Πώς η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα – Η κόντρα με το Ναύπλιο, ο Παρθενώνας και το «μισογκρεμισμένο χωριό»

Βρισκόμαστε στο 1833.

Πρωτεύουσα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους,  που κάνει τότε τα πρώτα του βήματα, είναι από το 1828 το Ναύπλιο. Η συζήτηση όμως για την επιλογή, από τον Βασιλιά Όθωνα, νέας οριστικής πρωτεύουσας έχει ανοίξει, και αρκετές πόλεις όπως  το Άργος, η Κόρινθος και ο Πειραιάς προβάλλονται ως υποψήφιες. Ανάμεσά τους και η Αθήνα.

Το «ΒΗΜΑ» της 29ης Δεκεμβρίου 1959 μέσα από τα κείμενα του Δημήτριου Καμπούρογλου, αναφέρεται στην πρώτη επίσκεψη του Όθωνα στην Αθήνα.

«Το μεγάλο γεγονός που συνετάραξε τα λιμνασμένα νερά της μικρής Αθήνας του 1833, ήτανε η πρώτη επίσκεψη που της έκανε ο νέος βασιλεύς. Η επίσκεψη αυτή είχε τη σημασία της για τους Αθηναίους. Γιατί σχεδιαζότανε με τη βασιλική κρίση για τη νέα πρωτεύουσα του βασιλείου.

»Η Αθήνα είχε αρκετά πλεονεκτήματα απέναντι όλων των άλλων πόλεων της Ελλάδος που διεκδικούσανε την πρωτοκαθεδρία. Και ιδίως, απέναντι του Ναυπλίου, που είχε υπέρ του το τετελεσμένο γεγονός»

H Αθήνα το 1810, του Richard Temple

Η γνώμη της Ευρώπης

Το θέμα της εκλογής της οριστικής πρωτεύουσας της Ελλάδας απασχολούσε ολόκληρη την Ευρώπη.

«Μεταξύ των άλλων, οι Γάλλοι διακηρύξανε ανεπιφύλακτα την προτίμησή τους για την Αθήνα. Οι γαλλικές εφημερίδες ανοίξανε τις στήλες τους στη σχετική συζήτηση. Αλλά και οι γερμανικές δεν επήγαν πίσω. Στη Γερμανία, ηγέτης της μερίδος που υποστήριζε την Αθήνα για πρωτεύουσα ήτανε ο ίδιος ο πατέρας του Όθωνος, ο ποιητής βασιλεύς Λουδοβίκος της Βαυαρίας»

Το γράμμα των Αθηναίων

Στην προσπάθειά τους να πείσουν τον Όθωνα να επιλέξει τη δική τους πόλη, οι Αθηναίοι τού έστειλαν μια ιδιαίτερα παρακλητική επιστολή:

«Μεγαλειότατε, Βασιλεύ!
Οι υπογεγραμμένοι πίπτουσι ευσεβάστως εις του πόδας του Θρόνου της Αυτού Μεγαλειότητος του ευσεβάστου Βασιλέως των,
παρακαλώντας τον να ευαρεστηθή να τιμήση την πόλιν των με την Καθέδραν της Κυβερνήσεώς του…»

Οι Αθηναίοι προχώρησαν και σε μια σειρά από παραχωρήσεις.

«Πρώτον να χαρίσουν όλα τα γήπεδα που θα χρειαστούνε, σύμφωνα με το αρχικό μεγαλοπρεπές σχέδιο των Αθηνών που είχανε καταστρώσει ο Έλλην αρχιτέκτων Κλεάνθης και ο Γερμανός Σάουμπερ, για να γίνουν τα δημόσια κτίρια και το Παλάτι.

»Να εγκαταλείψουν όλα τα οικόπεδα των ερειπωμένων σπιτιών γύρω – τριγύρω στην Ακρόπολη. Να δώσουν άλλα τριακόσια στρέμματα για ν’ αποζημιωθούνε αυτοί που θ’ αφήσουν τα οικόπεδα της Ακροπόλεως.

»Και τι δεν τάζουν οι καημένοι οι Γκαγκαρέοι στον Όθωνα για να τον πείσουν.

»Παρ’ ολίγον να πάρουν επάνω τους και τα έξοδα οικοδομής του Παλατιού και των υπουργείων».

West Front of the Parthenon, 1821, του Edward Dodwell

Τα αντεπιχειρήματα του Ναυπλίου

Η μάχη μεταξύ των υποψηφίων πόλεων εξελισσόταν λυσσαλέα.

Οι Ναυπλιώτες, που ήθελαν να συνεχίσει η πόλη τους να είναι πρωτεύουσα, θέλησαν να ενημερώσουν τον Όθωνα και τη βαυαρική του αυλή για ορισμένα μειονεκτήματα της Αθήνας.

«Πού θα πάτε να χωθήτε, έλεγε [το Ναύπλιο] στους αυλικούς και τους υπουργούς. Αυτή η ένδοξη Αθήνα του Περικλέους υπάρχει μοναχά στη φαντασία μερικών εξημμένων ποιητών και των ευφάνταστων αρχαιολόγων.

»Στην πραγματικότητα, θα βρήτε ένα γκρεμισμένο χωριό, πνιγμένο στα νερά που λιμνάζουν και στο “φλώμο”. Φλώμος ήτανε ένα φαρμακερό χορτάρι, το χορτάρι ακριβώς με το οποίο σηνυθίζουν οι κακοί ψαράδες να ζαλίζουν τα ψάρια, για να μπορούν να τα μαζεύουν με την απόχη. Τα βρωμόνερα καναλίζουνε στα σοκάκια. Οι βόθροι των σπιτιών είναι ανοιχτοί…»

Η αλήθεια είναι ότι η περιγραφή των Ναυπλιωτών για την Αθήνα δεν ήταν υπερβολική. Επιβεβαιωνόταν εξάλλου και από τις περιγραφές ξένων περιηγητών, που με λαχτάρα έφθαναν στην πόλη της θεάς Αθηνάς και της Δημοκρατίας.

«Ξεπεσμένη αρχοντιά. (…) Θα μπορέση να γίνη ποτέ πολιτεία, με αξιώσεις πρωτευούσης αυτό το αξιοθρήνητο ερείπιο;»

Η Αθήνα του 1835 από τον François Pouquevill

Ο Όθωνας στην Αθήνα για πρώτη φορά

»Ο Όθων, που ήτανε γαλουχημένος με κλασικές παραδόσεις (…) θα έπρεπε να είχε καρδιοχτύπι καθώς εζύγωνε για πρώτη φορά την Αθήνα. Είχε κάνει το ταξίδι διά ξηράς»

Οι πρώτες ζητωκραυγές της υποδοχής του Όθωνα ακούστηκαν στο Δαφνί. Ο Όθωνας συνοδευόταν από τα αδερφό του, πρίγκιπα Μαξιμιλιάνο, διάδοχο του βαυαρικού θρόνου και από όλα τα μέλη της Αντιβασιλείας.

«Μαζί με τους πρίγκηπες και τους συνοδούς τους ήσαν, έφιππες, και οι τρεις χαριτωμένες, όπως τις περιγράφουν θυγατέρες του αντιβασιλέως Άρμανσμπεργκ»

Τότε επηρεασμένοι από τα οθωμανικά ήθη, οι Αθηναίοι «σπρωχνόντανε αναμεταξύ τους πονηρά, καθώς αντικρύζανε τις κοπέλλες και λέγανε: “Κοίτα! Κοίτα!…Να και το χαρέμι του βασιλιά μας”.

»Ο περισσότερος κόσμος υποδέχτηκε τον Όθωνα στον Ελαιώνα, περίπου στο σημερινό Πυριτιδοποιείο. Αλλά και άλλα πλήθη τον προϋπαντήσανε στην πύλη της πόλεως, που βρισκότανε μεταξύ Θησείου και Αρείου Πάγου. Εκεί, λένε, ο Όθων υποχρεώθηκε να αφιππέυση και να προχωρήση πεζή ως το σπίτι του Καρατζά, όπου τον φιλοξενήσανε.

Η Αθήνα που αντίκρυσε ο Όθωνας απείχε πολύ από την πόλη που φανταζόταν ότι θα συναντήσει. Ήδη πάντως είχε αρχίσει να γίνεται φανερή η βαυαρική παρέμβαση στην πόλη.

«Κάτι είχε αρχίσει να γίνεται, με τις φροντίδες του Κλεάνθη και του Σάουμπερ, για να συμμαζευτή το απερίγραπτο χάλι των πρώτων ημερών της απελευθερώσεως. Πρώτα-πρωτα, λείψανε οι ρακένδυτοι Τουρκαλβανοί στρατιώτες, που γυρίζανε ανάμεσα στα ερείπια σε αναζήτηση πλιάτσικου.

»Στη θέση τους, κυκλοφορούσανε τώρα οι Βαυαρέζοι στρατιώτες της γραμμής, με τις χρωματιστές τους στολές και τα καλογυαλισμένα κουμπιά τους. Κι επάνω στο βράχο της Ακρόπολης εκυμάτιζε η σημαία της ελευθερίας.»

Παλάτι στον Παρθενώνα

Ο Όθωνας ανέβηκε αμέσως στον ναό της Ακρόπολης. Κατά τη διάρκεια της ξενάγησής του από γερμανούς αρχαιολόγους, τέθηκε το ζήτημα για το ποιο θα ήταν το ιδανικό σημείο, στην πόλη, για να χτιστεί η βασιλική κατοικία, σε περίπτωση που θα επιλεγόταν τελικά για πρωτεύουσα η Αθήνα.

«Κάποιος ανόητος, και συγκεκριμένα ο τότε Διάδοχος του πρωσσικού θρόνου και κατόπιν βασιλεύς Φρειδερικός-Γουλιέλμος Δ’, είχε ρίξει την ιδέα να χτιστή το παλάτι του Όθωνος επάνω στην Ακρόπολη.

»Εσκαρώθηκε μάλιστα και το σχετικό τερατούργημα από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Σίνκελ, ο οποίος δεν εδίστασε να σχεδιάση το κατασκεύασμα της επινοήσεώς του δίπλα στον Παρθενώνα».

Ευτυχώς ο Όθωνας αρνήθηκε. Η πρώτη του επίσκεψη διήρκησε τέσσερις ημέρες. Επέστρεψε λίγους μήνες αργότερα, γύρω στον Μάρτιο του 1834.

Η υποψηφιότητα της Αθήνας, οι κάτοικοι της οποίας, την περίοδο εκείνη, δεν ξεπερνούσαν τις 7.000 έπαιρνε όλο και μεγαλύτερο προβάδισμα.

Στις επόμενες επισκέψεις του ο Όθωνας συζήτησε εκτενώς το σημείω στο οποίο θα χτιζόταν η κατοικία του. Ο Λέο φον Κλέντσε  πρότεινε τον Κεραμεικό, ο Λούντβιχ Λάνγκε τους πρόποδες του Λυκαβηττού,  ενώ οι Σταμάτης Κλεάνθης και Έντουαρντ Σάουμπερτ τη συμβολή των οδών Πειραιώς και Σταδίου, την σημερινή πλατεία Ομονοίας.

Τελικά έγινε αποδεκτή η πρόταση του διευθυντή της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και επίσημου αρχιτέκτονα της βαυαρικής αυλής, Φρίντριχ φον Γκαίρτνερ

και επιλέχθηκε ο λόφος της Μπουμπουνίστρας, που σήμερα ονομάζουμε πλατεία Συντάγματος.

Εκεί χτίστηκαν τα ανάκτορα του Όθωνα,που σήμερα ονομάζουμε Παλαιά Ανάκτορα και αποτελούν το κτίριο της Βουλής των Ελλήνων.

Νύχτα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Στο παράθυρο των ανακτόρων προβάλλουν ο Όθων ντυμένος με ελληνική ενδυμασία και η Αμαλία. Αγνώστου ζωγράφου, συλλογή Λ. Ευταξία, Αθήνα

Ο θρύλος λέει ότι για να φτάσουν στην τελική επιλογή χρησιμοποίησαν κομμάτια κρέατος.

«Ακούμπησαν σε διάφορα σημεία του αθηναϊκού χώρου κομμάτια κρέατος. Το κρέας που εβρώμισε τελευταίο ήταν εκείνο που είχε τοποθετηθή στη θέση των σημερινών Παλαιών Ανακτόρων»

Παρά το γεγονός ότι η Αθήνα ήταν τότε ένα έρημο, βρώμικο και μισογρεκμισμένο χωριό, ο Όθωνας, ύστερα και από την έντονη προτροπή του πατέρα του, δεν αγνόησε τη λαμπρή ιστορία της .

Στις 18 Σεπτεμβρίου 1834, με διάταγμα της αντιβασιλείας  του Οθωνα, η Αθήνα ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.

«Η καθέδρα ημών μετατίθεται κατά την Α’ Δεκεμβρίου τρέχοντος έτους εκ Ναυπλίου εις Αθήνας (…), η πόλις Αθήναι θέλει επονομάζεσθαι απ’ εκείνης της ημέρας Βασιλική Καθέδρα και Πρωτεύουσα».