Βιώσιμη ανάπτυξη : Θα μπορούσε η λύση να ξεκινά από τον «φόρο άνθρακα»;

Το 2020 ήταν μια εξαιρετικά δύσκολη χρονιά, όχι μόνο εξαιτίας της πανδημίας, αλλά και λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής που καθίστανται όλο και πιο ορατές σε όλο τον πλανήτη.

Ένα από τα κυριότερα προβλήματα που δημιουργούν εμπόδια σε ένα πράσινο μέλλον, σχετίζεται με το κόστος παραγωγής, το οποίο συχνά είναι σημαντικά χαμηλότερο στην περίπτωση που η παραγωγή της απαραίτητης ενέργειας προκύπτει από την καύση ορυκτών καυσίμων.

Γράφοντας στον Guardian, ο Χένρι Ντ. Τζάκομπι, επίτιμος καθηγητής διαχείρισης στο ΜΙΤ και πρώην συν-διευθυντής του προγράμματος του ΜΙΤ για την επιστήμη και τις πολιτικές της παγκόσμιας αλλαγής, προτείνει μια κατά τη γνώμη του «κομψή» λύση στο πρόγραμμα: Τον φόρο άνθρακα.

Όπως εξηγεί, η υιοθέτηση ενός τέτοιου φόρου από τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, θα μπορούσε να στρέψει τις οικονομίες σε πιο βιώσιμες λύσεις ανάπτυξης και να επιταχύνει την καινοτομία.

Παράλληλα, το συνηθισμένο πρόβλημα κάθε κυβέρνησης να πείσει τους πολίτες της για την ανάγκη πρόσθετης φορολογίας, θα μπορούσε να λυθεί σύμφωνα με τον Τζάκομπι, αν τα έσοδα που θα προέκυπταν από αυτή επιστρέφονταν στους πολίτες, με τη μορφή μιας ετήσιας πληρωμής.

Όπως γράφει:

«Στη διάρκεια της περασμένης χρονιάς, καθώς οι κοινωνίες σε ολόκληρο τον κόσμο ήρθαν αντιμέτωπες με τη μεγαλύτερη πρόκληση που έχουν συναντήσει εδώ και δεκαετίες, το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής βρέθηκε στο περιθώριο. Αυτό, όμως δεν σημαίνει και ότι εξαφανίστηκε. Αντιθέτως, στην πραγματικότητα φέτος βιώσαμε τον πιο καυτό Σεπτέμβριο των τελευταίων 141 ετών, ενώ για άλλη μια χρονιά καταγράφηκαν ακραία υψηλές θερμοκρασίες στον αρκτικό κύκλο. Όταν μπορέσουμε, λοιπόν, να ασχοληθούμε με αυτή την ξεχασμένη κρίση της ανθρωπότητας, ας ελπίσουμε ότι θα έχουμε πάρει κάποια μαθήματα από την πανδημία για το τι μπορεί να επιτευχθεί μέσω της δημιουργικής σκέψης.

»Η προσέγγισή μας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αναγκαστικά θα πρέπει να είναι πολύπλευρη. Όμως ένα ισχυρό εργαλείο που έχουμε στη διάθεσή μας, είναι ο φόρος άνθρακας. Όμως μέχρι στιγμής, μόνο λίγα κράτη έχουν επιλέξει αυτή τη διαδρομή. Γιατί, άραγε;

»Πρώτα από όλα, πώς λειτουργούν οι φόροι άνθρακα; Ουσιαστικά, τιμωρώντας τη χρήση ορυκτών καυσίμων εξαιτίας του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται κατά την καύση τους, και προσφέροντας έτσι ένα διπλό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλα μέτρα. Καθιστά πιο ανταγωνιστικές τις μη ρυπογόνες βιομηχανίες και προϊόντα, ενώ παράλληλα δημιουργεί έσοδα, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να αξιοποιηθούν για να περιορίσουν τις αντιστάσεις στον περιορισμό των εκπομπών.

»Ο απογαλακτισμός των οικονομιών μας από τα ορυκτά καύσιμα, συνεπάγεται και ότι θα καταστούν λιγότερο ελκυστικές.

Στις οικονομίες της αγοράς, οι περισσότερες ατομικές και επιχειρηματικές αποφάσεις στηρίζονται κυρίως στις τιμές, με αποτέλεσμα όταν ένα ορυκτό καύσιμο αποτελεί την φθηνότερη λύση για την παραγωγή ενέργειας και η χρήση του δεν απαγορεύεται, να είναι και εκείνο που χρησιμοποιείται στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων. Όχι μόνο αυτό, αλλά η ενέργεια από ορυκτά καύσιμα είναι και ένας αποφασισμένος αντίπαλος, που διαθέτει χρήματα για την έρευνα και την ανάπτυξη με σκοπό να μειώσει ακόμη περισσότερο το κόστος της, προκειμένου να παραμείνει ανταγωνιστική παρά το γεγονός ότι η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές γίνεται ολοένα και φθηνότερη. Μια χρηματική ποινή επί των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θα μπορούσε να αντισταθμίσει αυτό το φαινόμενο.

»Υπάρχουν αρκετοί τρόποι να αυξήσει κανείς την τιμή του άνθρακα, του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.

Για παράδειγμα, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα σύστημα φορολόγησης και εμπορίου, το οποίο θα περιορίζει τις συνολικές εκπομπές αλλά θα ενθαρρύνει τους παραγωγούς τους να πωλούν το δικαίωμά τους για εκπομπές άνθρακα. Ωστόσο, είναι απλούστερη η απλή φορολόγηση των ορυκτών καυσίμων όταν εκείνα καίγονται, καθώς στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα στην αγορά. Αυτή τη στιγμή, οι φόροι της ενέργειας από ορυκτά καύσιμα συλλέγονται σε όλο το εύρος της εφοδιαστικής αλυσίδας, από τη στιγμή της παραγωγής μέχρι την τελική τους πώληση, για παράδειγμα μέσω της φορολόγησης της βενζίνης. Είναι πολύ περίπλοκο.

»Για να επιτευχθεί αποτελεσματικότητα για το περιβάλλον, αλλά και για τη διευκόλυνση της συλλογής των φόρων, είναι καλύτερο οι φόροι άνθρακα να επιβάλλονται όσο το δυνατόν νωρίτερα: Στην έξοδο του ορυχείου άνθρακα, του διυλιστηρίου πετρελαίου ή του σημείου εισόδου στη χώρα, στην περίπτωση των εισαγόμενων προϊόντων. Με αυτό τον τρόπο, το κίνητρο για τον περιορισμό των εκπομπών διαχέεται σε ολόκληρη την οικονομία. Για παράδειγμα, ένας αμερικανικός φόρος $50 για κάθε μετρικό τόνο διοξειδίου του άνθρακα, θα αύξανε την τιμή του πετρελαίου, ανεβάζοντας το παραγόμενο στο Τέξας πετρέλαιο περίπου στα $21 ανά βαρέλι και θα αύξανε τις τιμές σε όλη τη χώρα στα καύσιμα αυτοκινήτων και στα προϊόντα που παράγονται χρησιμοποιώντας ενέργεια από ορυκτά καύσιμα. Οι συνέπειες θα διαχέονταν μέχρι τα συνοικιακά καταστήματα: Τα φιλικά προς το περιβάλλον αγαθά θα γίνονταν σχετικά φθηνότερα, ενώ εκείνα που επιβάρυναν το περιβάλλον με πολλές εκπομπές θα ήταν ακριβότερα.

»Επομένως, αν οι φόροι άνθρακα είναι τόσο αποτελεσματικοί, γιατί δεν είναι πιο διαδεδομένοι;

Λοιπόν, ίσως ευθύνονται οι συνειρμοί που δημιουργούνται σε μεγάλα μέρη των πληθυσμών όταν ακούνε αυτή τη λέξη που ξεκινά από «Φ». Οι φόροι είναι τα χρήματα που αποσπώνται από επιχειρήσεις, αλλά και από άτομα, από τη στιγμή που επηρεάζουν τις τιμές των προϊόντων. Σε κανέναν δεν αρέσει η ιδέα ότι θα έχει λιγότερα χρήματα. Υπάρχουν κι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι οι φόροι βλάπτουν συνολικά την οικονομία. Ναι, αυτός ο ισχυρισμός αγνοεί το γεγονός ότι η οποιαδήποτε φορολογία είναι λιγότερο επιβλαβής για το ΑΕΠ σε σχέση με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όμως η βραχυπρόθεσμη σκέψη, με την οποία έχει συνηθίσει να κινείται η οικονομία, δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να αντιληφθούν αυτό το γεγονός.

»Ναι, σε κανέναν δεν αρέσουν οι φόροι. Είναι δυσάρεστοι όταν τους σκεφτόμαστε και είναι δύσκολο για τις κυβερνήσεις να τους διαφημίσουν. Όμως αν υπήρχε ένας τρόπος αντιμετώπισης αυτών των δυσάρεστων πτυχών; Μια μικρή αλλά δημιουργική μετατροπή στις πολιτικές που θα καθιστούσε την αύξηση του κόστους της ρύπανσης με διοξείδιο του άνθρακα δώρο αντί για φόρο;

»Υπάρχουν πολλοί τρόποι αξιοποίησης των εσόδων ενός φόρου άνθρακα. Δεν χρειάζεται να χαθούν απλώς στα κυβερνητικά ταμεία. Και αυτό είναι και το μυστικό: Είναι εφικτός ο σχεδιασμός συστημάτων που επιτυγχάνουν τη λεγόμενη «ουδετερότητα εσόδων», μέσω της οποίας κάθε δολάριο που εισπράττει το κράτος με τη μορφή φόρου, επιστρέφει στις τσέπες των πολιτών. Μια εκδοχή αυτής της ιδέας θα έστελνε τα έσοδα πίσω στον πληθυσμό ως κατά κεφαλήν μέρισμα άνθρακα, με τη μορφή μιας ετήσιας πληρωμής.

»Για παράδειγμα, στη διάρκεια του 2020, ένας φόρος $50 για κάθε μετρικό τόνου διοξειδίου του άνθρακα θα μπορούσε να φτάσει σε κάθε αμερικανικό νοικοκυριό ως ετήσιο μέρισμα αξίας $1.500 έως $2.000. Το ποσό υπερβαίνει τα επιδόματα αναστολής εργασίας που έλαβαν οι περισσότεροι αμερικανοί φορολογούμενοι στην κορύφωση της πανδημίας. Αλλά θα το εισέπρατταν κάθε χρόνο.

»Όμως τι σημασία έχει η συλλογή ενός φόρου, αν το κράτος στη συνέχεια επιστρέφει τα έσοδά του; Είναι ζήτημα κινήτρων. Το φορολογικό μέρος αυτού του διακανονισμού θα καθιστούσε λιγότερο ελκυστικά τα προϊόντα που μολύνουν το περιβάλλον, και πιο ελκυστικά εκείνα που το προστατεύουν. Οι εταιρείες παραγωγής των δεύτερων, θα άκμαζαν, ενώ οι ρυπογόνες θα αναγκάζονταν να καταστήσουν λιγότερο βλαβερές τις δραστηριότητές τους, δημιουργώντας πράσινες καινοτομίες στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών. Σταδιακά, μέσα από εκατομμύρια επιλογές καταναλωτών, η οικονομία θα έπαιρνε μια πιο βιώσιμη μορφή.

»Το μέρισμα δεν θα έκανε απλώς χαρούμενους εκατομμύρια ανθρώπους. Θα είχε και κοινωνικές επιπτώσεις. Ακόμη και αν λάβει κανείς υπόψη του την αύξηση της τιμής της ενέργειας και άλλων αγαθών, όλοι εκτός από τους πλέον εύπορους, δηλαδή εκείνους που ευθύνονται και για το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών άνθρακα, θα επωφελούνταν από αυτό το διακανονισμό, και ιδίως οι λιγότερο προνομιούχοι. Και αυτό θα έπρεπε να είναι ιδιαιτέρως καλοδεχούμενο την επαύριον του κοροναϊού, που έπληξε δυσανάλογα τις πιο καταπιεσμένες κοινότητες και απογύμνωσε βίαια τις αποκλίσεις εισοδήματος και πλούτου.

»Υπάρχουν και άλλοι αντίστοιχοι σχεδιασμοί, δεν είναι όμως εξίσου καλοί –μια πρόταση, για παράδειγμα, περιλαμβάνει μια ανταλλαγή φόρων. Τα έσοδα από τους φόρους άνθρακα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για τη μείωση της φορολόγησης της εργασίας, για παράδειγμα των εισφορών μισθοδοσίας. Όμως η απ’ ευθείας αποζημίωση των νοικοκυριών χαμηλότερων εισοδημάτων είναι προτιμότερη. Αντιθέτως, η κατάργηση ενός φόρου επιχειρήσεων ως αντιστάθμισμα του φόρου άνθρακα θα ευνοούσε τα ανώτερα οικονομικά στρώματα.

»Το μέρισμα άνθρακα με την πρώτη ματιά μοιάζει καινούργια και παράξενη ιδέα. Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχουν πολλοί άμεσα συγκρίσιμοι οικονομικοί μηχανισμοί. Όμως αν αυτή δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για νέες, θαρραλέες λύσεις, όταν έχουμε μόλις διαπιστώσει ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν τα πάντα υπό τις κατάλληλες συνθήκες, τότε ποια είναι; Και αν μοιάζει ριζοσπαστικό, στην πραγματικότητα το μέρισμα δεν είναι παρά μια κομψή λύση σε ένα τεράστιο πρόβλημα, καθώς παρακάμπτει με ευκολία πολλές από τις συνηθισμένες πολιτικές αντιρρήσεις στην αύξηση της φορολογίας. Μπορεί ακόμη και να γίνει η αιτία για τον πρώτο φόρο που θα είναι… δημοφιλής.

»Η απομάκρυνση των οικονομιών της αγοράς από την ενέργεια ορυκτών καυσίμων θα είναι μια μεγάλη και δύσκολη μάχη. Θα χρειαστεί να βρεθούν κονδύλια και για τη διευκόλυνση της ενεργειακής μετάβασης τμημάτων της οικονομίας που εξαρτώνται από τα ορυκτά καύσιμα, την υποστήριξη των εργαζόμενων που θα χάσουν τις δουλειές τους και των κοινοτήτων στις οποίες ζουν. Όμως η χρήση του συστήματος τιμών για τη στροφή της αγοράς σε πιο φιλικές προς το περιβάλλον πηγές ενέργειες με την παράλληλη υποστήριξη των οικονομικά αδύναμων, φαίνεται να είναι μια πολύ καλή αρχή».