Δίσκος της Νέμπρα : Ένα μυστηριώδες αρχαίο αντικείμενο διχάζει τους αρχαιολόγους

Ένας μικρός δίσκος, με διάμετρο μόλις 30 εκατοστών, ασκεί τεράστια γοητεία εδώ και χιλιετίες. Φτιαγμένος από μπρούτζο και χαραγμένος με χρυσό, αναπαριστά το σύμπαν όπως το φαντάζονταν οι αρχαίοι τεχνίτες του. Επί ολόκληρες γενιές, επάνω του γίνονταν προσθήκες με τις νέες αστρονομικές γνώσεις, μέχρι που θάφτηκε στο χώμα που χιλιάδες χρόνια αργότερα θα γινόταν η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.

Πρόκειται για τον ουράνιο δίσκο της Νέμπρα, ένα μοναδικό εύρημα της ευρωπαϊκής αρχαιολογίας. Πολλοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι η αρχαιότερη αναπαράσταση των ουρανών, ενώ για τους Γερμανούς αποτελεί ένα αγαπημένο έμβλημα της κληρονομιάς τους, που τους συνδέει με τους αρχαίους παρατηρητές του ουρανού.

«Ο ουράνιος δίσκος είναι ένα παράθυρο προς τη σκέψη αυτών των ανθρώπων», εξηγεί στους Times της Νέας Υόρκης ο Ερνστ Περνίκα, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Τύμπινγκεν και διευθυντής του Κέντρου Αρχαιομετρίας Curt-Engelhorn στο Μάνχαϊμ.

Ο Ρούπερτ Γκέμπχαρντ, διευθυντής της Αρχαιολογικής Συλλογής του Βαυαρικού Κρατιδίου στο Μόναχο, χαρακτήρισε το αντικείμενο πολύ «συγκινητικό».

Παρά το γεγονός, όμως, ότι και οι δυο τους αναγνωρίζουν το παρελθόν και την πολιτισμική αξία του δίσκου, διαφωνούν… σχεδόν για όλα τα υπόλοιπα. Όπως και πολλοί συνάδελφοί τους, είναι διχασμένοι στο πλαίσιο μιας κόντρας μεταξύ αρχαιολόγων σε σχέση με την πραγματική ηλικία του ευρήματος. Ο Περνίκα υποστηρίζει ότι ο δίσκος έχει ηλικία περίπου 3.600 ετών και προέρχεται από την Εποχή του Χαλκού. Όμως ο Γκέμχαρντ και αρκετοί ακόμη επιμένουν ότι θα πρέπει να είναι περίπου 1.000 χρόνια νεότερος, τονίζοντας ότι μοιάζει περισσότερο με τα τοτέμ της Εποχής του Σιδήρου.

Η διαμάχη τους είναι «δυσάρεστη» σύμφωνα με τον Χάραλντ Μέλερ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Martin Luther King στο Χάλε-Βίτενμπεργκ και διευθυντή του Μουσείου Προϊστορίας του Κρατιδίου του Χάλε, του γερμανικού ιδρύματος όπου βρίσκεται και ο δίσκος. Επιμένει ότι το εύρημα ανήκει στην Εποχή του Χαλκού.

Γιατί, όμως, είναι τόσο μπερδεμένοι οι αρχαιολόγοι;

Το πρόβλημα ξεκινά από το γεγονός ότι ο δίσκος είχε εντοπιστεί αρχικά από αρχαιοκάπηλους.

Πρόκειται για δύο άνδρες, οι οποίοι υποστήριξαν ότι βρήκαν το δίσκο, μαζί με άλλα αρχαία αντικείμενα, το καλοκαίρι του 1999 σε μια πλαγιά κοντά στην πόλη Νέμπρα. Αφού πρώτα τραυμάτισαν το πολύτιμο αντικείμενο προσπαθώντας να το ανασύρουν, το πούλησαν μαζί με τα υπόλοιπα σε έναν έμπορο της μαύρης αγοράς αρχαιοτήτων.

Οι αρχές ανέκτησαν το δίσκο σε μια επιχείρηση του 2002, στην οποία συμμετείχε και ο Μέλερ και άσκησαν δίωξη στους αρχαιοκάπηλους που εντέλει αποκάλυψαν το σημείο όπου είχαν ανακαλύψει τον δίσκο, προκειμένου να επιτύχουν μείωση της ποινής τους.

Ο Μέλερ ήταν επικεφαλής της ανασκαφής στη Νέμπρα και συνεργάστηκε με άλλους αρχαιολόγους για να αποδείξουν ότι ανήκε στην Εποχή του Χαλκού. Τα πρώτα χρόνια, ορισμένοι επιστήμονες υποστήριζαν ότι το αντικείμενο δεν ήταν αυθεντικό. Αργότερα, όμως, επικράτησε η άποψη ότι πράγματι ο δίσκος είχε κατασκευαστεί από αρχαίους ανθρώπους, με τον Μέλερ να είναι εκείνος που κατέστησε δημοφιλή την ερμηνεία του ως αναπαράσταση αστρονομικών φαινομένων, όπως είναι ο αστερισμός των Πλειάδων.

«Υπάρχουν πολλές αποδείξεις αρχαιοαστρονομικών προσανατολισμών και ενδιαφέροντος προς τον νυχτερινό ουρανό, τον ουρανό στη διάρκεια της ημέρας, τους πλανήτες και τα αστέρια στη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού», εξηγεί στους Times η Άλισον Σέρινταν, αρχαιολόγος που έχει εργαστεί για τα Εθνικά Μουσεία της Σκωτίας και πρώην πρόεδρος της Προϊστορικής Εταιρείας, μιας διεθνούς ομάδας που προωθεί την προϊστορική έρευνα. ωστόσο, ο δίσκος της Νέμπρα είναι «το αρχαιότερο παράδειγμα κάποιου που δημιούργησε μια αναπαράσταση του νυχτερινού ουρανού».

Ο δίσκος, μάλιστα, έχει επιλεγεί για να στολίσει τη στολή ενός αστροναύτη που θα ταξιδέψει προς τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό με κάψουλα της SpaceX, τον γερμανό Ματίας Μάουρερ.

Από την πλευρά τους, οι Γκέμπχαρντ και Κράουζε επιμένουν ότι ο δίσκος θα πρέπει να είχε βρεθεί αρχικά σε άλλη τοποθεσία και να ξαναθάφτηκε με τα υπόλοιπα ευρήματα στην περιοχή που έδειξαν οι αρχαιοκάπηλοι, προκειμένου να μοιάζει λες και ανήκε στην Εποχή του Χαλκού –επομένως να αποκτήσει και υψηλότερη αξία. Παραπέμπουν σε μια συγκεκριμένη μαρτυρία ενός εκ των αρχαιοκάπηλων και ισχυρίζονται ότι από τη στιγμή που εξέδωσαν σχετική μελέτη τον Σεπτέμβριο, άλλοι έμποροι από τη μαύρη αγορά αρχαιοτήτων ήρθαν σε επαφή μαζί τους για να επιβεβαιώσουν τις φήμες ότι ο δίσκος βρισκόταν αρχικά σε άλλη τοποθεσία.

Πιστεύουν ότι η τεράστια πολιτισμική σημασία που έχει ο δίσκος για το γερμανικό κρατίδιο, κάθε αμφισβήτηση της αρχικής ιστορίας για την προέλευσή του αποσιωπάται.

Όμως ο Περνίκα, ο Μέλλερ και άλλοι αρχαιολόγοι απάντησαν με άλλο ένα επιστημονικό άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό Archaeologia Austriaca, επιμένοντας για τις ρίζες του ευρήματος.

Σε αυτό, αναφέρουν ότι και οι δύο αρχαιοκάπηλοι κατέθεσαν στο δικαστήριο ότι το σημείο που βρήκαν τον δίσκο βρισκόταν έξω από τη Νέμπρα. Η κατάθεσή τους «επιβεβαιώθηκε από πολλές επιστημονικές και εγκληματολογικές αποδείξεις», τόνισε ο Φλέμινγκ Κάουλ, έμπειρος ερευνητής του Εθνικού Μουσείου της Δανίας, ο οποίος δεν ενεπλάκη με καμία από τις δύο έρευνες, μιλώντας στους Times.

Ο Μέλλερ και οι συνάδελφοί του πιστεύουν ότι ο δίσκος εξυπηρετούσε περίπλοκους θρησκευτικούς και ημερολογιακούς σκοπούς για εκείνους που τον έφτιαξαν. Σε νέα μελέτη εικάζουν ότι ο αρχαιολογικός χώρος του Μίτελμπεργκ ίσως είχε επιλεγεί ως το σημείο που θα φιλοξενούσε τον δίσκο –μαζί με δύο ξίφη, δύο τσεκούρια, ένα καλέμι και άλλα ευρήματα- επειδή βρίσκεται σε λόφο που εξυπηρετούσε τις αστρονομικές παρατηρήσεις.

«Δεν το πέταξαν εκεί», υποστηρίζει ο Περνίκα. Κατά τη γνώμη του, αφέθηκε εκεί σκόπιμα, ενδεχομένως ως κενοτάφιο για τελετουργικούς σκοπούς ή ως προσφορά στους θεούς.

«Είναι κάτι που παρατηρούμε ότι συνέβαινε συχνά στην Εποχή του Χαλκού», επιβεβαιώνει στους Times ο Μάικελ Κουίγπερς, αναπληρωτής καθηγητής ευρωπαϊκής προϊστορίας στο πανεπιστήμιο του Λάιντεν, που δεν εμπλέκεται σε καμία από τις μελέτες.

«Αν δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι οι αρχαιοκάπηλοι συνέθεσαν σκόπιμα ένα τέλεια υπολογισμένο σετ αντικειμένων για να δημιουργήσουν μια διαμάχη μεταξύ διανοούμενων και εδικών, η πιο λογική εξήγηση είναι ότι απλώς τα βρήκαν όλα μαζί», σημειώνει και η Μπετίνα Άρνολντ, αρχαιολόγος και καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γουισκόνσιν-Μιλγουόκι, που επίσης δεν συμμετείχε στις έρευνες.

Η χρονολόγησή του έχει σημασία. Αν ο δίσκος πράγματι ανήκει στην Εποχή του Χαλκού, από τη στιγμή που πολλοί αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι το ημικύκλιο στη βάση του παραπέμπει σε ένα σύμβολο της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας, υπάρχει περίπτωση τα μεσογειακά μοτίβα να είχαν μεταφερθεί στη βόρεια Ευρώπη από πολύ νωρίς στην ανθρώπινη ιστορία.

Επιπλέον, δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τη θρησκεία κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού.

Άλλες διαφωνίες των ειδικών, σχετίζονται με το αν το κυκλικό σύμβολο επάνω στον δίσκο αναπαριστά τον ήλιο ή το φεγγάρι. Οι επιστήμονες που πιστεύουν ότι ο δίσκος ανήκε στην Εποχή του Σιδήρου υποστηρίζουν το δεύτερο και θεωρούν ότι δεν αναπαριστά θρησκευτικά σύμβολα, αλλά τον νυχτερινό ουρανό, όπως τον έβλεπαν οι άνθρωποι της εποχής.

Ο Κουΐπερς, ωστόσο πιστεύει ότι το κυριότερο πρόβλημα δεν έγκειται στο ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο:

«Είναι πραγματικά ατυχές που στρέφουμε όλη την προσοχή μας σε ένα εξαιρετικό αντικείμενο», τονίζει στους Times. «Πιστεύω ότι αυτό δεν βοηθά τον κλάδο μας και δεν μας επιτρέπει να κάνουμε ό,τι θα μπορούσαμε. Είναι υπέροχο να το μελετάς και να το κοιτάς, όμως κατά κάποιο τρόπο άσχετο με την ευρύτερη εικόνα της κοινωνίας της Εποχής του Χαλκού».

Πρόκειται για ένα αντικείμενο που αποτελείται τόσο από μυστικά, όσο και από χρυσό, μπρούτζο και χαλκό. Η οπτική γοητεία που ασκεί αυτό το κοσμικό ταμπλό εξακολουθεί να μαγεύει τη φαντασία των απλών πολιτών, ενώ ακόμη και η ιστορία της ανεύρεσής του τυλίγεται από ένα πέπλο μυστηρίου.

«Αν και οι αποδείξεις δείχνουν ότι μάλλον ανήκει στην Εποχή του Χαλκού», εξηγεί η Άρνολντ, «ο δίσκος της Νέμπρα είναι ένα καταπληκτικό αλλά τραγικό εύρημα, η πραγματική σημασία του οποίου κατά πάσα πιθανότητα θα παραμείνει ασαφής, με όποιο τρόπο και αν το εξετάσουμε».