Από τη σκοτεινιά της πανδημίας… στο νέο ελληνικό όνειρο

To 2020 αποδεικνύεται μια χρονιά υγειονομικής, ανθρωπιστικής, κοινωνικής και οικονομικής καταστροφής. Το αμερικανικό «ΤIME» το διέγραψε στο εξώφυλλό του, σε μια συμβολική κίνηση μήπως και ξορκίσει το κακό και να μην ξανάρθει. Και όχι αδίκως. Το πανδημικό κύμα του κορωνοϊού στέρησε πρόωρα και βίαια τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη και χιλιάδων στη χώρα μας. Και θα συνεχίσει δυστυχώς να αφαιρεί ανθρώπινες ζωές μέχρις ότου τα εμβόλια αρχίσουν να επιδρούν και να συγκροτούν την επιδιωκόμενη ανοσία στον πληθυσμό, τη μόνη ικανή να απαντήσει αποτελεσματικά στον φονικό ιό, που πριν σχεδόν έναν χρόνο ξεχύθηκε από τα τρίσβαθα της Κίνας και έκτοτε μολύνει ακατάπαυστα τις γειτονιές του κόσμου.

Η πανδημία επέδρασε καταλυτικά στις ζωές των ανθρώπων, στέρησε την ελευθερία των πολιτών, πλήγωσε τις κοινωνίες και αφαίρεσε δυνάμεις και δυνατότητες από τις οικονομίες, τις καθήλωσε σε ύφεση μοναδική, μεγαλύτερη και από αυτή που προκάλεσαν οι μεγάλες ιστορικές οικονομικές κρίσεις.

Η χώρα μας δοκιμάστηκε απίστευτα από αυτή καθαυτή την υγειονομική κρίση και την παρεπόμενη οικονομική. Ολα τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία βεβαιώνουν ότι ο κορωνοϊός αφαίρεσε το 80%, σχεδόν όλη την ικμάδα, του ταχέως αναπτυσσόμενου τα τελευταία χρόνια τουριστικού ρεύματος, πλήγωσε τις μεταφορές και τις περισσότερες των υπηρεσιών, κλόνισε δραστηριότητες και επιχειρήσεις και οδηγεί σε ύφεση κοντά στο 10%.

Στο τρίτο τρίμηνο η ύφεση «έπιασε» το 11,7%, ήταν μικρότερη από τις προγνώσεις που ήθελαν τη μείωση στη ζώνη του -15% και όλες οι ενδείξεις φανερώνουν ότι και στο τελευταίο, στο τέταρτο δηλαδή, τρίμηνο η επίδραση θα είναι περίπου ίδια, στη ζώνη του 11%, συγκρατώντας εν τέλει την υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή του 10% για ολόκληρη τη χρονιά.

Ωστόσο μέσα από αυτόν τον ζόφο του δυστυχούς 2020 ξεπηδάει ένα αίσθημα ελπίδας. Οι πρόδρομοι δείκτες του τέταρτου τριμήνου δείχνουν διαφοροποιήσεις και ευελιξία τόσο από το σκέλος της ζήτησης όσο και από το σκέλος της προσφοράς. Η αλήθεια είναι ότι το τρέχον απαγορευτικό δεν έχει τα χαρακτηριστικά του πρώτου της περασμένης άνοιξης και επιπλέον παραγωγοί και καταναλωτές, αφού ξεπέρασαν το πρώτο πανδημικό σοκ, προσαρμόστηκαν, η στάση και η συμπεριφορά τους ήταν διαφορετική. Η τηλεργασία οργανώθηκε καλύτερα, το ηλεκτρονικό εμπόριο έλαβε άλλες διαστάσεις, όλοι πια έδειξαν ότι είναι πιο εξοικειωμένοι με τους περιορισμούς.

Προϊόντος του χρόνου η πανδημία δεν επιδρά με τον ίδιο τρόπο, η ανταπόκριση όλων στις απαιτήσεις των ιδιαίτερων συνθηκών είναι πολύ καλύτερη.

Ακόμη και δύσκολες, γηρασμένες και θεωρούμενες αγκυλωμένες ζώνες, όπως αυτή της εκπαίδευσης, προσαρμόστηκαν ταχύτατα, κατάφεραν σε αντίξοες συνθήκες να αποδώσουν αξιόλογο ψηφιακό μάθημα, κάτι που δεν είχε ξαναγίνει.

Παρά τα όποια προβλήματα, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι μέσα σε λίγους μήνες όλη η εκπαιδευτική κοινότητα, περίπου 1.500.000 εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι, συμμετέχουν καθημερινά σε ψηφιακά προγράμματα μάθησης και γνώσης. Και το ίδιο το κράτος επίσης επέτυχε, μέσα σε λίγους μήνες, να ενσωματώσει αλλαγές και νέες τεχνικές που δεν τολμούσε να εισαγάγει επί δεκαετίες. Επιπλέον, μόνο αδιάφορο δεν είναι το γεγονός ότι ο παραγωγικός ιδιωτικός τομέας αλλά και τα νοικοκυριά φανέρωσαν ικανότητες ταχείας προσαρμογής, σε πολλές περιπτώσεις βελτίωσαν τις ικανότητές τους, συμμάζεψαν το κόστος, αποκτώντας μάλιστα υψηλή ρευστότητα, όπως μαρτυρεί η καταγεγραμμένη από την αρχή της πανδημίας αύξηση, κατά περίπου 14 δισ. ευρώ, των ιδιωτικών καταθέσεων.

Ακόμη, θετικά αντιμετωπίζεται η θέση του ελληνικού χρέους. Τα επιτόκια έχουν καταρρεύσει σε πρωτοφανή, κάτω της μιας ποσοστιαίας μονάδας, για υπερχρεωμένη χώρα επίπεδα. Γεγονός που εξηγείται τόσο από τη διάρθρωση του χρέους όσο και από τη συμμετρική επίδραση της τρέχουσας υγειονομικής κρίσης. Το 80% του ελληνικού χρέους βαρύνει χώρες και μόνο το 20% αυτού, περίπου 37 δισ. ευρώ, κατέχεται από ιδιώτες και είναι διαπραγματεύσιμο στις αγορές. Είναι αξιομνημόνευτο πως έχει μακρά διάρκεια – ίσως τη μεγαλύτερη παγκοσμίως -, τα επιτόκια που το βαρύνουν είναι χαμηλά και έτσι η διαχείρισή του καθίσταται ευχερής. Αν μάλιστα διατηρηθούν επί μακρόν τόσο η δημοσιονομική χαλαρότητα στην Ευρώπη όσο και οι αγορές ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τότε η διαχείρισή του διευκολύνεται έτι περαιτέρω. Πολύ περισσότερο μάλιστα αν επιβεβαιωθούν οι φήμες και οι πληροφορίες που θέλουν τα χρέη της πανδημικής περιόδου να διαγράφονται.

Κανείς βεβαίως δεν παραβλέπει τους κινδύνους μεταβολής των συνθηκών. Αν, για παράδειγμα, υπάρξει ασυμμετρία στην αντιμετώπιση του κορωνοϊού, αν ισχυρές χώρες όπως η Γερμανία αρχίσουν να αντιμετωπίζουν ταχύτερα την πανδημία και καλύψουν πιο γρήγορα το αναπτυξιακό έλλειμμα της τρεχούσης περιόδου, πιθανόν να υπάρξουν περιπλοκές. Γι’ αυτό και έχει εξαιρετική σημασία η προετοιμασία της επόμενης μέρας, η έγκαιρη διαμόρφωση των προϋποθέσεων για ταχεία ανάπτυξη μετά το πανδημικό κύμα και την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, η δομή και οι προτεραιότητες του οποίου επιτρέπουν και ευνοούν την αποτελεσματικότερη διαχείρισή του.

Επειδή σχεδόν το 60% των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης θα κατευθυνθεί σε επενδύσεις συνδεδεμένες με νέες τεχνολογίες, είτε αυτές είναι αμιγώς τεχνολογικές είτε εμμέσως επειδή κατευθύνονται στη λεγόμενη «πράσινη» οικονομία, υπάρχει ελπίδα να τύχουν ορθολογικότερης χρήσης και εκμετάλλευσης και να δημιουργήσουν περιβάλλον αναγέννησης και ανασυγκρότησης του παραγωγικού μοντέλου. Και μαζί, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, να αναδείξουν μια νέα γενιά μοντέρνων και εξωστρεφών επιχειρηματιών, ικανών να ανασυστήσουν το ελληνικό οικονομικό όνειρο, που κινητοποίησε εκατομμύρια φτωχών και «άκληρων» Ελλήνων στα μεταπολεμικά χρόνια.

Ισως αυτή να είναι και η πιο ελπιδοφόρος προοπτική που ξεπηδά μέσα από τον ζόφο και την ανθρωπιστική συμφορά της υγειονομικής κρίσης και του πανδημικού φαινομένου. Πολλά θα εξαρτηθούν από τη συνέπεια της πολιτικής, από τη δυνατότητα των κομμάτων και των κοινωνικών δυνάμεων να συμφωνήσουν, έστω στα βασικά, και έτσι να μετατρέψουν πραγματικά τούτη την κρίση σε ευκαιρία. Υπάρχει η δυνατότητα, οι συνθήκες το επιτρέπουν και η συμπεριφορά των πολιτών τη φανερώνει. Το 2021 μπορεί όντως να αποδειχθεί αναγεννητικό, αντάξιο και εξίσου απελευθερωτικό του ιστορικού φορτίου που φέρει.