Ιδιωτικοποιημένη ελευθερία λόγου

Η ανακοίνωση ότι οι τεχνολογικοί γίγαντες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στέρησαν μόνιμα από τον απερχόμενο αμερικανό πρόεδρο το δικαίωμα να κάνει αναρτήσεις ήρθε να υπογραμμίσει ότι αυτό που σήμερα συγκροτεί τη «δημόσια σφαίρα» σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από αποφάσεις οικονομικών φορέων. Και το θέμα δεν αφορά τη συγκεκριμένη απόφαση, που έχει από πίσω της τη δικαιολόγηση που προσφέρουν τα έκτροπα στα οποία ουσιαστικά κάλεσε τους οπαδούς του ο Ντόναλντ Τραμπ. Αφορά τον συνολικό έλεγχο του πεδίου της δημοσιότητας, μια συζήτηση ανοιχτή ιδίως από όταν ήρθε στο προσκήνιο το ζήτημα των fake news αλλά και οι καταγγελίες για ιδεολογική μεροληψία ως προς τη «σίγαση» λογαριασμών.

Προφανώς και θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ανέκαθεν η ελευθερία του λόγου προϋπόθετε το δικαίωμα της ιδιωτικής έκδοσης και δημοσιοποίησης και ότι τα ΜΜΕ πάντα ήταν και επιχειρήσεις, στοιχείο που ενίοτε διευκόλυνε την ανεξαρτησία τους έναντι της πολιτικής εξουσίας. Ομως, υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στο δικαίωμα του οποιουδήποτε να τυπώσει κάτι και τον συγκεντρωτικό έλεγχο της τεχνολογικής υποδομής της δημόσιας σφαίρας από τεράστιες εταιρείες, με τις δικές τους προτεραιότητες ή δεσμεύσεις. Οπως υπάρχει και μια διαφορά ανάμεσα στην αντιπαράθεση με τον κρατικό λογοκριτή και την αναμέτρηση με το ανώνυμο πλήθος των ψηφιακών ελεγκτών των «κριτηρίων κοινότητας» ή των συγγραφέων των αλλαγών στους αλγορίθμους.

Η επικέντρωση μόνο στην απειλή από την ανεξέλεγκτη παραπληροφόρηση κινδυνεύει να μη δει το πρόβλημα. Οχι μόνο γιατί τα κριτήρια συχνά είναι ελαστικά (η φράση «όπλα μαζικής καταστροφής του Ιράκ» συνιστούσε παραπληροφόρηση το 2003 αλλά οδήγησε σε έναν καταστροφικό πόλεμο), αλλά και γιατί υποτιμά την ανάγκη προάσπισης του καταστατικά συγκρουσιακού χαρακτήρα της δημόσιας σφαίρας.

Η «αντιπαράθεση απόψεων» δεν προϋποθέτει μόνο «κανόνες του παιχνιδιού» αλλά και δυνατότητα σύγκρουσης με τους φορείς εξουσίας, οικονομικής και πολιτικής. Το ποιος ελέγχει τον διακόπτη – κυριολεκτικά! – αυτής της διαδικασίας, δεν μπορεί να είναι ζήτημα μόνο μετοχικής σύνθεσης.