Αντόν Τσέχωφ : Ο δάσκαλος του λόγου

Λέων Τολστόι

Η γλώσσα του Τσέχωφ είναι καταπληκτική. Θυμάμαι πως την πρώτη φορά που διάβασα Τσέχωφ, η γλώσσα του μου φάνηκε αλλόκοτη. Μα μόλις βυθίστηκα στις σελίδες των διηγημάτων του με αιχμαλώτισε. Ναι, ναι αυτό το αλλόκοτο, δεν ξέρω πώς να το χαρακτηρίσω, σε συγκλονίζει, και έτσι χωρίς να το καταλάβεις πώς, σου πλημμυρίζει την ψυχή με κείνες τις αξετίμητες εικόνες του. Ο Τσέχωφ είναι καλλιτέχνης ασύγκριτος. Μάλιστα! Αυτό! Ασύγκριτος… Ένας καλλιτέχνης της ζωής. Και η μεγάλη αρετή του έργου του είναι πως το καταλαβαίνει, το χαίρεται, όχι μονάχα ο Ρώσος, μα ο κάθε άνθρωπος σε όποια γωνιά της Γης.

Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι

Ο Τουργκένιεφ τα άγγιζε όλα, εκτός από τα τριαντάφυλλα, με τα γάντια. Ο Τολστόι πήγαινε στο λαό βουλώνοντας τη μύτη του… Εκατό ολόκληρα χρόνια οι συγγραφείς, δεμένοι ο ένας κοντά στον άλλο με την ομοιομορφία της ζωής τους, μιλούσαν όλοι με τον ίδιο τρόπο. Η ιδέα της ομορφιάς απόμεινε σιδερωμένη, ξεκομμένη από τη ζωή, σαν κάτι αιώνιο και αθάνατο… […] Και να ο Τσέχωφ που φέρνει στη Λογοτεχνία τα ακατέργαστα ονόματα των ακατέργαστων πραγμάτων… Η «αναμαλλιασμένη» ζωή των πόλεων που βρίσκονται στην ανάπτυξή τους δημιούργησε καινούριους και σβέλτους ανθρώπους, ζητούσε από την ταχύτητα να προσαρμόσει το ρυθμό της στις λέξεις για να τις ζωντανέψει. Και να που, αντί για φράσεις με μια ντουζίνα «προτάσεις», κάνουν την εμφάνισή τους φράσεις με ελάχιστες λέξεις. Πλάι στις σφεντονιστές φράσεις του Τσέχωφ ο πλούσιος λόγος των παλιότερων, του Γκόγκολ λόγου χάρη, μοιάζει με τη γλώσσα σπουδαστή ιερατικής σχολής. Ο τρόπος που εκφράζει τις σκέψεις του σε ένα ασφυκτικά συμπιεσμένο διηγηματάκι θυμίζει τη βιαστική κραυγή «Οικονομία!» Αυτοί οι καινούριοι τρόποι για την έκφραση των σκέψεων, αυτή η σωστή θεώρηση των αληθινών προβλημάτων της τέχνης μάς δίνουν το δικαίωμα να χαρακτηρίζουμε τον Τσέχωφ «δάσκαλο του λόγου».

Άγγελος Τερζάκης

Υπάρχουν δυο ειδών συγγραφείς καινοτόμοι: Εκείνοι που φέρουν κάτι το καινούργιο. Το καινούργιο παλιώνει. Και υπάρχουν εκείνοι που φέρουν κάτι το ανεπανάληπτο. Απ’ αυτούς ο Τσέχωφ. Η εποχή μας αγωνίζεται με πολύ ζήλο για το καινούργιο – αυτό της έχει γίνει ψύχωση. Δεν είναι όμως απόλυτα βέβαιο και πως έχει νιώσει τη διαφορά του από το ανεπανάληπτο. Ανεπανάληπτο στην Τέχνη είναι όχι απλά ένας «τρόπος», αλλά κάτι το αναφαίρετα προσωπικό, μια μελωδία που δεν μεταφέρεται σε άλλο όργανο. Είναι μια εσωτερική συμβολή στην εξωτερική εμπειρία του κόσμου.

Κάρολος Κουν

Λίγα μου δίνουν μεγαλύτερη χαρά, μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη σκέψη πως συνέβαλα έστω και στο ελάχιστο να γνωρίσουν, ν’ αγαπήσουν και ν’ ανοίξουν την ψυχή τους στον Άντον Τσέχωφ οι άνθρωποι στον τόπο μου. […] Υπάρχουν τόσες λεπτές ψυχολογικές αποχρώσεις στα πρόσωπα, τόσα ημιτόνια, τόσες απότομες εσωτερικές μεταπτώσεις, τόση λεπτομέρεια στην καθημερινή αλήθεια και πάνω απ’ όλα τόση συμπυκνωμένη ποίηση, που αναδύεται όχι με ποιητικό λόγο αλλά θεατρικά, μέσα από τις καταστάσεις, μέσα απ’ αυτά που συχνά δε λέγονται αλλά διαφαίνονται μονάχα, ώστε μόνο μια ευαισθησία τέλεια εξοικειωμένη με το πνεύμα και το κλίμα του συγγραφέα και μια ζωική σχεδόν συνταύτιση με τα πρόσωπα μπορεί να κάνει δυνατή τη μεταφορά αυτής της μαγείας, που υπάρχει στο Θέατρο του Άντον Τσέχωφ, στη γλώσσα μας και στη σκηνή μας.

Κυριάκος Σιμόπουλος

Ο Άντον Παύλοβιτς Τσέχωφ ενσαρκώνει μια μεγάλη μορφή στην ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας. Τραγικός μαζί και σατιρικός αποκάλυψε, άλλοτε με συγκινητική τρυφερότητα κι άλλοτε με χιουμοριστική διάθεση, τις πιο σκοτεινές και τις πιο ευαίσθητες γωνιές της ανθρώπινης ψυχής, ξεγύμνωσε πότε με απαλά δάχτυλα, πότε με νυστέρι τις φρικαλέες πλευρές της ζωής, τις κοινωνικές πληγές και τη μασκαρεμένη αθλιότητα. Στο έργο του προβάλλει η προεπαναστατική Ρωσία, όχι σε μεγαλειώδεις συνθέσεις όπως στον Τολστόι, μα σε αναρίθμητες μικρές εικόνες, αποκαλυπτικά ντοκουμέντα μιας σκληρής εποχής. Στον Τολστόι ξεχωρίζουμε μια ευρύτατη θεώρηση της ζωής, είναι το μάτι που αγναντεύει από μακριά. Στον Τσέχωφ αντίθετα διακρίνουμε τον ανατόμο της καθημερινής ζωής, το γυρολόγο που τρυπώνει σε σοκάκια και σε αυλές, το δημιουργό που κρατάει στη χούφτα του την καρδιά του ανθρώπου.

*Ο ρώσος συγγραφέας Αντόν Πάβλοβιτς Τσέχωφ γεννήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 1860 στην κωμόπολη Ταγκανρόγκ της νότιας Ρωσίας και απεβίωσε στις 15 Ιουλίου 1904 στη γερμανική πόλη Μπαντενβέιλερ.