Push-backs της Frontex στη «βαλκανική οδό»;

Ο Αλί Αλ Εμπραχίμ από τη Συρία είναι 22 ετών. Το 2018 εγκατέλειψε την πόλη Μανμπίτζ, κοντά στο Χαλέπι, σε μία προσπάθεια να γλυτώσει από τις συνέπειες του πολέμου και να αποφύγει την αναγκαστική στράτευση. Την εποχή εκείνη η πόλη ήταν υπό τον έλεγχο των Κούρδων. Ο Αλ Εμπραχίμ διέσχισε τα σύνορα με την Τουρκία, αλλά οι τουρκικές αρχές τον εντόπισαν, κατέγραψαν τα στοιχεία του και τον έστειλαν πίσω στη Συρία χωρίς να αναφέρουν συγκεκριμένο λόγο. Από τη στιγμή εκείνη, λέει ο νεαρός Σύρος σε άψογα αγγλικά, η νόμιμη είσοδος στην Τουρκία θα του απαγορευόταν για πέντε χρόνια.

Παρά ταύτα, ο Αλ Εμπραχίμ ήθελε να ξαναδοκιμάσει την τύχη του με στόχο, αυτή τη φορά, την Ελλάδα και τη δυτική Ευρώπη. Κατάφερε να επιστρέψει στην Τουρκία, έφτασε στις ακτές του Αιγαίου και πέρασε με πλοιάριο στη Λέρο, όπου κατέθεσε αίτηση για παροχή ασύλου. Η αίτησή του απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι η Τουρκία θεωρείται «ασφαλής τρίτη χώρα». Ο 22χρονος Σύρος λέει ότι «ο νέος πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, είναι πολύ αυστηρός με εμάς τους μετανάστες. Γι αυτό αποφάσισα να περάσω στην Αλβανία».

Αυστρία με …5.000 ευρώ

Ο Αλί Αλ Εμπραχίμ λέει ότι τον Σεπτέμβριο του 2020 ταξίδεψε με λεωφορείο στα Ιωάννινα, μαζί με πέντε συνοδοιπόρους. Από εκεί άρχισαν να περπατούν μέχρι τα αλβανικά σύνορα, χωρίς να συναντήσουν αστυνομικούς ελέγχους. Όμως στην Αλβανία τους σταμάτησαν συνεργάτες της Frontex, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Προστασία των Εξωτερικών Συνόρων, οι οποίοι τους παρέδωσαν στο συνοριακό φυλάκιο της Κακαβιάς. Απαντώντας στο ερώτημα πώς γνωρίζει ότι πρόκειται για υπαλλήλους της Frontex, ο νεαρός λέει ότι «τους αναγνώρισε από το περιβραχιόνιο που φορούσαν». Είναι γνωστό ότι οι συνεργάτες του οργανισμού φέρουν ανοιχτό γαλάζιο περιβραχιόνιο με εμφανή τη σημαία της Ευρώπης.

Σύμφωνα με τον Αλ Εμπραχίμ τόσο ο ίδιος όσο και οι άλλοι μετανάστες που τον συνόδευαν ζήτησαν πολιτικό άσυλο στην Αλβανία, αλλά η απάντηση ήταν ότι λόγω πανδημίας δεν μπορούν να ξεκινήσουν νέες διαδικασίες για την επεξεργασία αιτήσεων ασύλου. Οι αλβανικές αρχές τους έφεραν πίσω στην Ελλάδα, χωρίς να ενημερώσουν τις ελληνικές αρχές. Αλλά η δεύτερη προσπάθεια εισόδου στην Αλβανία ήταν επιτυχής: Μέσω Τιράνων και Κοσυφοπεδίου ο Αλ Εμπραχίμ έφτασε στη Σερβία, όπως λέει ο ίδιος μιλώντας στην Deutsche Welle από έναν προσφυγικό καταυλισμό στο Σόμπορ, στα σύνορα με την Ουγγαρία. Από εκεί θα επιχειρήσει να περάσει στην Αυστρία. Αλλά οι διακινητές είναι πανάκριβοι και ζητούν 5.000 ευρώ για την πολυπόθητη είσοδο στην αυστριακή επικράτεια.

Φυλακή αντί για άσυλο

Η Χόουπ Μπάρκερ από τη Βρετανία γνωρίζει πολλές αντίστοιχες ιστορίες. Η ίδια συντονίζει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, ιατρικής περίθαλψης και νομικής αρωγής στους πρόσφυγες μέσω της πρωτοβουλίας Wave Thessaloniki. Για πολλά χρόνια, λέει η Χόουπ Μπάρκερ, η Θεσσαλονίκη ήταν ασφαλής και φιλόξενη πόλη για πρόσφυγες και μετανάστες, μέχρι το 2019, οπότε ανήλθε στην εξουσία η νέα, συντηρητική ελληνική κυβέρνηση. Από τον Ιανουάριο του 2020 ισχύει νέος νόμος, με βάση τον οποίο «οι αιτούντες άσυλο, αντί να λάβουν προσωρινά χαρτιά μέχρι να εξεταστεί η αίτησή τους, μπορούν ακόμη και να φυλακίζονται για χρονικό διάστημα έως 18 μηνών». Σύμφωνα μάλιστα με την Χόουπ Μπάρκερ η ποινή μπορεί να παραταθεί για άλλους 18 μήνες.

Push-backs από συνεργάτες της Frontex;

Η Χόουπ Μπάρκερ υποστηρίζει ότι τόσο στα σύνορα όσο και στην ενδοχώρα γίνονται παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων. Γι αυτόν τον λόγο, σημειώνει, οι μετανάστες αποφεύγουν πλέον τις ελληνικές αρχές στο δρομολόγιό τους προς τη δυτική Ευρώπη. «Πάρα πολλές επαναπροωθήσεις» γίνονται επίσης στα σύνορα της Βόρειας Μακεδονίας με την Αλβανία, σημειώνει η Χόουπ Μπάρκερ, ενώ αυτόπτες μάρτυρες κάνουν λόγο για συμμετοχή της Frontex. «Διαθέτουμε μαρτυρίες, κατά τις οποίες πολλές φορές οι υπάλληλοι μιλούν γερμανικά, ενώ φέρουν ανοιχτό γαλάζιο περιβραχιόνιο με την ευρωπαϊκή σημαία», διαβεβαιώνει η ίδια.

Λόγω της συγκεχυμένης κατάστασης που επικρατεί στα ελληνικά σύνορα είναι δύσκολο να αποδείξει κανείς πραγματικά ότι γίνονται επαναπροωθήσεις, επισημαίνει η Χόουπ Μπάρκερ. Για να προσθέσει ωστόσο ότι «γνωρίζουμε πως η Frontex δραστηριοποιείται στην Αλβανία. Γνωρίζουμε πως βρίσκεται και στον ποταμό Έβρο. Γνωρίζουμε ότι γίνονται καθημερινά επαναπροωθήσεις. Είναι αναξιόπιστο να λέει κανείς ότι δεν έχουν ακούσει τίποτα για όλα αυτά και δεν συμμετέχουν πουθενά». Απαντώντας σε σχετικό ερώτημα της Deutsche Welle εκπρόσωπος τύπου της Frontex επισημαίνει: «Η Frontex έχει εξετάσει ορισμένες από τις αιτιάσεις και δεν έχει εντοπίσει αξιόπιστες αποδείξεις, οι οποίες μπορούν να τις στηρίξουν». Επιπλέον, η Frontex «είναι αποφασισμένη να τηρήσει τις πιο αυστηρές προδιαγραφές κατά τη διενέργεια συνοριακών ελέγχων στο πλαίσιο της αποστολής μας». Άλλωστε, καταλήγει ο εκπρόσωπος, οι συνεργάτες της Frontex «δεσμεύονται από έναν κώδικα δεοντολογίας, ο οποίος αναφέρεται ειδικώς στην αποφυγή παράνομων επαναπροωθήσεων και στην τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως προβλέπει o Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ».

Προστασία των συνόρων από …την άλλη πλευρά;

Γιατί όμως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Προστασία των Εξωτερικών Συνόρων επιχειρεί να προστατεύσει τα σύνορα από την πλευρά μίας τρίτης χώρας, όπως η Αλβανία; Την απάντηση δίνει ο εκπρόσωπος τύπου της Frontex: «Στόχος μας είναι να υποστηρίξουμε την προστασία των συνόρων, να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα της παράτυπης μετανάστευσης και του διασυνοριακού εγκλήματος- μεταξύ αυτών την παράνομη διακίνηση μεταναστών και την τρομοκρατία- καθώς και να εντοπίσουμε πιθανούς κινδύνους και απειλές για την ασφάλεια». Επιπλέον, «η συνεργασία με χώρες των Δυτικών Βαλκανίων αποτελεί προτεραιότητα για τη Frontex. Ο Οργανισμός τις στηρίζει να υιοθετήσουν τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές και τις βέλτιστες πρακτικές για τη διαχείριση και την ασφάλεια των συνόρων».

Κατόπιν όλων αυτών, θα άξιζε τον κόπο να ρίξει κανείς μια ματιά στην ελληνική πλευρά των συνόρων. Ενώ στα ελληνοτουρκικά σύνορα στρατιώτες και αστυνομικοί βρίσκονται παντού, στα σύνορα Ελλάδας- Αλβανίας σπάνια συναντάει κανείς ένστολους. Γι αυτό άλλωστε η διαδρομή αυτή θεωρείται «σίγουρη» για τους μετανάστες που επιχειρούν να περάσουν στη Δυτική Ευρώπη μέσω Αλβανίας.

Ο δρόμος προς τη Δύση

Κάποιοι επιλέγουν το δρομολόγιο μέσω Θεσσαλονίκης και Καστοριάς, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 30 χιλιομέτρων από την Αλβανία. Ο Ζακαρία, Μαροκινός μετανάστης που ήρθε στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας και πέρασε από το Wave Center στη Θεσσαλονίκη, λέει ότι στην Καστοριά «η αστυνομία θα μας κατεβάσει από το λεωφορείο και θα μας οδηγήσει στα αλβανικά σύνορα». Παρόμοιες φήμες κυκλοφορούν συχνά ανάμεσα στους μετανάστες, αλλά κατά κανόνα δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Κι όμως, το πούλμαν στη Θεσσαλονίκη είναι γεμάτο με μετανάστες που ελπίζουν να φτάσουν στα σύνορα. Ένας από αυτούς είναι και ο 46χρονος, επίσης Μαροκινός, Σαλέχ Ρόζα. «Η Ελλάδα είναι μία καλή χώρα, αλλά δεν μπορώ να ζήσω εδώ», λέει. Στόχος του είναι να φτάσει κι εκείνος στη δυτική Ευρώπη μέσω Αλβανίας, Κοσυφοπεδίου, Σερβίας και Ουγγαρίας.

Ασυνήθιστοι συνοριακοί έλεγχοι

Λίγο πριν από την άφιξη στην Καστοριά εμφανίζεται η αστυνομία για έλεγχο. Σε ένα πάρκινγκ περιμένουν περιπολικά με ένστολους αστυνομικούς. Δύο άνδρες με πολιτικά μπαίνουν στο λεωφορείο, λένε ότι είναι αστυνομικοί χωρίς να επιδεικνύουν ταυτότητα και εστιάζουν αποκλειστικά στους αλλοδαπούς που κάθονται στο λεωφορείο. Ο Σαλέχ, ο Ζακαρία και οι συνοδοί τους συλλαμβάνονται.

Το ίδιο βράδυ, γύρω στις έντεκα, οι μετανάστες δίνουν το παρών μέσω WhatsApp και στέλνουν τις συντεταγμένες τους στο Google. Λένε ότι οι δύο άνδρες με πολιτικά τους μετέφεραν σε έναν οικισμό περίπου 15 χιλιόμετρα από τα αλβανικά σύνορα. Αργότερα, σε μία συνάντηση στα Τίρανα, ο Σαλέχ επαναλαμβάνει την ιστορία που είχε διηγηθεί προηγουμένως και υπογραμμίζει ότι οι αστυνομικοί δεν έκαναν έλεγχο στα χαρτιά τους.

Διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας

Απαντώντας σε ερώτηση της Deutsche Welle η αρμόδια αστυνομική αρχή επιβεβαιώνει τη διενέργεια ελέγχου και τη συμμετοχή των δύο ανδρών με πολιτικά, αλλά η αιτιολογία της είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη που παρουσίασαν οι Μαροκινοί μετανάστες. Λέει δηλαδή ότι έγινε έλεγχος για να διαπιστωθεί εάν οι μετανάστες διαμένουν νομίμως στην Ελλάδα. Από τη στιγμή που επιβεβαιώθηκε αυτό, αφέθηκαν ελεύθεροι.

Οι ίδιοι οι μετανάστες ισχυρίζονται ότι μόνο ο Σαλέχ Ρόζα διαμένει νομίμως στην Ελλάδα. Υπάρχει όμως και ένα άλλο ζήτημα: Λόγω της πανδημίας ισχύει απαγόρευση κυκλοφορίας σε όλη τη χώρα, αλλά και απαγόρευση μετακίνησης από τον έναν νομό στον άλλον- πλην ελαχίστων περιπτώσεων, στις οποίες συντρέχουν ειδικοί λόγοι. Θεωρητικά λοιπόν θα έπρεπε να επιβληθούν κυρώσεις στους μετανάστες, ακόμη και αν τα χαρτιά τους ήταν εντάξει. Σε αυτό το ζήτημα η αστυνομία δεν δίνει κάποια απάντηση.

Φλόριαν Σμιτς, ‘Ιντρο Σεφέρι

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου