Η πανδημία παραπληροφόρησης

Γράφει ο δρ Δημοσθένης Μπούρος*

Η πανδημία από τον SARS-COV2 (COVID-19) είναι η χειρότερη πανδημία από το 1918. Το 2020 μπορεί να είναι ένα μεταμορφωτικό έτος του 21ου αιώνα. Μας τονίζει τα όρια της Ιατρικής και τη σημασία της κοινωνίας, όπως τη γνωρίζουμε  από την κλασική γραμματολογία με τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή.  Και εκεί κεντρικά πρόσωπα ο λοιμός, η αναπάντεχη εμφάνιση του θανατικού, η αδυναμία της λογικής που οδηγεί στην αμαρτία, με την ηθική πια σημασία της λέξης, κάπου εκεί και ο ιερέας, αλλά και ο μάντης.

Ο μάντης που σήμανε τα μελλούμενα σήμερα είναι ο κινέζος γιατρός Λι Γιενλιάνγκ που ήταν ο πρώτος που σήμανε συναγερμό για την πανδημία τον Δεκέμβριο του 2019. Φιμώθηκε και προπηλακίστηκε από τις Κινεζικές αρχές για το θάρρος και την τιμιότητα που επέδειξε. Προσβλήθηκε από τον ιό και πέθανε στην πόλη Γουχάν. Αναμφισβήτητα όλοι μας του οφείλουμε την αναγνώριση ως πρόσωπο της χρονιάς.

Σήμερα, όπως τονίζει και ο γενικός διευθυντής του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) Tedros Ghebreyesus, δεν μαχόμαστε μόνο την πανδημία, μαχόμαστε και την παραπληροφόρηση. «Ψευδείς ειδήσεις, παραπληροφόρηση, και θεωρίες συνωμοσίας είναι επικρατούσες την εποχή των κοινωνικών μέσων και έχουν εκτοξευθεί, η κατάσταση είναι σοβαρή επειδή επηρεάζει την εμπιστοσύνη στο σύστημα υγείας και στα προγράμματα αντιμετώπισης».

Ακούμε και διαβάζουμε «Κάποιοι άνθρωποι, τραπεζίτες, προσπαθούν να επιβάλουν παγκόσμια δικτατορία μέσω του ΠΟΥ που θα καταλήξει στη δικτατορία του αντίχριστου…». «Ο ΠΟΥ βρήκε ένα ιό και προσπαθεί να επιβάλει μία παγκόσμια δικτατορία» κ.α.

Ιατρική παραπληροφόρηση αναφορικά με την COVID-19 διαδίδεται με επικίνδυνη ταχύτητα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έρευνα σε  14 συχνά hashtags για την COVID-19 σε 673 tweets, διαπίστωσε ότι τα περισσότερα προέρχονταν από μη αξιόπιστα tweets (66%), και μόνο 19.2% από αξιόπιστους λογαριασμούς. 153 tweets (24.8%) περιείχαν παραπληροφόρηση (misinformation), and 107 (17.4%) περιείχαν μη ελεγμένη πληροφορία (unverifiable information). Η παραπληροφόρηση ήταν μεγαλύτερη σε ανεπίσημους λογαριασμούς (31.0% vs 12.6%). Tweets προερχόμενα από λογαριασμούς μονάδων υγείας είχαν λιγότερα ποσοστά μη ελεγμένης πληροφόρησης (12.3%).

Όπως τονίζουν σε άρθρο τους ο ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Γεώργιος Χρούσος και ο διευθυντής Ερευνών, Προϊστάμενος Εργαστηρίων Δημόσιας Υγείας του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ δρ. Ανδρέας Μεντής,  η ιατρική παραπληροφόρηση  στα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απαιτεί επείγουσα  δράση, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια επιδημιών.  Παρεμβάσεις από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι ουσιαστική για να καμφθεί το φαινόμενο και να αξιοποιηθεί η δύναμη των κοινωνικών μέσων για τη διάδοση αξιόπιστης και ελεγχόμενης πληροφορίας.

Η παραπληροφόρηση αφορά θέματα σχετικά με τη μάσκα, την ύπαρξη του κορωνοϊού και το εμβόλιο. Στο παρελθόν, η παραπληροφόρηση για τα εμβόλια απέτρεψε γονείς από το να εμβολιάσουν τα παιδιά τους κατά της ιλαράς και άλλων επικίνδυνων ασθενειών, με αποτέλεσμα την έκρηξη νέων περιπτώσεων ιλαράς. Ακόμη και αν οι άνθρωποι δεν πιστεύουν στην παραπληροφόρηση, αυτή μπορεί να υπονομεύσει τις έννοιες της αλήθειας και της εμπειρογνωμοσύνης.  Έτσι ένα αυθόρμητο tweet, χωρίς στοιχεία, από κάποιον, μπορεί να είναι ίσης αξίας με μια εμπεριστατωμένη ανάλυση από έναν εμπειρογνώμονα. Όπως αναφέρει ο καθηγητής Πολιτικής της Υγείας στη London School of Economics κ. Ηλίας Μόσιαλος, ένα από τα επιχειρήματα των αντιεμβολιαστών είναι ότι τα εμβόλια τα έχει χρηματοδοτήσει ο Μπιλ Γκέιτς γιατί έτσι επιδιώκει τη μείωση του πληθυσμού. Έτσι, ενώ το 2019 πέθαναν 207.500 άνθρωποι παγκοσμίως (κυρίως παιδιά και έφηβοι) εξαιτίας της ιλαράς, ο αριθμός των θανάτων αυξήθηκε κατά 50% μεταξύ 2016 και 2019. Και αυτό διότι μειώθηκε σημαντικά ο αριθμός των παιδιών που κάνουν το εμβόλιο της ιλαράς.

Επιχειρήματα, όπως «ελευθερία του λόγου», «δημοκρατία», «πατερναλισμός»  πρέπει να απαντηθούν με επίσημη και υπεύθυνη δημόσια ενημέρωση, πριν ζητηθεί από τον καθένα μας να δώσει συγκατάθεση για τον εμβολιασμό και σε σχέση με τη δημόσια υγεία και την ατομική ευθύνη. Αναπόφευκτο είναι το γεγονός, και για πολλούς  αρνητικό, ότι η πανδημία και η ανάγκη ενημέρωσης έφερε ως αποτέλεσμα επιστήμονες να αποκτούν, με τη συχνή παρουσία τους στα ΜΜΕ, εικόνα celebrities.

Διαβάζουμε ακόμη ότι σε σχετική έρευνα βρέθηκε ότι το ποσοστό αυτών που επιθυμούν να εμβολιασθούν μειώθηκε μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου το 2020 από 79% σε 60%, ενώ το ποσοστό των μη επιθυμούντων να εμβολιασθούν αυξήθηκε από 12% σε 20%. Πιο πιθανό να αρνηθούν ήταν γυναίκες, νέοι, άτομα χαμηλού εισοδήματος και όσοι ανήκαν σε εθνικές μειονότητες. Στη χώρα μας μερίδα υγειονομικών εκφράζουν δισταγμό αν θα υποβληθούν σε εμβολιασμό. Ακόμη τελευταία βλέπουμε και αναρτήσεις του τύπου ‘πώς να προστατευτείτε νομικά από το εμβόλιο’)))!

Όμως, κατά τον Σωκράτη, στο έργο του Πλάτωνος Κρίτων, «Οι πειθόμενοι μὴ τῇ τῶν ἐπαϊόντων δόξῃ»,  «καταστρέφουν εκείνο που με την υγεία γίνεται καλύτερο και με την αρρώστια φθείρεται”, και συνεχίζει «δεν πρέπει λοιπόν, αγαπητέ μου, να νοιαζόμαστε τόσο πολύ τί θα ειπεί για μας ο πολύς ο κόσμος, αλλά τί θα ειπεί εκείνος που γνωρίζει για τα δίκαια και τα άδικα, ο ένας, στην ουσία η ίδια η αλήθεια» (”Οὐκ ἄρα, τί ἐροῦσιν οἱ πολλοὶ ἡμᾶς, ἀλλ᾽ ὅτι ὁ εἷς καὶ αὐτὴ ἡ ἀλήθεια”).

Οι ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες σχετικά με τον κορωνοϊό μπορούν να βλάψουν την κοινωνική συνοχή, αλλά, κυρίως, συνιστούν απειλή για τη δημόσια υγεία. 83% των Ευρωπαίων πιστεύει ότι οι  ψευδείς ειδήσεις αποτελούν κίνδυνο για τη δημοκρατία. Η καταπολέμηση της εσφαλμένης πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης για τον κορωνοϊό σώζει ζωές. Για τον σκοπό αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) αναπτύσσει όλα τα διαθέσιμα εργαλεία και χρηματοδοτεί την έρευνα. Η ΕΕ δεσμεύεται να προστατεύει τις κοινωνίες, τους πολίτες και τις ελευθερίες έναντι υβριδικών απειλών. Στόχος της είναι να ενισχυθεί η συνεργασία κατά την ανίχνευση, την πρόληψη και την αντιμετώπιση επιθέσεων, με παράλληλη ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι αυτών των απειλών. Η ΕΕ έχει πιέσει τεχνολογικούς κολοσσούς, όπως το Facebook, το Twitter, η Google και η Microsoft, να σταματήσουν τη διάδοση ψευδών ειδήσεων για την Covid-19. Η  ΕΕ ενθάρρυνε τις διαδικτυακές πλατφόρμες για την αφαίρεση παράνομου ή λανθασμένου περιεχομένου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να τεθούν υπό αμφισβήτηση περισσότεροι από 3,4 εκατομμύρια ύποπτοι λογαριασμοί στο Twitter. Είναι φανερό ότι ο καλύτερος τρόπος να πείσουμε τους ανθρώπους που πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας είναι να δείξουν ενσυναίσθηση, επικαλούμενοι την κριτική σκέψη και αποφεύγοντας τη γελοιοποίησή τους.

Αυτή η χρονιά έφερε πολλές προκλήσεις και αλλαγές για όλους μας, λόγω της πανδημίας. Αλλά μας θύμισε τη σημασία της υγείας, της αλληλεγγύης και της επιστήμης. Περάσαμε δύσκολες στιγμές, αλλά θα τα καταφέρουμε αν αποφύγουμε την παραπληροφόρηση και ενημερωνόμαστε υπεύθυνα!

*O Δημοσθένης Μπούρος είναι ομότιμος Καθηγητής Πνευμονολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών