Οικοτουρισμός : Η ταξιδιωτική τάση που ίσως σώσει την άγρια ζωή της Νοτίου Αμερικής

Το 1947, ο Κρίστοφερ Ίσεργουντ ξεκίνησε ένα εξάμηνο ταξίδι στη Νότιο Αμερική, δίνοντας έμφαση στους χώρους πολιτισμού, τις μεγάλες πόλεις και την επαφή με τους ντόπιους ευγενείς. Ο τίτλος του βιβλίου που έγραψε για το ταξίδι του «Ο Κόνδορας και οι Αγελάδες», συμπυκνώνει τα συναισθήματα των περισσότερων Ευρωπαίων της εποχής για τη Νότιο Αμερική. Αν και ο κόνδορας έκτοτε έχει φτάσει πολύ κοντά στην εξαφάνιση, οι αγελάδες παραμένουν ακλόνητες: Η Αργεντινή, η Βραζιλία, η Ουρουγουάη και η Βενεζουέλα αντιμετωπίζονται ακόμη από τους εξωτερικούς παρατηρητές ως κατά βάση κτηνοτροφικά έθνη και παραγωγοί δημητριακών.

Άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι γνωστές για το κρασί, τον καφέ, τα τροπικά φρούτα, τη σόγια και τις ζωοτροφές τους. Η Κολομβία, η χώρα με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο σε ολόκληρο τον κόσμο, είναι κυρίως γνωστή για την… κοκαΐνη της –και σίγουρα όχι για την εντυπωσιακή ποικιλία πτηνών της.

Όμως οι περιβαλλοντολόγοι από αρκετές χώρες επιχειρούν να αλλάξουν αυτή την εικόνα. Στο τέλος του 2020, το Ίδρυμα για την Αποκατάσταση της Άγριας Ζωής της Αργεντινής ανακοίνωσε ότι για πρώτη φορά μετά από περισσότερο από έναν αιώνα γεννήθηκαν παπαγάλοι μακάο, τα εντυπωσιακά πτηνά με το κόκκινο και πράσινο χρώμα, στους υγρότοπους στα νοτιοανατολικά της χώρας. Τα πτηνά, που έχουν μετατραπεί σε θηράματα εξαιτίας των φτερών και του κρέατός τους, αλλά και επειδή είναι δημοφιλή ως κατοικίδια, ενώ έχουν δει τα φυσικά τους οικοσυστήματα να χάνονται, απειλούνται με εξαφάνιση στην Αργεντινή. Άλλο ένα είδος που κάποτε ήταν διαδεδομένο αλλά ενδέχεται ακόμη και να έχει ήδη εξαφανιστεί, είναι οι μπλε και γκρι, γλαυκοί μακάο.

Η Έλενα Μάρτιν, υπεύθυνη για το πρόγραμμα αναπαραγωγής των μακάο, δήλωσε στον Guardian: «Η αναπαραγωγή του κόκκινου μακάο στη φύση είναι πολύ σημαντική για το πρόγραμμά μας, επειδή μας βοηθά να δημιουργήσουμε βιώσιμους πληθυσμούς, που θα έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στο ρόλο τους εντός του οικοσυστήματος». Οι μακάο βοηθούν στην εξάπλωση των σπόρων, αναδασώνοντας ουσιαστικά τις δασώδεις περιοχές.

Επιστροφή στο φυσικό τους περιβάλλον

Οι μακάο είναι μόνο ένα μέρος του φιλόδοξου σχεδίου επανεισαγωγής μιας σειράς από ζώα στα φυσικά τους περιβάλλοντα. Ανάμεσά τους και οι μυρμηγκοφάγοι, οι τάπιροι, τα ελάφια της Πάμπας, οι αγριόχοιροι με κολάρο, οι γιγάντιες ενυδρίδες των ποταμών και οι ιαγουάροι. Η αποκατάσταση των κορυφαίων θηρευτών και των σαρκοβόρων είναι ζωτική για τον έλεγχο των υπόλοιπων πληθυσμών και την εξισορρόπηση της τροφικής αλυσίδας. Δύο κουτάβια ιαγουάρων γεννήθηκαν σε αιχμαλωσία στη διάρκεια του περασμένου Νοεμβρίου και οι ειδικοί ελπίζουν ότι θα απελευθερωθούν στη διάρκεια της ερχόμενης χρονιάς.

Την ίδια στιγμή, η κολομβιανή κυβέρνηση ψήφισε πρόσφατα νόμου που ορίζει εκτεταμένες πολιτικές βιώσιμου τουρισμού, με σύνθημα «Μαζί με τη Φύση». Ο υφυπουργός τουρισμού, Τζουλιάν Γκερέρο Ορόθκο, που έχει υπάρξει ξεναγός άγριας ζωής στην Τανζανία, υποστηρίζει ότι η χώρα μόλις τώρα αντιλαμβάνεται τις δυνατότητές της ως προορισμός φυσικού τουρισμού. «Έχουμε την ευκαιρία να οικοδομήσουμε ένα νέο είδος τουρισμού, το οποίο θα είναι πιο σοβαρό και καλύτερα στοιχειοθετημένο ερευνητικά. Πραγματικά πιστεύω ότι η Κολομβία θα μπορούσε να μετατραπεί σε μοντέλο βιωσιμότητας για τον υπόλοιπο πλανήτη». Η Κολομβία έχει συνυπογράψει τη Συμμαχία για το Μέλλον του Τουρισμού, η οποία δεσμεύει τα μέλη της σε μια σειρά από οικολογικούς και περιβαλλοντικούς στόχους.

Δεκαετίες εμφυλίων συγκρούσεων και πολέμων με τα ναρκωτικά έχουν αποκόψει τμήματα της Κολομβίας από την οικοδομική δραστηριότητα, καθιστώντας τα ιδανικά για την αποκατάσταση της άγριας ζωής και τον οικολογικό τουρισμό. Επιστήμονες του Πανεπιστημίου των Άνδεων έχουν απελευθερώσει έξι πιθήκους wooly στα δάση της νότιας Χουίλα, ενώ χελώνες με κόκκινα πόδια έχουν απελευθερωθεί στη Μέτα και πρώην πολεμιστές του FARC έχουν στρατολογηθεί ως δασονόμοι στο πλαίσιο του προγράμματος Ειρήνη με τη Φύση.

Η πόλη Λα Μακαρένα, στα νότια της Μπογκοτά, είναι γνωστή για την βιοποικιλότητά της, αλλά και για αξιοθέατα όπως τα πολύχρωμα ποτάμια του Caño Cristales και οι αρχαίες λιθογραφίες στο εθνικό πάρκο Chiribiquete. Σύμφωνα με τον πρωτοπόρο οικολόγο Ροκέ Σεβίγια, πρόεδρο του Fundación Futuro και δημιουργό του οικολογικού καταφυγίου Mashpi στο Εκουαδόρ, η περιοχή έχει τεράστιες δυνατότητες οικοτουρισμού. «Την επισκέφθηκα για πρώτη φορά πριν από τρία χρόνια και απλώς με συνεπήρε. Η ποικιλία της άγριας ζωής είναι καταπληκτική: Στην πρώτη μας σύντομη επίσκεψη στον ποταμό Γκουαγιαμπέρο συναντήσαμε έξι είδη πιθήκων, δύο είδη δελφινιών, καϊμάν, πολλές εκατοντάδες πουλιά. Βάλαμε μια φωτο-παγίδα και μετά από μόλις τέσσερις ώρες γυρισμάτων είχαμε καταγράψει υλικό από έναν τάπιρο, έναν ιαγουάρο, ένα πούμα και ένα ρακούν».

«Η πλούσια γεωλογία και ιστορία της περιοχής αναμειγνύεται με αμέτρητα φυσικά θαύματα και την καθιστούν, κατά τη γνώμη μου, το ομορφότερο κομμάτι της Κολομβίας, αν όχι ολόκληρης της ευρύτερης περιοχής», δήλωσε στον Guardian.

Στο Εκουαδόρ και το Περού, κοινοτικά προγράμματα, αγορές δασικών εκτάσεων και προγράμματα επιτήρησης συνεισφέρουν στην προστασία των «διοπτροφόρων» αρκούδων, αλλά και των οσελότων, των τζαγουρουούντι και των ταπίρων των βουνών. Στην Παταγονία της Χιλής, η Tompkins Conservation υιοθετεί μια «προσέγγιση αποκατάστασης της άγριας ζωής», δημιουργώντας περάσματα για πούμα και άλλες αγριόγατες, ελάφια, λάμα, τρωκτικά και κόνδορες.

Η Comuyna do Ibitipoca, ένα θέρετρο οικοτουρισμού στην Βραζιλία, έχει ξεκινήσει ένα μακροπρόθεσμο πρόγραμμα αποκατάστασης σημαντικών άγριων ειδών στο τροπικό δάσος του Ατλαντικού, ο όγκος του οποίου έχει μειωθεί σημαντικά. Έχει λάβει την άδεια επανεισαγωγής τάπιρων, κόκκινων μακάο, ενός είδους αράχνης αλλά και δύο φανταστικών πτηνών, του μοναχικού τιναμού και του γκουάν με το μαύρο ράμφος.

Σε όλες αυτές τις περιοχές, ο τουρισμός θα μπορούσε να μετατραπεί σε μέσο χρηματοδότησης και ενίσχυσης της αποκατάστασης της άγριας ζωής. Όπως εξηγεί στον Guardian ο Τόμας Πάουερ, ιδρυτής της τουριστικής επιχείρησης Pura Aventura, τα καλύτερα τέτοια προγράμματα προκύπτουν από τις τοπικές ανάγκες και γνώσεις και είναι ανοιχτά σε ταξιδιώτες με φυσιολογικά budget. «Η Διαδρομή Πάρκων της Χιλής είναι ένα φιλόδοξο παγκόσμιο πρότυπο ανάπτυξης μέσω του οικοτουρισμού. Συνδέει 17 εθνικά πάρκα που καλύπτουν 11,8 εκατ. εκτάρια απίστευτης φύσης, σε μια διαδρομή που περνά από περισσότερες από 60 κοινότητες. Απέραντα λιβάδια, που άλλοτε καταστρέφονταν από τη βοσκή των ζώων και χωρίζονταν από χιλιόμετρα περιφράξεων, πλέον ανθίζουν ξανά χάρη στην πρωτοποριακή δουλειά για την αποκατάστασή τους».

«Το χαρακτηριστικό που καθιστά την περιοχή μοναδική για τον επισκέπτη, είναι ότι αντί να μείνει σε πολυτελή ξενοδοχεία, μπορεί να φιλοξενηθεί από ντόπιους, σε δικούς τους χώρους φιλοξενίας επισκεπτών. Ακριβώς επειδή αυτές οι τοποθεσίες είναι τόσο απομακρυσμένες, το ταξίδι σε αυτές δεν είναι καθόλου φθηνό, όμως οι επισκέπτες συμβάλλουν στη δημιουργία κινήτρων, προκειμένου οι ντόπιοι να προστατεύουν αυτά τα πολύτιμα οικοσυστήματα σε βάθος χρόνου».

Πολλές περιοχές της Λατινικής Αμερικής θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν τη Μαδαγασκάρη, τη Νότια Αφρική και τη Δημοκρατία του Κονγκό στον πλούτο της βιοποικιλότητάς τους. Ο τουρισμός τους επιτρέπει να ελπίζουν ότι μια μέρα, οι πάμπας της Αργεντινής και το κεράδο της Βραζιλίας (μια αχανή σαβάνα), θα ενθουσιάσουν τους τουρίστες που απολαμβάνουν ταξίδια στην άγρια ζωή της Αφρικής.

Η Νότιος Αμερική ήδη διαθέτει μια δική της πεντάδα από μοναδικά ζώα: Τον ιαγουάρο, τον μυρμηγκοφάγο, τον τάπιρο, την ενυδρίδα των ποταμών και τον λύκο με χαίτη. Ήδη έχει μια καταπληκτική τοπογραφία και τεράστια βιοποικιλότητα.

Παράλληλα, αντιμετωπίζει μια σειρά από σημαντικές προκλήσεις: Από τους κινέζους αλιείς που καταστρέφουν τη θαλάσσια ζωή γύρω από τα Γκαλαπάγκος, μέχρι τις πυρκαγιές που σαρώνουν τον Αμαζόνιο. Ωστόσο, ο οικοτουρισμός και η πολιτική θέληση θα μπορούσαν να διασώσουν την άγρια ζωή της ηπείρου.

«Οι περιοχές της Αφρικής όπου πραγματοποιούνται τα περισσότερα σαφάρι διαθέτουν έναν τεράστιο αριθμό θηλαστικών, όμως έχουν λιγότερα είδη και μικρότερη βιοποικιλότητα σε ό,τι αφορά τα έντομα, τα πτηνά και τη χλωρίδα, σε σχέση με τις περιοχές της Νοτίου Αμερικής που χαρακτηρίζονται από απίστευτους αριθμούς ειδών», εξηγεί ο Ροκέ Σεβίγια.

«Είναι βέβαιο ότι η Νότιος Αμερική μπορεί να ανταγωνιστεί την Αφρική, τουλάχιστον στους τουρίστες που μπορούν να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν τις διαφορές ανάμεσα στα οικοσυστήματα των δύο ηπείρων», τονίζει στον Guardian.