Τα βίαια επεισόδια που ξέσπασαν την Τετάρτη στο Καπιτώλιο, μετά τις παροτρύνσεις του απερχόμενου προέδρου Ντόναλντ Τραμπ προς τους οπαδούς του, αποτελούν μια από τις πιο «μαύρες» στιγμές ενός από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της αμερικανικής ιστορίας. Κι όμως οι πράξεις των διαδηλωτών, αλλά και ο ρόλος του Τραμπ στην παρουσία τους εκεί και η αντίδρασή του σε αυτή, δεν προκαλεί έκπληξη στους περισσότερους και ιδίως σε εκείνους που μελετούν την πνευματική διαύγεια του προέδρου αλλά και την ψυχολογία των πιο ένθερμων οπαδών του ήδη από όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του.

Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγεται και η Μπάντι Ξ. Λι, μια ψυχίατρος-εγκληματολόγος που διδάσκει εδώ και 17 χρόνια στην ιατρική σχολή του Γέιλ ενώ διατελεί πρόεδρος της Παγκόσμιας Συμμαχίας για την Ψυχική Υγεία. Η Λι είναι επικεφαλής μιας ομάδας ψυχιάτρων, ψυχολόγων και άλλων ειδικών που αμφισβήτησαν την διανοητική ικανότητα του Τραμπ να ανταποκριθεί στο ρόλο του στο βιβλίο που επιμελήθηκε η ίδια και φέρει τον τίτλο «The Dangerous Case of Donalnd Trump: 27 Psychiatrists and Mental Health Experts Asses a President». Κατά τη γνώμη της Λι και των συναδέλφων της, οι ειδικοί δεν θα έπρεπε να ακολουθούν την απόφαση της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας στη δεκαετία του 1970 που τους αποτρέπει από το να εκφράσουν την επαγγελματική τους άποψη για δημόσια πρόσωπα που δεν έχουν εξετάσει από κοντά. Ο κανονισμός ονομάζεται Goldwater rule. «Όποτε γίνεται λόγος για το Goldwater rule, θα πρέπει να παραπέμπουμε στη Διακήρυξη της Γενεύης που απαιτεί οι ιατροί να εκφράζονται δημόσια εναντίον καταστροφικών κυβερνήσεων», υποστηρίζει η Λι. «Η διακήρυξη εκπονήθηκε ως αντίδραση στην εμπειρία του ναζισμού».

Η Λι πρόσφατα έγραψε το βιβλίο «Profile of a Nation: Trump’s Mind, America’s Soul», μια ψυχολογική αξιολόγηση του προέδρου, με φόντο τους υποστηρικτές του αλλά και ολόκληρη τη χώρα. Οι παρατηρήσεις της αποκτούν τώρα νέα σημασία καθώς όλο και περισσότεροι νυν και πρώην ηγέτες καλούν για την αποπομπή του Τραμπ, έστω και στην εκπνοή της θητείας του. Στις 9 Ιανουαρίου η Λι και οι συνάδελφοί της εξέδωσαν ανακοίνωση καλώντας στην άμεση απομάκρυνση του Τραμπ από την εξουσία.

Η Λι μίλησε στο Scientific American σχολιάζοντας την ψυχολογία πίσω από την καταστροφική συμπεριφορά του Τραμπ, τα κίνητρα ορισμένων οπαδών του αλλά και το πώς θα μπορούσαν να απελευθερωθούν από τα δεσμά του στο τέλος της επιβλαβούς προεδρίας του.

Τι καθιστά τον Τραμπ ελκυστικό; Ποια είναι η δύναμη που τραβά τους οπαδούς του;

Οι λόγοι είναι πολύ και διαφοροποιημένοι όμως στο τελευταίο μου βιβλίο περιγράφω δύο βασικά συναισθηματικά κίνητρα: Τη ναρκισσιστική συμβίωση και την επινεμόμενη ψυχωσική διαταραχή. Η ναρκισσιστική συμβίωση αναφέρεται στις αναπτυξιακές πληγές που κάνουν τη σχέση ηγέτη-ακολούθου να ασκεί μαγνητική έλξη. Ο ηγέτης, πεινασμένος για θαυμασμό προκειμένου να υποκαταστήσει την εσωτερική έλλειψη αυταξίας, προβάλλει μια μεγαλοπρεπή παντοδυναμία, ενώ οι υποστηρικτές του, που έχουν αυξημένες ανάγκες εξαιτίας του κοινωνικού στρες ή κάποιου αναπτυξιακού τραύματος, διψούν για μια πατρική φιγούρα. Όταν αυτού του είδους τα πληγωμένα άτομα συναντιούνται και λαμβάνουν θέσεις εξουσίας, δημιουργούν αντίστοιχη παθολογία στον πληθυσμό που με τη σειρά της επιφέρει μια σχέση «κλειδιού και κλειδαριάς».

Η επινεμόμενη ψυχωσική διαταραχή, όταν προκαλείται σε εθνικό επίπεδο ή προκαλεί ψευδαισθήσεις, αναφέρεται στην μεταδοτικότητα σοβαρών συμπτωμάτων που υπερβαίνει κατά πολύ τη συνηθισμένη ψυχολογία των ομάδων. Όταν ένα άτομα με πολύ έντονα συμπτώματα τοποθετείται σε θέση με επιρροή, τα συμπτώματά του μπορούν να εξαπλωθούν στον πληθυσμό μέσω συναισθηματικών δεσμών, να εντείνουν προϋπάρχουσες παθολογίες και να προκαλέσουν ψευδαισθήσεις, παράνοια και τάση για βία, ακόμη και σε μέχρι πρότινος υγιή άτομα. Η θεραπεία έγκειται στη διακοπή της έκθεσης.

Γιατί ο Τραμπ φαίνεται να κλίνει προς τη βία και την καταστροφή;

Οι καταστροφικές τάσεις αποτελούν κεντρικό χαρακτηριστικό της ψυχικής παθολογίας, είτε αυτή στρέφεται προς τον εαυτό είτε προς τους άλλους. Πρώτον, θα ήθελα να διευκρινίσω ότι οι ψυχικά ασθενείς δεν είναι πιο επικίνδυνοι από εκείνους που δεν πάσχουν από ψυχικές ασθένειες. Όταν η ψυχική παθολογία, όμως, συνοδεύεται από εγκληματική σκέψη, ο συνδυασμός μπορεί να καταστήσει τα άτομα που τον φέρουν πολύ πιο επικίνδυνα σε σχέση με εκείνους που έχουν μόνο ένα από τα δύο χαρακτηριστικά.

Στο βιβλίο μου για τη βία, δίνω έμφαση στη συμβολική της φύσης και στον τρόπο με τον οποίο δεν είναι παρά ένα παραστρατημένο ένστικτο για ζωή. Εν συντομία, αν κάποιος δεν μπορεί να έχει την αγάπη, συμβιβάζεται με τον σεβασμό. Και όταν δεν του είναι διαθέσιμος ούτε ο σεβασμός, καταλήγει στη βία. Ο Τραμπ πλέον βιώνει μια δυσβάσταχτη απώλεια σεβασμού. Την απόρριψη μιας ολόκληρης χώρας και την εκλογική του ήττα. Η βία τον βοηθά να αντισταθμίσει το αίσθημα αδυναμίας, ανεπάρκειας και έλλειψης ουσιαστικής παραγωγικότητας που τον διακατέχει.

Πιστεύετε ότι ο Τραμπ πραγματικά επιδεικνύει ψυχωσική συμπεριφορά; Ή απλώς συμπεριφέρεται αυταρχικά κάνοντας μια τελευταία άγαρμπη προσπάθεια να κρατηθεί στην εξουσία;

Πιστεύω ότι ισχύουν και τα δύο. Είναι σίγουρο ότι έχει απολυταρχική ιδιοσυγκρασία, επειδή ο ακραίος ναρκισσισμός του δεν του επιτρέπει να αισθανθεί ίσος με τους υπόλοιπους ανθρώπους, όπως απαιτεί η δημοκρατία. Γενικώς οι ψυχίατροι αξιολογούν τις ψευδαισθήσεις μέσα από την προσωπική εξέταση, όμως υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι είναι πιθανές. Πρώτα από όλα, οι ψευδαισθήσεις είναι πιο μεταδοτικές από τα στρατηγικά ψεύδη και βλέπουμε από την ίδια την εξάπλωση αυτών που λέει, ότι ο Τραμπ πραγματικά πιστεύει τα λόγια του. Δεύτερον, το γεγονός ότι είναι συναισθηματικά εύθραυστος γίνεται σαφές από την ακραία έλλειψη ανοχής του για τις πραγματικότητες που δεν ταιριάζουν στον τρόπο που του αρέσει να φαντάζεται τον κόσμο, γεγονός που τον προδιαθέτει για ψυχωσικές περιδινήσεις. Τρίτον, το δημόσιο ιστορικό του συντίθεται από αμέτρητες ώρες συνεντεύξεων και αλληλεπιδράσεων με άλλους ανθρώπους, οι οποίες σχεδόν επιβεβαιώνουν ότι πάσχει από ψευδαισθήσεις, όπως διαπίστωσα στην ανάλυση που πραγματοποίησα με συναδέλφους μου.

Από πού πηγάζει το μίσος που επιδεικνύουν ορισμένοι υποστηρικτές του; Και πώς μπορούμε να φέρουμε την επούλωση πιο κοντά;

Στο τελευταίο μου βιβλίο περιγράφω τις πολλές αιτίες που οδήγησαν στο πλήθος των υποστηρικτών του. Όμως υπάρχουν σημαντικά ψυχολογικά τραύματα που προκύπτουν από τη σχετική –και όχι απόλυτη- κοινωνικοοικονομική αποστέρηση. Ναι, υπάρχουν μεγάλα τραύματα, θυμός και ενέργεια που μπορεί να κατευθυνθεί στο μίσος, τα οποία εκμεταλλεύτηκε ο Τραμπ για να χειραγωγήσει το κοινό του. Οι συναισθηματικοί δεσμοί που δημιούργησε εξυπηρετούν την επινεμόμενη ψυχωσική διαταραχή στο μέγιστο. Είναι φυσικό αποτέλεσμα των συνθηκών που είχαμε δημιουργήσει. Για την επούλωση, συνήθως προτείνω τρία βήματα: (1) απομάκρυνση από την πηγή (το πρόσωπο με τα βαριά συμπτώματα). (2) Αποσάθρωση των συστημάτων ελέγχου της σκέψης που είναι συνηθισμένα στη διαφήμιση αλλά συχνά υιοθετούνται και από την πολιτική. Και (3) βελτίωση των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που οδήγησαν στην επιδείνωση της συλλογικής ψυχικής υγείας.

Τι προβλέπετε ότι θα κάνει μετά την προεδρία του;

Στο τελευταίο μου βιβλίο εστιάζω στο ότι θα πρέπει να σκεφτούμε τον πρόεδρο, τους υποστηρικτές του και το κράτος ως οικολογία και όχι ως μεμονωμένους παράγοντες. Ως εκ τούτου, το τι θα κάνει μετά σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από εμάς. Αυτός είναι ο λόγος που έγραψα με τόσο γρήγορους ρυθμούς το βιβλίο μου στη διάρκεια του καλοκαιριού. Απαιτείται άμεση εμπλοκή μας για να αποτρέψουμε το ενδεχόμενο ο Τραμπ να επιτύχει μια σειρά από καταστροφικές εκβάσεις για τη χώρα. Ανάμεσά τους και η εγκαθίδρυση μιας σκιώδους προεδρίας. Θα πρέπει να του βάλουμε όρια και αυτός είναι ο λόγος που έχω ζητήσει τόσο ενεργά την απομάκρυνση και τη λογοδοσία του, συμπεριλαμβανομένης της δίωξής του. Πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν είναι απλώς ένας ηγέτης και ότι θα πρέπει να του βάλουμε χαλινάρια απ’ έξω, από τη στιγμή που δεν μπορεί να τα βάλει μόνος του.

Τι πιστεύετε ότι θα συμβεί με τους υποστηρικτές του;

Αν αντιμετωπίσουμε την κατάσταση σωστά, θα βιώσουν μεγάλη απογοήτευση και τραύμα. Και δεν πειράζει. Είναι υγιείς αντιδράσεις σε μια μη φυσιολογική κατάσταση. Θα πρέπει να τους προσφέρουμε συναισθηματική υποστήριξη που θα τους βοηθήσει να αναρρώσουν και αυτό περιλαμβάνει την κοινωνική υποστήριξη, δηλαδή τα αισθήματα του ανήκειν και της αξιοπρέπειας. Τα μέλη αιρέσεων και τα θύματα κακοποίησης συχνά αναπτύσσουν συναισθηματικό δεσμό με το άτομο που τους κακοποιεί, γεγονός που τους καθιστά ανίκανους να δουν τη βλάβη που τους προκαλεί. Μετά από λίγο καιρό, το μέγεθος της εξαπάτησης συνεργάζεται με τους δικούς τους ψυχολογικούς μηχανισμούς προστασίας απέναντι στον πόνο και την απογοήτευση. Τους κάνει να αποφεύγουν να δουν την αλήθεια. Και η κατάσταση των υποστηρικτών του Τραμπ είναι πολύ κοντά σε αυτό. Υπάρχει ο κίνδυνος μια άλλη παθολογική φιγούρα να εμφανιστεί και να τους δελεάσει με κάποια ψευδή «λύση» που στην πραγματικότητα απλώς εκμεταλλεύεται αυτές τους τις αντιστάσεις.

Πώς μπορούμε να αποτρέψουμε μελλοντικά περιστατικά βίας;

Η βία είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας μακράς διαδικασίας, επομένως η λύση είναι η πρόληψη. Η δομική βία ή η ανισότητα είναι ο πιο ισχυρός παράγοντας που οδηγεί σε συμπεριφορική βία. Και η μείωση της ανισότητας σε κάθε μορφή της, οικονομική, φυλετική και έμφυλη, θα συμβάλει στην αποτροπή της βίας. Προκειμένου η πρόληψη να είναι αποτελεσματική, η γνώση και η βαθιά κατανόηση είναι αναγκαίες, ώστε να γνωρίζουμε τι πρέπει να περιμένουμε, όπως τώρα με την πανδημία. Η φίμωση των επαγγελματιών ψυχικής υγείας στο διάστημα της διακυβέρνησης Τραμπ, κυρίως μέσα από μια πολιτικώς καθοδηγούμενη παραμόρφωση μιας οδηγίας δεοντολογίας, ήταν κατά τη γνώμη μου καταστροφική και οδήγησε στην αποτυχία της χώρας να κατανοήσει, να προβλέψει και να αποτρέψει τους κινδύνους της προεδρίας του.

Έχετε κάποια συμβουλή για εκείνους που δεν στηρίζουν τον Τραμπ αλλά έχουν υποστηρικτές του –ή άτομα που του μοιάζουν- στη ζωή τους;

Αυτό είναι συχνά πολύ δύσκολο γιατί η σχέση ανάμεσα στον Τραμπ και τους υποστηρικτές του είναι κακοποιητική, όπως κατέδειξε ένας από τους συγγραφείς στο βιβλίο που επιμελήθηκα, με τίτλο «The Dangerous Case of Donald Trump». Όταν ο δράστης της κακοποίησης παίρνει τον έλεγχο του μυαλού, το ζήτημα πλέον δεν είναι να δείξουμε στο θύμα αποδείξεις ή να απευθυνθούμε στη λογική του. Η απομάκρυνση του Τραμπ από την εξουσία και την επιρροή θα συμβάλει από μόνη της στην επούλωση των πληγών. Όμως, συμβουλεύω στην αρχή να μην προσπαθήσουν να έρθουν σε σύγκρουση με τις πεποιθήσεις τους, γιατί το μόνο που θα καταφέρουν είναι να αυξήσουν τις αντιστάσεις τους. Δεύτερον, στόχος τους δεν θα πρέπει να είναι να τους πείσουν αλλά να αλλάξουν τις συνθήκες που τους οδήγησαν σε αυτές τις πεποιθήσεις. Τρίτον, θα πρέπει να φροντίσουν τη δική τους ψυχική υγεία γιατί οι άνθρωποι που τρέφουν αφηγήσεις που στηρίζονται στις ψευδαισθήσεις τείνουν να παραμορφώνουν την πραγματικότητα στις προσπάθειές τους να μην παραδεχτούν ότι η δική τους αφήγηση είναι ψευδής. Και σε σχέση με τους μίνι Τραμπ, το σημαντικότερο είναι να ορίσουν άκαμπτα όρια, να περιορίσουν την επαφή ή ακόμη και να εγκαταλείψουν τη σχέση, αν αυτό είναι εφικτό. Επειδή ειδικεύομαι στη θεραπεία βίαιων ατόμων, πάντα πιστεύω ότι η θεραπεία τους είναι εφικτή, αλλά σπανίως την επιδιώκουν αν δεν τους εξαναγκάσει κάποιος άλλος.

Headlines