Μεταξύ παρακμής και πτώσης

Ακόμη και στη δεκαετία του ’80 θα ήταν αδιανόητο έστω και σε κινηματογραφική ταινία ή μια τηλεοπτική σειρά να δει κανείς εισβολείς στο Καπιτώλιο, πολύ περισσότερο συντρίμμια στο λίκνο της αμερικανικής δημοκρατίας. Σε επίπεδο μυθοπλασίας, ωστόσο, το αμερικανικό και παγκόσμιο κοινό είναι πια μυημένο: Ο Λευκός Οίκος φλέγεται και το Καπιτώλιο διαλύεται – γίνονται πλέον τόπος εκατόμβης θυμάτων. Αλλά στον κοινό νου όλα αυτά εξακολουθούσαν να συμβαίνουν μόνον στο σινεμά και την τηλεόραση και να καταναλώνονται από την ασφάλεια του καναπέ, μαζί με ποπ κορν. Η πραγματική ζωή μέχρι το απόγευμα της περασμένης Τετάρτης ήταν διαφορετική – αλλά πια όλα μπορούν να συμβούν, ίσως ακόμη χειρότερα κι από τα blockbuster καταστροφής.

Στην πραγματικότητα, τα πρωτοφανή έκτροπα στο Καπιτώλιο είχαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο προαναγγελθεί. Οπως, άλλωστε, έδειχνε προαναγγελθείσα μια τρομοκρατική επίθεση μεγατόνων στις ΗΠΑ, όσο αδιανόητη κι αν φάνταζε έως την 11η Σεπτεμβρίου του 2001 η κατάρρευση των Δίδυμων Πύργων στο Μανχάταν. Η διαφορά με τα προχθεσινά επεισόδια που δημιουργούν ρήγματα στην παγκόσμια εικόνα για την αμερικανική δημοκρατία, είναι ότι τα χτυπήματα είχαν να κάνουν κυρίως με ένα σχέδιο εισαγόμενων τρομοκρατών που επιβουλεύονταν την αμερικανική κυριαρχία και αντιστέκονταν στον ιμπεριαλισμό. Ο αμερικανός πολίτης της διπλανής πόρτας δεν θα μπορούσε ποτέ να επιτεθεί στο Καπιτώλιο.

Ακόμη και για αυτό, όμως, ο μέσος πολίτης είχε αρχίσει να προετοιμάζεται. Ο κύκλος της ιδιαίτερα επιτυχημένης σειράς του Netlfix, «Ο Eπιζών της Επόμενης Μέρας» («Designated Survivor»), ξεκινούσε προς τριετίας από ένα ισοπεδωμένο Καπιτώλιο. Είχε καταρρεύσει έπειτα από βομβιστική επίθεση – εξαφανίζοντας όλη την αμερικανική πολιτική σκηνή, πλην ενός – που δεν οργανώθηκε και εκτελέστηκε εν τέλει από τους αναμενόμενους διεθνείς τρομοκράτες, αλλά από αμερικανούς υπερπατριώτες που ήθελαν να επαναφέρουν το έθνος στον ίσιο δρόμο και στο μεγαλείο της Pax Americana. Οι εξτρεμιστές υπερεθνικιστές Αμερικανοί ήταν οι υπεύθυνοι μιας ασύλληπτης καταστροφής και εθνικής δοκιμασίας.

Θα μπορούσε η εικόνα αυτή να συνδεθεί με την προχθεσινή – πραγματική – επίθεση στο Καπιτώλιο; Ή πρόκειται άπαντες να ικανοποιηθούν με την εξήγηση ότι μερικές εκατοντάδες «γραφικοί» από την «ξεχασμένη» υπερσυντηρητική Αμερική της ενδοχώρας ευθύνονται για τα έκτροπα; Αν συμβεί το δεύτερο, αν δηλαδή ο μεγάλος διχασμός της υπερδύναμης κρυφτεί πίσω από ρετσέτες για τους «ψεκασμένους» της Αμερικής, το πιθανότερο είναι ότι μια νέα τραγωδία δεν βρίσκεται μακριά. Με ό,τι κι αν αυτό σημαίνει για τη χώρα του Τζορτζ Ουάσιγκτον, του Τζέφερσον, του Λίνκολν, του Ρούσβελτ, του Κένεντι και του Ομπάμα, αλλά και για τον υπόλοιπο πλανήτη.

Αν κάτι αμφισβητείται μέσα από την εξέγερση των «τραμπιστών» είναι η δυναμική του αμερικανικού ονείρου και, σε τελική ανάλυση, η αντοχή των συστατικών που διαμόρφωσαν μεταπολεμικά την αμερικανική υπερδύναμη. Η ακμάζουσα μεσαία τάξη φθίνει, αλλοτριωμένη και χωρίς τα ιδανικά του παρελθόντος, ενώ οι Δημοκρατικοί των κοινωνικών αγώνων εκπροσωπούν από χρόνια μια νέα καθεστηκυία τάξη που απαρτίζουν χρηματιστές, επιτελάρχες πολυεθνικών και μια αποκομμένη από την ευρύτερη κοινωνία ελίτ του πνεύματος. Το λαϊκό στοιχείο δεν ενσωματώνεται και ακροβολίζεται.

Στα καθ’ ημάς θα μπορούσε κανείς, τηρουμένων των αναλογιών, να αναζητήσει κοινά στοιχεία με τις επιθέσεις στη Βουλή το 2011 και το πεδίο δράσης «αγανακτισμένων» και άλλων ακραίων στη μνημονιακή εποχή. Αλλά για τον μέσο Αμερικανό τα μηνύματα υπήρχαν ήδη από τη δεκαετία του 1980, όταν μεσουρανούσε ο ριγκανισμός και το κοινωνικό κράτος, όπως τουλάχιστον το εισηγήθηκε ο Κέινς, συνθλιβόταν.

Ο Καναδός Ντενί Αρκάν το είχε υποδείξει από το 1987 με την «Παρακμή της Αμερικανικής αυτοκρατορίας», αναδεικνύοντας με καυστικό τρόπο τη μετάλλαξη μιας μεσαίας τάξης που με τη σειρά της επέτρεψε να βρει ζωτικό χώρο ο λαϊκισμός των «αδικημένων» και «εξοστρακισμένων». Ο ίδιος σκηνοθέτης 30 χρόνια μετά ολοκλήρωσε τη δική του παρέμβαση με την «Πτώση της Αμερικανικής αυτοκρατορίας», υπογραμμίζοντας μια κοινωνική διάβρωση που μπορεί να οδηγήσει και σε ένα βορειοαμερικανικό δράμα. Ενδεχομένως και σε ένα πολιτικό θρίλερ που θα σηματοδοτεί μια αντίστροφη μέτρηση για μια σύγχρονη αυτοκρατορία…