Επιστημονική φαντασία : Έξι συγγραφείς εξηγούν πώς δημιουργούν τους κόσμους τους

Από τις περίπλοκες γενεαλογίες του Τόλκιν, μέχρι την εκουσίως ασαφή γεωγραφία του Westeros, ένα από τα στοιχεία που ξεχωρίζουν τα μυθιστορήματα φαντασίας (επιστημονικής και μη) από τα υπόλοιπα είδη, είναι αδιαμφισβήτητα η ανάγκη της δημιουργίας ενός νέου κόσμου από το μηδέν –ή σχεδόν.

Ορισμένοι συγγραφείς περιγράφουν αυτούς τους κόσμους διεξοδικά, προσφέρουν στους αναγνώστες τους χάρτες για να ακολουθήσουν τις πορείες των ηρώων στις άγνωστες βουνοκορφές και στις μυστηριώδεις στοές τους και γράφουν επιπλέον βιβλία που παραθέτουν αναλυτικά την ιστορία του φανταστικού τους τόπου. Άλλοι περιορίζονται σε μικρές αναφορές, προκαλούν τη φαντασία μέσα από υπόνοιες και στολίζουν την αφήγηση με μικρές λεπτομέρειες.

Ποια διαδικασία ακολουθούν, όμως, για να τους δημιουργήσουν; Μιλώντας στον Guardian, έξι γνωστοί συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας δίνουν τις δικές τους απαντήσεις.

Alastair Reynolds

Revelation Space Universe, Poseidon’s Children Universe

Η προσέγγισή μου στη δημιουργία κόσμων περνά μέσα από καπνούς και καθρέφτες –συμπεριλαμβάνω μόνο εκείνα που χρειάζονται για την πλοκή. Στο μυαλό μου είναι όπως τα σετ που χρησιμοποιούνταν κάποτε για τα γυρίσματα ταινιών με καουμπόηδες. Οι προσόψεις φαίνονταν όμορφες, όμως αν περπατούσες μέχρι την πλάτη τους έβλεπες μόνο σανίδες. Δεν θέλω να ακουστώ τεμπέλης, όμως θέλω να κάνω όσα λιγότερα γίνεται. Δεν χρειάζεται να ξέρουμε πώς λειτουργεί το αποχετευτικό σύστημα για να πούμε μια ιστορία για κάποιον που ζει σε έναν άλλο πλανήτη.

Μου αρέσει η ιδέα της γραφής με έναν τρόπο που κάνει τον αναγνώστη να πιστεύει ότι ασχοληθήκαμε λίγο με τη δημιουργία κόσμου, ενώ δεν το έχουμε κάνει. Εκείνοι έπλασαν τον κόσμο στο δικό τους μυαλό ή ένωσαν τις τελείες. Αυτός ο τρόπος επιτυγχάνει το αποτέλεσμα με τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία. Φυσικά, αυτό είναι κάτι που ενοχλεί πολλούς αναγνώστες, αλλά εμένα μου αρέσει να αφήνω πράγματα απ’ έξω. Θα προτιμούσα να δημιουργήσω άλλα πράγματα, για να τους τρελάνω.

Ως καταναλωτής επιστημονικής φαντασίας, λατρεύω τις στιγμές στις οποίες ένας χαρακτήρας θα κάνει μια τυχαία αναφορά, και μετά δεν θα ειπωθεί τίποτα άλλο για το ζήτημα. Για παράδειγμα, στο Talons of Weng-Chiang (πρόκειται για ένα επεισόδιο της σειράς Dr Who), ο Doctor αναφέρεται σε μια μάχη που πραγματοποιήθηκε τον 51^ο αιώνα στο Ρέικιαβικ. Η ιδέα ότι γνωρίζει αυτή τη μικρή πληροφορία για την ιστορία του μέλλοντος, ερεθίζει τη φαντασία μου πολύ περισσότερο από ό,τι αν μου είχαν δείξει τι συνέβη.

Η δημιουργία κόσμων δεν ήταν καν στο μυαλό μου όταν άρχισα να γράφω ιστορίες επιστημονικής φαντασίας στη δεκαετία του 1980. Μου μοιάζει με θαύμα το γεγονός ότι οι ιστορίες που έγραψα πριν 20 χρόνια εξακολουθούν να κινητοποιούν τη σκέψη των ανθρώπων, ότι υπάρχουν άτομα που δημιουργούν τέχνη για τα διαστημόπλοια ή τους χαρακτήρες. Το λατρεύω, αλλά είμαι επιφυλακτικός απέναντι στην φυσική τάση των φαν να θέλουν να μάθουν περισσότερα. Εμπιστευτείτε με σε αυτό: Όσο λιγότερα σας δώσω, τόσο περισσότερο θα σας αρέσει.

Nnedi Okorafor

Binti, Akata Witch, Who Fears Death

Οι ιστορίες μου έχουν την τάση να ξεκινούν από τους χαρακτήρες. Μετά κοιτάζω μέσα από τα μάτια τους (ή από όπου «βλέπουν»), τα μυαλά τους, τις οπτικές τους για να παρατηρήσω τον κόσμο. Συνήθως αυτό συμβαίνει από τη στιγμή που γεννιέται ένας χαρακτήρας. Επομένως γνωρίζω τον κόσμο λίγο αφού γνωρίσω τους χαρακτήρες. Περπατώ μέσα του, μυρίζω τον αέρα, ακούω τα κουτσομπολιά, παρατηρώ τον κόσμο των εντόμων, ακούω την ιστορία του μέσα από διαφορετικές οπτικές, και τα λοιπά… τον βιώνω.

Δεν κρατάω σημειώσεις εκ των προτέρων, ούτε ενώ γράφω –με αποσπά. Και όταν γράφω, μπορώ να κρατήσω τον κόσμο στο μυαλό μου επαρκώς… τείνω να γράφω τα πρώτα προσχέδια γρήγορα και χωρίς παύση, αφήνοντάς τα στην άκρη μόνο αφού ολοκληρωθούν (πράγμα που σημαίνει ότι πλέον το προσχέδιο τα έχει όλα: Έχουν βγει από το κεφάλι μου και έχουν μεταφερθεί στις σελίδες).

Μπορεί να σχεδιάσω χάρτες, γραφήματα ή διαγράμματα ενώ διορθώνω. Η φάση της διόρθωσης διαρκεί πολύ περισσότερο από εκείνη της συγγραφής.

Οι κόσμοι μου είναι αφρικανικοί κόσμοι. Θα μου άρεσε να πάρω τα εύσημα για την κουλτούρα που κρύβεται στο DNA των κόσμων μου, αλλά δεν μπορώ να το κάνω. Αυτές οι κουλτούρες υπήρχαν πολύ πριν από εμένα, δεν χρειάστηκε να τις φανταστώ. Και είναι βέβαιο ότι οι ιστορίες μου δεν υπάρχουν επειδή οι οπτικές των λευκών ανδρών (ή και γυναικών… ας μην ξεχνάμε ότι οι οπτικές των λευκών γυναικών είναι οι κυρίαρχες γυναικείες οπτικές στην επιστημονική φαντασία και τη μυθοπλασία) αρνήθηκαν να τις σκεφτούν πρώτες. Οι ιστορίες μου δεν είναι μια «απάντηση» στη λευκότητα. Η ύπαρξή τους βρίσκεται απολύτως έξω από το λευκό αρρενωπό οτιδήποτε. Αυτές οι ιστορίες προέρχονται από την κουλτούρα μου, τις εμπειρίες μου, από μέσα μου, από τον αναστοχασμό επάνω σε συγκεκριμένες αφρικανικές κουλτούρες. Με την ύπαρξή τους ελπίζω ότι συνεισφέρουν στην επίτευξη κάποιας πολιτισμικής, εθνοτικής και έμφυλης ισορροπίας στην επιστημονική φαντασία και τη φαντασία, όμως δεν είναι αυτός ο λόγος ύπαρξης της δουλειάς μου.

Ann Leckie

The Imperial Radch trilogy: Ancillary Justice, Ancillary Sword, Ancillary Mercy

Προσπαθώ να επιλέγω λεπτομέρειες που είναι πραγματικές -όλη η ανθρώπινη ιστορία και κουλτούρα είναι φανταστικά διαφοροποιημένη- και οι οποίες μοιάζουν να ταιριάζουν μεταξύ τους. Στην πραγματική ζωή, οι κουλτούρες και οι ιστορίες είναι γεμάτες αλληλοαντικρουόμενα στοιχεία. Υπάρχει μια κοινή αφήγηση για τον τρόπο που λειτουργούν τα πράγματα, πώς ζουν οι άνθρωποι, πώς τρώνε, και τα λοιπά, όμως οι άνθρωποι δεν κάνουν πάντα τα πράγματα με αυτό τον τρόπο. Προσπαθώ να συμπεριλαμβάνω τέτοιες στιγμές, επειδή έτσι ο κόσμος μου γίνεται πιο τρισδιάστατος. Επίσης αφήνω κάποια πράγματα ανεξήγητα ή ως απλές αναφορές, για να δώσω την αίσθηση ότι ο κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτή τη μία ιστορία που διηγούμαι, υπερβολικά μεγάλος για να χωρέσει σε αυτές τις λίγες σελίδες.

Υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος να χτίζεις κόσμους, που εστιάζει στη συμπλήρωση όλων των λεπτομερειών, τη διασφάλιση ότι κάθε πληροφορία στέκει λογικά.

Στην πραγματική ζωή, οι άνθρωποι είναι χαώδεις και αμφισβητούν οι ίδιοι τους εαυτούς τους. Αν και πιστεύω ότι, θεωρητικά, όλα εξηγούνται με βάση τη λογική, οι ανθρώπινοι πολιτισμοί και δραστηριότητες δεν είναι τόσο απλοί και προφανείς όσο αρέσκονται να υποθέτουν ορισμένοι.

Όταν κάποιος πιστεύει ότι έχει αντιληφθεί πλήρως τη λογική της ανθρώπινης συμπεριφοράς, οι κόσμοι που δημιουργεί είναι επίπεδοι και οι σκιές που θα μπορούσαν να τους προσδώσουν βάθος γεμίζουν με σχηματικές, απλουστευτικές υποθέσεις, που ο ίδιος αντιμετωπίζει ως οικουμενικές αλήθειες.

Είναι δύσκολο όταν πραγματικά απολαμβάνεις μια δουλειά να μην εμπλέκεσαι πλήρως με τον φανταστικό κόσμο της και να μην αναρωτιέσαι για αυτές τις λεπτομέρειες και να μην προσπαθείς να τις αναδημιουργήσεις μόνος σου. Μπορώ να καταλάβω γιατί οι αναγνώστες θέτουν τις ερωτήσεις που θέτουν για τους κόσμους που συναντούν στα διαβάσματά τους, και μπορώ να καταλάβω γιατί ορισμένοι συγγραφείς αντιδρούν σε αυτό προσπαθώντας να προσφέρουν απαντήσεις εκ των προτέρων.

Becky Chambers

Wayfarers series: The Long Way to a Small, Angry Planet, A Closed and Common Orbit, Record of a Spaceborn Few, The Galaxy, and the Ground Within

Η δημιουργία κόσμων είναι ταυτόχρονα η βάση για το φανταστικό σου σύμπαν και η διακόσμηση στους τοίχους του. Είναι ένα βιβλίο με κανόνες και ένας ταξιδιωτικός οδηγός, σε ένα. Ο μόνος κανόνας της δημιουργίας κόσμων είναι η συνέπεια. Κατά τα άλλα, είναι δικό σου θέμα.

Δημιουργώ ένα μέρος των κόσμων μου στην αρχή, είναι ζωτικό για εμένα γιατί δεν κάνω προσχέδια για τα βιβλία μου. Γράφω βάσει ενστίκτου, επομένως πρέπει να ξέρω τους κανόνες του παιχνιδιού. Δεν σχεδιάζω χάρτες, όμως ζω και αναπνέω μέσα από τις σημειώσεις μου. Πάντα αγοράζω ένα καινούργιο σημειωματάριο στην αρχή ενός project (καμιά φορά και δύο) και έχω ένα ιδιωτικό Wiki στον σκληρό μου δίσκο, όπου κρατάω όλες τις πληροφορίες για τους Wayfarers.

Τα βιβλία των Wayfarers είναι προσωπικές, απλές ιστορίες, επομένως εστιάζω σε καθημερινές λεπτομέρειες.

Έχω συντάξει αμέτρητες πληροφορίες για πολέμους και πολιτική και εξελικτικές πορείες και τα λοιπά, όμως στα βιβλία χρησιμοποιώ μόνο εκείνες που θα έβγαζαν νόημα σε μια συνηθισμένη συζήτηση μεταξύ συνηθισμένων ανθρώπων. Δεν θα σας μιλήσω πολύ για εμπορικές συγκρούσεις ή συρράξεις στα σύνορα, με εξαίρεση μερικές μικρές αναφορές. Αυτό που θα σας πω είναι τι τρώνε οι άνθρωποι, πώς μοιάζουν τα σπίτια και πόσο ενοχλητική είναι η χαρτούρα που απαιτείται για να ταξιδέψεις.

Όταν γράφω για εξωγήινα είδη, ξεκινάω από τη βιολογία. Για παράδειγμα, οι Aandrisks μοιάζουν με ερπετά, είναι εξώθερμα είδη που κάνουν αυγά. Επομένως πώς επηρεάζει αυτό την αρχιτεκτονική τους, την ιδέα τους για την οικογένεια ή την τυπική σύνθεση ενός νοικοκυριού; Ξεκινώντας από εκεί, θέτω ερωτήσεις για τον τρόπο με τον οποίο όλα αυτά τα στοιχεία επηρεάζουν την τέχνη και τον πολιτισμό και την κυβέρνηση και την φιλοσοφία και τα λοιπά. Αυτό είναι το αγαπημένο μου μέρος της δημιουργικής διαδικασίας, εκτός από τη στιγμή που αυτή ολοκληρώνεται.

Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να μεταμορφώσεις την ιστορία σου σε σελίδα εγκυκλοπαίδειας, αντί για ένα ζωντανό οικοσύστημα. Είναι εύκολο να χαθείς στο χάος της οικοδόμησης του κόσμου και η ισορροπία μεταξύ των υπερβολικά πολλών και των υπερβολικά λίγων πληροφοριών αποτελεί έναν αέναα ανεπίλυτο γρίφο. Υπάρχουν πολλά κενά που προτιμώ να καλύψουν μόνοι τους οι αναγνώστες, είτε γιατί δεν ξέρω την απάντηση είτε γιατί δεν θέλω να τους τη δώσω. Όμως το πώς θα μοιάζει τελικά αυτή η ισορροπία εξαρτάται εξίσου από τις προτιμήσεις του συγγραφέα και του αναγνώστη.

Kim Stanley Robinson

Mars trilogy: Red Mars, Green Mars, Blue Mars. 2312, The Ministry for the Future

Δεν μου αρέσει η έννοια της δημιουργίας κόσμων. Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, είναι ένας όρος που ανήκει σε ένα λεξιλόγιο που δημιουργήθηκε από εργαστήρια που προσπαθούν να βοηθήσουν τους συγγραφείς να μιλήσουν για την τέχνη της μυθοπλασίας. Όμως οι συγγραφείς θα πρέπει να θυμούνται ότι αυτοί οι όροι δεν είναι αυτό που νιώθουν οι αναγνώστες όταν διαβάζουν. Οι αναγνώστες διαβάζουν όντας σε μια κατάσταση που θυμίζει όνειρο και εντός της οποίας τα γεγονότα της ιστορίας έχουν συμβεί πραγματικά. Επομένως, ο συγγραφέας θα πρέπει να εστιάζει στην προώθηση της ιστορίας του. Αυτή είναι η μοναδική του υποχρέωση: Να θέσει σε κίνηση αυτή την «εκούσια υπέρβαση της δυσπιστίας» και να παρασύρει τον αναγνώστη.

Προσπαθώ να δείξω την κατάσταση του μέλλοντος από τις οπτικές πολλών διαφορετικών χαρακτήρων, που έχουν διαφορετικές απόψεις για την κατάσταση και επομένως ίσως προσφέρουν περισσότερο βάθος.

Επίσης, συνήθως κρατάω τους νόμους της φυσικής όπως τους καταλαβαίνουμε αυτή τη στιγμή, πράγμα που τείνει να καθιστά πιο πειστικά τα πράγματα που δημιουργώ με τη φαντασία μου. Και συχνά γράφω μεγάλα μυθιστορήματα, που μου δίνουν περισσότερο χώρο για να δημιουργήσω μια αίσθηση ρεαλισμού σε αυτά που περιγράφω. Τέλος, υπάρχει μια τεχνική, την οποία ο Ρόλαν Μπαρτ αποκαλούσε «επίδραση του πραγματικού» που συνίσταται στη συμπερίληψη μιας μικρής, εντυπωσιακής λεπτομέρειας που δεν προσθέτει κάτι στην πλοκή, τον χαρακτήρα, το θέμα, το setting ή σε οτιδήποτε άλλο: Υπάρχει μόνο «επειδή αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο συνέβησαν τα πράγματα και επομένως έτσι πρέπει να καταγραφούν». Λίγες τέτοιες λεπτομέρειες θα μετρήσουν πραγματικά, όμως μπορούν να βοηθήσουν.

M John Harrison

Viriconium series, Kefahuchi Tract trilogy: Light, Nova Swing, Empty Space. The Sunken Land Begins to Rise Again

Οι ρεαλιστές πιστοποιούν την ιστορία τους τοποθετώντας τη σε μια απομίμηση του κόσμου μας, ενώ οι λάτρεις της φαντασίας είναι αναγκασμένοι να χτίσουν έναν ψευδή κόσμο πριν την «ψευδή πιστοποίηση» είναι καν εφικτή. Όμως ο μινιμαλισμός, μια ατάκα που ακούγεται, μερικές στεγνές παρατηρήσεις για το σχήμα ενός σπιτιού, συχνά λειτουργούν καλύτερα στη ρεαλιστική γραφή. Γιατί, λοιπόν, να μην δούμε αν λειτουργούν εξίσου καλά και στον ψευδή ρεαλισμό της φαντασίας;

Ο συγγραφέας έχει μια αδρή ιδέα για το πού είναι τα πράγματα –ή για το πού είναι το «πού». Όμως εμένα μου αρέσει να ξέρω όσο λιγότερα γίνεται, είτε γράφω είτε διαβάζω. Η υπερβολική γνώση μπαίνει εμπόδιο στη φαντασία μου. Δεν θέλω Η Ημέρα των Triffids να είναι ένας ψευδο-ακριβής κηπουρικός οδηγός για λαχανικά που περπατούν, θέλω να είναι ένα μυθιστόρημα για ανθρώπους της μεσαίας τάξης που μαζεύουν τα κομμάτια τους στο τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου –συγγνώμη, «της καταστροφής». Δεν θέλω να διαβάσω τις οδηγίες χρήσης του Starship Enterprise. Δεν είναι ηλεκτρική σκούπα.

Ποτέ δεν σχεδίαζα το Viriconium να γίνει ένα μέρος στο οποίο κάποιος θα νιώσει άνετα ή θα ζήσει μια περιπέτεια.

Πίστευα τότε ότι αν περνάς τον χρόνο σου ονειρευόμενος έναν (ή μέσα σε έναν) πιο ενδιαφέροντα και ουσιαστικό κόσμο σε σχέση με τον δικό μας, δεν θα καταφέρεις ποτέ να κάνεις τίποτα για να αλλάξεις τον πραγματικό κόσμο, εκείνον από τον οποίο ένιωσες αρχικά την ανάγκη να αποδράσεις. Ένιωθα ότι θα είχες πιαστεί σε μια λούπα εκεί, θα είχες παραδοθεί στην παγίδα που στήνουν οι πολιτικές και οικονομικές συνθήκες του πραγματικού κόσμου που κάνουν τη ζωή σου λιγότερο διασκεδαστική από εκείνη των χόμπιτ. Πράγματι, την κάνουν τόσο χάλια, που η ζωή ενός χόμπιτ μοιάζει διασκεδαστική.

Δεν νομίζω ότι οι διαδικασίες της πιστοποίησης και της ψευδο-πιστοποίησης είναι πολύ διαφορετικές από το ένα έργο στο άλλο. Το μεγαλύτερο μέρος της σκηνοθεσίας μου ξεκινά από αληθινές βάσεις. Σπανίως χρειάστηκε να κάνω μια επισκόπηση της οικονομικής ή βιομηχανικής βάσης της φανταστικής μου χώρας, επειδή οι κόσμοι μου συνήθως είναι παρωδίες του δικού μας. Μετά από αυτό, νομίζω ότι μπορείς να ενισχύσεις την ψευδαίσθηση του βάθους, αφήνοντας άφθονο χώρο για ατυχήματα που προκύπτουν από τη διαδικασία της γραφής. Και όχι μόνο σε ό,τι αφορά τη δημιουργία κόσμων. Όμως είναι σημαντικό να επιστρέφεις μετά και να κουνάς το ραβδί της ψευδούς πιστοποίησης πάνω από τη σκηνή του ατυχήματος.