Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος : Η συμβολή της Εκκλησίας στην Εθνική Αντίσταση

Κάθε Νοέμβριο τιμά η Πολιτεία την Εθνική μας Αντίσταση και πληθωρικός ακούεται ο λόγος για τα μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων που πολέμησαν στα βουνά τον κατακτητή και συνέβαλαν στην απελευθέρωσή μας.

Δίκαιος ο έπαινος και η πανεθνική τιμή και η ευγνωμοσύνη προς όσους στ’ αλήθεια αγωνίστηκαν για την αποτίναξη του ξενόφερτου ζυγού και μας χάρισαν την ποθητή λευτεριά.

Όμως, μια παράλειψη σοβαρή εξακολουθεί να σημαδεύει την επέτειο, παρά το ότι έχει κατά καιρούς –και από εμάς– επισημανθεί.

Πρόκειται για τον ιστορικό ρόλο που έπαιξε η Εκκλησία μας στην Εθνική Αντίσταση και για την πελώρια προσφορά της στη μεγάλη υπόθεση της σωτηρίας του τόπου.

Η σιωπή που συνοδεύει κάθε φορά την επισήμανση αυτή είναι ύποπτη, και είναι καιρός και η ίδια η Εκκλησία να προβάλει το μεγάλο αντιστασιακό της έργο, που εφάμιλλό του δεν υπάρχει σ’ αυτόν τον τόπο.

Στις δύσκολες ώρες της Κατοχής η Εκκλησία μας ευτύχησε να έχει στο πηδάλιό της δύο, διαδοχικά, Προκαθήμενους, τον Χρύσανθο και τον Δαμασκηνό, που ο καθένας τους προσέφερε στην υπόθεση της Αντίστασης πολύτιμες υπηρεσίες.

Η είσοδος των Γερμανών στην Αθήνα ευρίσκει άκαμπτο τον Αρχιεπίσκοπο Χρύσανθο στην αξίωσή των να τους παραδοθεί συμβολικά η πόλη από τριμελή αντιπροσωπεία, αποτελούμενη από τον Αρχιεπίσκοπο, τον Δήμαρχο και τον Στρατιωτικό Διοικητή.

Ο Χρύσανθος αρνείται διαρρήδην να συμμετάσχει σ’ αυτή την εκδήλωση και με παρρησία δηλώνει τον λόγο της άρνησής του.

Κι αυτή του η άρνηση συνιστά την πρώτη ουσιαστικά αντιστασιακή πράξη, που κρινόμενη με τα μέτρα τής τότε εποχής τονίζει τη γενναιότητα και τόλμη του Αρχηγού της Εκκλησίας μας, που προτίμησε να θυσιάσει τον θρόνο του παρά να προδώσει τις αρχές του.

Το ίδιο υπερήφανη στάση τηρεί ο Χρύσανθος και στη διάρκεια της επίσκεψης του Γερμανού Στρατηγού Φον Λιστ στο Αρχιεπισκοπικό Γραφείο.

Δέχεται τον Στρατηγό όρθιος και δεν του προσφέρει κάθισμα, του επισημαίνει την αδικία που το γερμανικό έθνος διέπραξε σε βάρος του γενναίου ελληνικού λαού και του συνιστά να σεβαστούν τα στρατεύματα κατοχής το λαό αυτόν.

Ποιος, τάχα, άλλος θα μπορούσε να μιλήσει με τέτοια γλώσσα στον ιταμό κατακτητή, που και μόνο ο ήχος της μπότας του έσπειρε τον τρόμο;

Και αργότερα πάλι ο Χρύσανθος είναι εκείνος που αρνείται να ορκίσει την κυβέρνηση Τσολάκογλου, παρά τις ασφυκτικές πιέσεις που του ασκούνται, δηλώνων απερίφραστα ότι υπάρχει νόμιμη κυβέρνηση που μάχεται στην Κρήτη.

Ο μεγάλος Πρωθιεράρχης έχει τώρα επιτελέσει το χρέος του.

Σε λίγο κηρύσσεται έκπτωτος και ιδιωτεύει, συνεχίζοντας και από τον ταπεινό του οικίσκο στην Κυψέλη να βοηθά την Αντίσταση, κυρίως με τη λειτουργία του γνωστού πια σαν «Ασύρματου του Δεσπότη», που με κίνδυνο της ζωής του φιλοξενεί στο σπίτι του.

Αλλά και ο νέος Αρχιεπίσκοπος, ο Δαμασκηνός, αναδεικνύεται πανάξιος των περιστάσεων.

Οργανώνει αμέσως την περίφημη ΕΟΧΑ, την Εθνική Οργάνωση Χριστιανικής Αλληλεγγύης, που με χιλιάδες εθελοντικά στελέχη, άνδρες και γυναίκες, προσφέρει συσσίτια για τους πεινασμένους, περίθαλψη για τους αρρώστους, προστασία για τους αδύνατους, ένδυση για τους γυμνούς.

Παράλληλα, σε όλη την Ελλάδα απλώνεται το ευεργετικό χέρι της ΕΟΧΑ και κάτω από την αιγίδα των κατά τόπους ιεραρχών επιστρατεύει τη μεγάλη δύναμη της αγάπης που λύνει πολλά προβλήματα και σώζει ζωές.

Έχει ήδη αποφασιστεί από την Ιερά Σύνοδο η έκδοση του τεράστιου υλικού που έχει συγκεντρωθεί και που καταγράφει με ενάργεια την ειρηνική αυτή εποποιία της Εκκλησίας κατά την περίοδο της Κατοχής.

Τα στοιχεία που υπάρχουν είναι συγκλονιστικά και αποδεικνύουν ότι η Εκκλησία σ’ αυτόν τον τόπο εκκένωσε τον εαυτό της στις δύσκολες ώρες χάριν του λαού της και θυσιάστηκε για να τον περισώσει.

Ό,τι έγινε στην Τουρκοκρατία επανελήφθη στην Κατοχή και επαναλαμβάνεται κατά διαστήματα.

Αυτός ο τόπος χρωστά πολλά στην Εκκλησία του και μόνο τυφλοί δεν βλέπουν τι ο λαός μας έχει δεχτεί και πόσο έχει ευεργετηθεί από την Εκκλησία του.

Παράλληλα, ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για υψηλά εθνικά ζητήματα.

Επισκέπτεται τακτικά τον Γερμανό Διοικητή, άλλοτε για να ζητήσει τη σωτηρία αιχμαλώτων από την ομηρεία και άλλοτε για να σώσει μελλοθάνατους από το απόσπασμα.

Ο μακαρίτης Ηλίας Βενέζης, στο έργο του «Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός – Οι χρόνοι της δουλείας», παραθέτει συγκλονιστικά ντοκουμέντα από τις ενέργειες του Δαμασκηνού, για να γλιτώσει τη Θράκη από την αφελληνιστική μανία των Βουλγάρων, για να εξασφαλίσει τη διακοπή από τους συμμάχους του αποκλεισμού της χώρας μας, προκειμένου να αφιχθούν διά θαλάσσης φορτία σίτου από την Αμερική και την Αυστραλία προς σίτιση των πεινασμένων, για να ματαιώσει την πολιτική επιστράτευση του λαού.

Στο βιβλίο αυτό, που θα έπρεπε να διαβάσουν όλοι οι Έλληνες, περιγράφονται οι δραματικές ώρες που ο Αρχιεπίσκοπος έζησε χάριν του λαού και επιβεβαιώνεται, κατά τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο, η πολύτιμη προσφορά της Εκκλησίας στο έθνος και στον λαό μας.

Τέτοια στοιχεία υπάρχουν πολλά και για άλλους ιεράρχες, που στάθηκαν μπροστάρηδες στον μεγάλο αγώνα, καθώς και για απλοϊκούς ιερείς που, και αυτοί, παρακινούμενοι από το παράδειγμα των ηγητόρων τους επισκόπων, επιστράτευσαν τους εαυτούς των σε μια τιτάνια προσπάθεια, που απέφερε καρπούς, μα και που πληρώθηκε με βαρύ φόρο αίματος.

Κανείς δεν πρόκειται να λησμονήσει τους ανθρώπους της Εκκλησίας που στάθηκαν εμπρός στο εκτελεστικό απόσπασμα ή που όδευσαν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, όπως οι αείμνηστοι Τρίκκης Διονύσιος, Δημητριάδος Δαμασκηνός, Κυθήρων Μελέτιος κ.λπ. ή που βασανίστηκαν από την Γκεστάπο, για να αποκαλύψουν μυστικά της Αντίστασης, στην οποία μετείχαν.

Και κανείς δεν πρόκειται να ξεχάσει και όλους εκείνους που με πίστη στον Θεό ύψωσαν το ανάστημά τους εμπρός στον ιταμό δυνάστη και με φιλελεύθερο και αδέσμευτο φρόνημα προτίμησαν το θάνατο από την επαίσχυντη δουλεία.

Ενώπιον αυτής της θυσίας κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ οι ευγνώμονες πιστοί και τιμούμε τη θυσία αυτή και σεμνυνόμεθα γι’ αυτήν.

Δεν γνωρίζω εάν υπάρχει άλλος λαός πάνω στη Γη που να μπορεί να καυχάται όσο εμείς για τις αέναες προσφορές της Εκκλησίας μας στον πόλεμο, μα και στην ειρήνη.

Και είμαστε ευτυχείς κάθε φορά –όπως τώρα τελευταία– που διαπιστώνουμε πως ο λαός μας, παρόλη τη σε βάρος της Εκκλησίας του συκοφαντική εκστρατεία, που από πολλές κατευθύνσεις αφορμάται, εξακολουθεί να παραμένει σφικτά συνδεδεμένος με αυτήν, την αληθινή Μητέρα και Τροφό του.

Ο Δημητριάδος Χριστόδουλος

Η Εκκλησία στην Εθνική Αντίσταση (Δεκέμβριος 1987)

*Ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρός Χριστόδουλος γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 17 Ιανουαρίου 1939 και εκοιμήθη στην Αθήνα στις 28 Ιανουαρίου 2008.