Διεθνής Αμνηστία : Ο αγώνας για ένα δίκαιο εμβόλιο για τον covid-19

Ο αγώνας για την ανάπτυξη ενός εμβολίου για τον COVID-19 επιταχύνεται και φαίνεται σαν να υπάρχει εντέλει φως στην άκρη του τούνελ. Αλλά όσο οι πλουσιότερες χώρες συνεχίζουν να συσσωρεύουν δόσεις, οι σωτήριες δυνατότητες των εμβολίων κινδυνεύουν να υπονομευθούν από την ανισότητα και τα εταιρικά συμφέροντα, αναφέρει ανακοίνωση της Διεθνής Αμνηστίας.

Τώρα είναι η στιγμή να απαιτήσουμε τα εμβόλια για τον COVID-19 να είναι διαθέσιμα σε όλους/ες, ανεξαρτήτως του τόπου διαμονής, της ταυτότητάς τους ή του εάν έχουν την οικονομική δυνατότητα.

Ο COVID-19 είναι μια αληθινά παγκόσμια κρίση και θα την επιλύσουμε μόνο μέσω της παγκόσμιας συνεργασίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Αν το κάνουμε σωστά, μπορούμε να τερματίσουμε τον COVID-19 και να χτίσουμε ένα δικαιότερο και πιο βιώσιμο μέλλον.

Nα τι πρέπει να συμβεί:

Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν όταν αποφασίζεται ποιοι/ες πρέπει να προτεραιοποιηθούν

Το ζήτημα του ποιοι/ες πρέπει να εμβολιαστούν πρώτοι/ες είναι περίπλοκο, όλοι/ες έχουμε το δικαίωμα της προστασίας απέναντι στον COVID-19. Ωστόσο οι αρχικές προμήθειες θα είναι περιορισμένες και χρειάζεται να θέσουμε σε προτεραιότητα αυτούς/ές που είναι περισσότερο σε κίνδυνο. Υγειονομικοί εργαζόμενοι/ες, ηλικιωμένοι/ες, άνθρωποι με υποκείμενα νοσήματα είναι μεταξύ των ομάδων που θεωρούνται ότι πρέπει να τους δοθεί προτεραιότητα.

Αλλά οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν υπόψιν παράγοντες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τοποθετούν κάποια άτομα και κοινότητες σε πιο ευάλωτη θέση. Καθώς οι προϋπάρχουσες ανισότητες επιδεινώνονται, η πανδημία έχει δυσανάλογη επίδραση στους ανθρώπους που έχουν περιθωριοποιηθεί ιστορικά και σε βάρος των οποίων έχουν γίνει διακρίσεις.

Για παράδειγμα, οι ιθαγενείς των κοινοτήτων του Αμαζονίου στο Εκουαδόρ αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο λόγω των ελλείψεων σε πόσιμο νερό, τροφή, φαρμακευτικές παροχές, ιατρικές υπηρεσίες και ελέγχους για τον COVID-19. Τον Απρίλιο μια διαρροή πετρελαίου μόλυνε τους πόρους τροφής και νερού πολλών κοινοτήτων, αυξάνοντας τον κίνδυνο μόλυνσης.

Άνθρωποι που ζουν σε υπερπλήρη προσφυγικά κέντρα σε ανθυγιεινές συνθήκες, είναι επίσης πιθανότερο να κινδυνεύουν παραπάνω να μολυνθούν. Επιπλέον, σε πολλές χώρες, μετανάστες/ριες και πρόσφυγες χωρίς χαρτιά συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένων και των εμβολίων.

Όταν λαμβάνονται αποφάσεις για την κατανομή του εμβολίου, πρέπει να υπάρχει προσεκτικότερη εξέταση των παραγόντων επικινδυνότητας και έκθεσης, όπως οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας και η πρόσβαση σε συνθήκες υγιεινής. Στενές ερμηνείες των κινδύνων μπορεί να μην επιτρέψουν την πρόσβαση στο εμβόλιο σε ανθρώπους που το έχουν περισσότερο ανάγκη.

Επιπλέον, η γρήγορη κατανομή του εμβολίου στους υγειονομικούς εργαζόμενους, πρέπει να περιλαμβάνει όλους/ες, όχι μόνο τους γιατρούς και τους νοσηλευτές/τριες αλλά και τους οδηγούς, το διοικητικό προσωπικό, όσους/ες διενεργούν επισκέψεις κατ’οίκον και πολλούς/ες ακόμα.

Οι χώρες πρέπει να δουλέψουν μαζί

Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι χώρες έχουν την υποχρέωση να εργαστούν μαζί ώστε να αντιμετωπίσουν την πανδημία και οι πλουσιότερες χώρες έχουν ένα ειδικό καθήκον να βοηθήσουν κράτη με λιγότερους πόρους. Ωστόσο κάποιες κυβερνήσεις έχουν ήδη υιοθετήσει μια προσέγγιση «εγώ πρώτος» που θα μπορούσε να υπονομεύσει την απόδοση ενός μελλοντικού εμβολίου.

Έρευνα της Oxfam συμπεραίνει ότι οι πλουσιότερες χώρες που αντιπροσωπεύουν το 13%του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν ήδη αγοράσει περισσότερη από τη μισή ποσότητα των μελλοντικών εμβολίων. Αυτό σημαίνει ότι πάνω από το μισό των μελλοντικών δόσεων των πέντε κορυφαίων υποψήφιων εμβολίων έχουν ήδη αγοραστεί. Μέχρι το Νοέμβριο του 2020, πάνω από το 80% των παρεχόμενων εμβολίων των εταιριών Pfizer-BioNTech και Moderna που έχουν προγραμματιστεί για το 2021 είχαν ήδη πουληθεί σε πλούσιες χώρες.

Καθώς εκατομμύρια άνθρωποι στερούνται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, ο «εμβολιαστικός εθνικισμός» είναι ανησυχητικά κοντόφθαλμος. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως για να επιτευχθεί ανοσία της αγέλης, χρειάζεται να εμβολιάσουμε περίπου το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η συσσώρευση εμβολίων για τους λίγους/ες προνομιούχους δε θα σταματήσει την πανδημία.

Τα κράτη πρέπει να συνεργαστούν ώστε να εγγυηθούν ότι όλοι/ες θα έχουν πρόσβαση στα εμβόλια όταν αυτά γίνουν διαθέσιμα. Αυτό σημαίνει ότι τα πλουσιότερα κράτη θα πρέπει να αποφύγουν να κάνουν μεγάλες διμερείς συμφωνίες με τις φαρμακευτικές εταιρίες. Πρέπει επίσης να συμμετέχουν και να στηρίξουν παγκόσμιες προσπάθειες που σκοπεύουν στην εξασφάλιση δίκαιης πρόσβασης στο εμβόλιο για όλες τις χώρες, όπως είναι το σχέδιο COVAX του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Τα σχήματα διαμοιρασμού του εμβολίου πρέπει να είναι πραγματικά δίκαια

Το κέντρο COVAX είναι ένα τρόπος για τις χώρες να συγκεντρώσουν τους πόρους τους, να επενδύσουν και να αγοράσουν όσα περισσότερα εμβόλια γίνεται και έπειτα να τα κατανείμουν δίκαια και ισότιμα. Μέχρι σήμερα 178 χώρες εμπλέκονται στο COVAX, αξιοσημείωτες εξαιρέσεις είναι οι ΗΠΑ και η Ρωσία.

Τα ερωτήματα παραμένουν σχετικά με το πώς θα καταφέρει ο COVAX να πετύχει την δίκαιη και ισότιμη κατανομή. Το σχέδιο έχει δεχθεί κριτική για το γεγονός ότι επιτρέπει στις πλουσιότερες χώρες να αιτηθούν δόσεις ανάλογες με το 50% του πληθυσμού τους, ενώ οι φτωχότερες χώρες μπορούν να αιτηθούν μέχρι τώρα μόνο για το 20%. Επίσης οι πλουσιότερες χώρες μπορούν να πληρώσουν εξαρχής μεγαλύτερη τιμή ώστε να διαλέξουν ποια εμβόλια προτιμούν.

Το παραπάνω δημιουργεί ένα σύστημα δύο ταχυτήτων που θέτει σε κίνδυνο το στόχο της καθολικής πρόσβασης στο εμβόλιο.

Τα κράτη που συμμετέχουν στο COVAX πρέπει να πιέσουν για ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των αναπτυσσόμενων χωρών στην διαδικασία λήψης αποφάσεων και να ακολουθούν τις αρχές της διαφάνειας και της λογοδοσίας.

Οι εταιρίες πρέπει να βάλουν τους ανθρώπους πάνω από τις πατέντες

Όταν αναπτύσσονται νέα φάρμακα, η εταιρία που τα παράγει συνήθως παίρνει τα πνευματικά ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Αυτό σημαίνει ότι είναι η μοναδική εταιρία που μπορεί να παράγει το φάρμακο για μια χρονική περίοδο και μπορεί να αποφασίσει πόσο θα κοστίσει. Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί επίσης να περιορίσει το διαμοιρασμό δεδομένων που σχετίζονται με την έρευνα και την ανάπτυξη, άρα εάν μία φαρμακευτική βρει ένα επιτυχές εμβόλιο για τον COVID-19 θα έχει το δικαίωμα να κρατήσει τις πληροφορίες για την ίδια.

Γνωρίζουμε ήδη πόσο βλαβερό είναι όταν οι εταιρίες βάζουν τις πατέντες πάνω από τους ανθρώπους. Για χρόνια, φορείς του HIV δεν είχαν πρόσβαση στην αγωγή τους γιατί οι φαρμακευτικές εταιρίες διατηρούσαν σε έλλειψη τα προϊόντα τους και χρέωναν αδικαιολόγητα υψηλές τιμές. Ενώ αυτές οι εταιρίες έβγαζαν κέρδος πουλώντας τα φάρμακα τους σε διάφορες πλούσιες χώρες, εκατομμύρια ανθρώπων δεν είχαν πρόσβαση σε σωτήρια θεραπεία.

Τα διεθνή πρότυπα για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ξεκάθαρα, η δημόσια υγεία είναι σε προτεραιότητα απέναντι στο δικαίωμα των εταιριών να προστατέψουν την πνευματική τους ιδιοκτησία.

Για να παρακινήσει τις εταιρίες να μοιραστούν την τεχνογνωσία τους, ο ΠΟΥ έχει θεσπίσει το COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP), όπου οι εταιρίες μπορούν αν μοιράζονται δεδομένα και πατέντες των καινοτομιών τους. Εάν οι εταιρίες συμμετέχουν στο C-TAP, τότε θα αυξηθεί η ποσότητα της δημόσια διαθέσιμης έρευνας για τα εμβόλια του COVID-19, θα αυξηθεί η παραγωγή και θα μειωθεί το κόστος των εμβολίων.

Δυστυχώς μέχρι σήμερα καμία εταιρία δεν έχει γίνει μέλος του C-TAP. Η Oxford/AstraZeneca είναι η μόνη εταιρία που έχει δεσμευθεί ότι θα πουλήσει το εμβόλιο χωρίς κέρδος κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Άλλες εταιρίες πρέπει να ακολουθήσουν διανέμοντας ανοιχτές και μη αποκλειστικές άδειες ώστε να είναι σίγουρο ότι τα εμβόλια για τον COVID-19 θα φτάσουν σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους.

Τα εμβόλια θα πρέπει να είναι δωρεάν στα πλαίσια της περίθαλψης

Ως μέρος των υποχρεώσεων τους απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να λάβουν μέτρα ώστε να εξαλείψουν κάθε οικονομικό εμπόδιο που τυχόν να αντιμετωπίζουν άνθρωποι στην πρόσβαση τους στο δικαίωμα στην υγεία.

Όπως όλες οι επιχειρήσεις, οι φαρμακευτικές εταιρίες έχουν και αυτές υποχρεώσεις απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2008, οι ειδικοί του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην υγεία δημοσίευσαν έναν οδηγό για τον τρόπο που οι φαρμακευτικές πρέπει να εκπληρώνουν αυτές τις υποχρεώσεις, εκτός των άλλων σκεπτόμενες τρόπους ώστε να κάνουν τα προϊόντα τους προσιτά σε όσους/ες το δυνατόν περισσότερους/ες.

Το κόστος μπορεί να εμποδίσει την πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα ειδικά για περιθωριοποιημένους ανθρώπους, και τουλάχιστον το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα δεν μπορεί να έχει τη δυνατότητα για την απαραίτητη περίθαλψη. Αυτό σημαίνει ότι τα εμβόλια πιθανόν να μην είναι προσβάσιμα από τον μισό πλανήτη εκτός κι αν είναι δωρεάν στα πλαίσια της περίθαλψης.

Οι κυβερνήσεις πρέπει να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια ώστε να παρέχουν τα εμβόλια και η επένδυση αυτή να αξίζει. Τα εμβόλια είναι από τις πιο αποτελεσματικές, με βάση το κόστος, παρεμβάσεις δημόσιας υγείας και τα εμβόλια για τον COVID-19 μπορούν να σπάσουν τον κύκλο μετάδοσης μεταξύ των ανθρώπων νωρίς αποφεύγοντας επιπλέον κοινωνικό-οικονομικές και υγειονομικές επιπτώσεις.

Στην πραγματικότητα, ο ΠΟΥ πρόσφατα έκανε την εκτίμηση ότι μία επένδυση 38 δις δολαρίων για την πλήρη χρηματοδότηση μίας από αυτές τις κοινές πρωτοβουλίες για την υποστήριξη της καθολικής πρόσβασης στα φάρμακα για τον COVID-19, θα μπορούσε να αποσβεσθεί μέσω της οικονομικής δραστηριότητας σε «λιγότερο από 36 ώρες μόλις αποκατασταθεί η παγκόσμια κινητικότητα και το εμπόριο.»

Τα εμβόλια πρέπει να είναι ασφαλή και πολιτισμικά αποδεκτά

Τα εμβόλια πρέπει να συμβαδίζουν με τα νεότερα δεδομένα της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα, η ασφάλεια είναι σημαντικότερη από την ταχύτητα. Εξίσου σημαντικό, τα σχέδια εμβολιασμού θα πρέπει υλοποιούνται με τρόπο συνεπή με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με ειδική προσοχή στην ενημερωμένη συγκατάθεση.

Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επικοινωνήσουν ξεκάθαρα τα θετικά του εμβολιασμού, να εμποδίζουν την παραπληροφόρηση και να είναι διαφανή όλα τα στάδια ανάπτυξης του εμβολίου. Τα επιστημονικά πλεονεκτήματα των εμβολίων πρέπει να εξηγηθούν και να διαδοθούν με τρόπο κατανοητό από όλους/ες, σε γλώσσα που μπορούν να καταλάβουν και μορφή που μπορούν να έχουν πρόσβαση.

Το παραπάνω είναι ένα απαραίτητο στοιχείο του δικαιώματος στην υγεία και εργαλείο για τη διασφάλιση της μέγιστης χρήσης του εμβολίου, καθώς οι άνθρωποι μπορούν να παίρνουν εμπεριστατωμένες αποφάσεις σχετικά με την υγεία τους όταν έχουν λάβει ακριβή πληροφόρηση και έγκαιρη ενημέρωση.