Ένα «σχολείο» κλινικής πράξης μέσα στην Ιατρική Αθηνών

Γράφει η Βάσω Μιχοπούλου

Το ασθενοφόρο φτάνει στην είσοδο του νοσοκομείου και ο ηλικιωμένος ασθενής που δυσκολεύεται να αναπνεύσει εισάγεται εσπευσμένα για να δεχτεί από τους γιατρούς τις πρώτες βοήθειες. Ο χώρος όπου μεταφέρεται ο ασθενής, ο οποίος μπορεί να αντιμετωπίζει πραγματικό ή πιθανό κίνδυνο θανάτου ή ανήκεστης βλάβης της υγείας του, διαθέτει δομή και οργάνωση που παρέχει τη δυνατότητα φροντίδας και υποστήριξης ή/και προσωρινής υποκατάστασης των ζωτικών λειτουργιών του ασθενούς. Μια νοσηλεύτρια και ο βοηθός θαλάμου, ακολουθώντας τις οδηγίες του γιατρού, εξετάζουν τον ασθενή με προσοχή και αποφασίζουν να τον διασωληνώσουν. Την ίδια ώρα ο γιατρός ζητάει από τη συνοδό του ασθενούς πληροφορίες για την κατάσταση της υγείας του πριν από την εισαγωγή του, προκειμένου να καταγράψει το ιστορικό του και να αποφασίσει για τη χρήση των κατάλληλων διαγνωστικών ή θεραπευτικών συσκευών, αλλά και για τη γενικότερη φροντίδα του…

Αυτά ακριβώς καταγράφονται στο 15λεπτο βίντεο που βρίσκει κάποιος στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου Φυσιολογίας «Φυσιολογείον» της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (https://www.youtube.com/watch?v=yKI6YFvmZjU&feature=youtu.be). Ωστόσο, στο βίντεο δεν αποτυπώνεται καρέ-καρέ η πραγματικότητα, αλλά ένα σενάριο κλινικής άσκησης πάνω σε μια ηλεκτρονική κούκλα-μανεκέν με δυνατότητες υψηλής προσομοίωσης των λειτουργιών του ανθρώπινου οργανισμού, της λειτουργικής αξιολόγησης των οργανικών συστημάτων (αναπνευστικού, κυκλοφορικού, πεπτικού, ουροποιητικού, νευρολογικού) και της εκτέλεσης ιατρικών πράξεων. Το βίντεο δείχνει μια νέα μέθοδο εκπαίδευσης, στο πλαίσιο του Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών της Ιατρικής Σχολής, η οποία λαμβάνει χώρα μέσα στο πρώτο στην Ελλάδα «Κέντρο Κλινικής Προσομοίωσης Υψηλής Πιστότητας», το οποίο στεγάζεται στον χώρο του Εργαστηρίου.

Η εν λόγω εκπαιδευτική διαδικασία αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε έκτακτες υγειονομικές καταστάσεις, όπως είναι η πανδημία Covid-19, η οποία ανέδειξε την ανάγκη εκπαίδευσης ιατρών αρκετών ειδικοτήτων σε επείγουσες ιατρικές πράξεις όπως αυτή της διασωλήνωσης. Οι ηλεκτρονικοί προσομοιωτές-μανεκέν παρέχουν τη δυνατότητα ταχείας εκπαίδευσης στην εκάστοτε απαιτούμενη κλινική δεξιότητα.

Εμπνευστής του πρωτοποριακού αυτού εγχειρήματος, το οποίο εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο του 2020, είναι ο Καθηγητής Πειραματικής Φυσιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, κ.Μιχάλης Κουτσιλιέρης. Το Κέντρο λειτουργεί στη λογική της μεταφοράς της θεωρητικής γνώσης από το αμφιθέατρο σε μια ενδιάμεση εκπαιδευτική διαδικασία προ-κλινικής κατάστασης για φοιτητές και ειδικευόμενους, με εξέχουσα σημασία στην εκμάθηση των απαραίτητων κλινικών δεξιοτήτων και στην εξάσκησή τους.

«Η εκπαίδευση σε ηλεκτρονικά μανεκέν υψηλής κλινικής προσομοίωσης βάσει ρεαλιστικών σεναρίων δίνει στους εκπαιδευόμενους τη δυνατότητα εκτέλεσης κλινικών πράξεων σε ένα καλά ελεγχόμενο κλινικό περιβάλλον, χωρίς τον φόβο και τους κινδύνους διάπραξης ενός ‘ιατρικού σφάλματος’ ή λήψης μιας ‘λανθασμένης κλινικής απόφασης’ για ένα κλινικό πρόβλημα που ελλοχεύει στα πρώτα στάδια της κλινικής εκπαίδευσης των φοιτητών και των νέων γιατρών στις πραγματικές νοσοκομειακές συνθήκες. Επίσης, παρέχει την ευκαιρία της συνεχούς επανάληψης μιας κλινικής πράξης έως την τελειοποίησή της χωρίς την καταπόνηση του ασθενούς.

Πρόκειται για μια σύγχρονη εκπαιδευτική στρατηγική που λαμβάνει χώρα μέσα σε ρεαλιστικές κλινικές συνθήκες, επιτρέποντας στους φοιτητές να εξασκούνται και να μαθαίνουν σε ένα ασφαλές περιβάλλον», εξηγεί ο καθηγητής, ο οποίος συνεχίζοντας αναφέρει πως πλήθος μελετών έχουν αποδείξει ότι οι φοιτητές και οι νέοι γιατροί προσαρμόζονται καλύτερα στην νοσοκομειακή/κλινική πραγματικότητα όταν προηγείται η εκπαίδευσή τους σε ηλεκτρονικούς προσομοιωτές, πριν εκτεθούν σε κλινικό περιβάλλον με πραγματικούς ασθενείς. Παράλληλα δε, με τις κλινικές τους δεξιότητες βελτιώνεται η διεπιστημονική επικοινωνία και η συνεργασία με άλλα μέλη μιας ομάδας (νοσηλευτές, τραυματιοφορείς, κτλ) και αυξάνεται η ικανότητά τους να διαχειρίζονται σύνθετα κλινικά περιστατικά ή πολυσύνθετα κλινικά προβλήματα σε όλα τα επίπεδα φροντίδας υγείας. «Έχει καταδειχθεί επίσης, ότι ακόμα και οι ασθενείς είναι πιο πρόθυμοι να δεχθούν τις υπηρεσίες νέων γιατρών ή φοιτητών, όταν γνωρίζουν ότι εκείνοι έχουν προ-παιδευτεί σε περιβάλλον κλινικής προσομοίωσης με ηλεκτρονικά μανεκέν», συμπληρώνει ο κ. Κουτσιλιέρης.

Μετά την Ελληνική Επανάσταση η… Φυσιολογία

Tο Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας του ΕΚΠΑ, σύμφωνα με τον Καθηγητή Κουτσιλιέρη, έχει αποτελέσει «τη μήτρα» παραγωγής όλων των μετέπειτα Εργαστηρίων Φυσιολογίας στη χώρα μας και η ιστορία του, φέτος με τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. «Στην Ελλάδα η ‘Φυσιολογία του Ανθρώπου’ εμφανίστηκε ακριβώς μετά τη λήξη της Ελληνικής Επανάστασης και την ίδρυση του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους», αναφέρει ο ίδιος.

Συγκεκριμένα, το 1833 η ad hoc επιτροπή με αρμοδιότητα τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό του τότε νεοσύστατου Ελληνικού κράτους πρότεινε στην τελική της έκθεση, ανάμεσα στους πρώτους 70 θεματικούς τίτλους σπουδών του πρώτου Πανεπιστημίου της Ελλάδας (1837), το γνωστικό αντικείμενο «Φυσιολογία του Ανθρώπου». Πρώτος Καθηγητής Φυσιολογίας και Ανατομίας στο Οθώνειο Πανεπιστήμιο διορίστηκε ο Δημήτριος Μαυροκορδάτος, ο οποίος μετά θάνατον κληροδότησε την οικία του στο Πανεπιστήμιο («Μαυροκορδάτειο» κληροδότημα) με σκοπό τη χορήγηση δύο υποτροφιών στους καλύτερους και οικονομικά ασθενέστερους φοιτητές της Ιατρικής Σχολής. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα διαπρεπείς Καθηγητές Φυσιολογίας, όπως  οι: Γεώργιος Δαμιανός (1840), Ιωάννης Νικολαΐδης (1846), Κωνσταντίνος Βουσάκης (1862), Ιωάννης Ζωχιός (1890) και  Ρήγας Νικολαΐδης (1899), μεταλαμπάδευσαν τις γνώσεις τους στην ελληνική ιατρική επιστήμη. Ο τελευταίος ίδρυσε μάλιστα το 1883 και  το πρώτο «Εργαστήριο της Ζωής και του Ανθρώπου» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και εξέδωσε το πρώτο σύγγραμμα «Φυσιολογία του Ανθρώπου» στην ελληνική βιβλιογραφία (1903).

Σήμερα η έρευνα μέσα στο «Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας «Φυσιολογείο» στο ΕΚΠΑ επικεντρώνεται στη Μοριακή Φυσιολογία, στη Μοριακή Ενδοκρινολογία, στη Μοριακή & Κλινική Ανοσολογία, στον Μεταβολισμό & τη Φλεγμονή, στη Φυσιολογία της Άσκησης – Θεραπευτική Άσκηση, στη Μοριακή Ογκολογία και στα Ζωικά Μοντέλα Νόσων-Μηχανική Γενετική. Στο Εργαστήριο Φυσιολογίας εδράζονται το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Φυσιολογίας & Άσκησης στην Ιατρική» (ΙΕΦΑΙ) και το Εθνικό Κέντρο “Exercise is Medicine-Greece”, στα οποία είναι Πρόεδρος και Επίτιμος Πρόεδρος αντίστοιχα ο Καθηγητής Μ. Κουτσιλιέρης, καθώς και το Κέντρο Νέων Βιοτεχνολογιών και Ιατρικής Ακριβείας του ΕΚΠΑ, με επιστημονικό διευθυντή τον Ακαδημαϊκό-Καθηγητή Φυσιολογίας Γεώργιο Κόλλια.

Η Ελληνική Εταιρεία Φυσιολογίας

Η Φυσιολογία αν και έχει μια μακρά ιστορία, δεν είναι ίσως τόσο δημοφιλής όσο της αξίζει, παρότι κάθε ιατρική ειδικότητα στηρίζεται στην πρωταρχική γνώση των μηχανισμών λειτουργίας των κυττάρων, των ιστών, των οργάνων και όλων των συστημάτων (νευρικό, πεπτικό, καρδιαγγειακό, αναπνευστικό, ενδοκρινολογικό, κτλ.), τα οποία, τηρώντας βασικούς και ολιστικούς κανόνες ομοιόστασης και αλληλεξαρτήσεων, εξυπηρετούν το «φαινόμενο της ζωής», δηλαδή τη «Φυσιολογία του Ανθρώπου».

Ανατρέχοντας κάποιος σε ιστορικές πηγές πληροφορείται ότι ο Πέρσης πολυμαθής ιατρός, αλχημιστής και φιλόσοφος Αλ Ρατζί, ήταν ο πρώτος που περιέγραψε από τον 8^ο αιώνα ορισμένες φυσιολογικές παραμέτρους, όταν θέλησε να ιδρύσει ένα νοσοκομείο στη Βαγδάτη. Τον Αλ Ρατζί ακολούθησε ο επίσης επιστήμονας και περιπατητικός φιλόσοφος Αλ Κίντι, ο οποίος έγραψε και μια πραγματεία σχετικά με την ανθρώπινη φυσιολογία. Ο ανατόμος Ουίλιαμ Χάρβει περιέγραψε την κυκλοφορία του αίματος τον 17^ο αιώνα, σηματοδοτώντας και την αρχή της πειραματικής φυσιολογίας, ενώ ορισμένες φορές, ως πατέρας της φυσιολογίας, λόγω της υποδειγματικής διδασκαλίας του στο Λέιντεν και της συγγραφής του εγχειριδίου “Institutiones medicae” (1708), αναφέρεται ο  Ολλανδός Βοτανολόγος Χέρμαν Μπερχάαβε. Στον μεγαλύτερο ίσως φυσιολόγο στην ιστορία της ιατρικής, Claude Bernard, αποδίδεται η ρήση: «Η λειτουργία φτιάχνει το όργανο», τονίζοντας ότι, εάν κάποιος καταλάβει τη λειτουργία και τους μηχανισμούς ομοιόστασης ενός οργάνου, θα αντιληφθεί ότι αυτό δεν θα μπορούσε να ήταν κατασκευασμένο διαφορετικά, εφόσον προοριζόταν να επιτελέσει μια συγκεκριμένη λειτουργία.

«Η Φυσιολογία είναι η κορωνίδα των βασικών ιατρικών επιστημών, παρέχοντας μια βασική και απαραίτητη γνώση, χωρίς την οποία δεν μπορεί κάποιος να είναι ιατρός», υποστηρίζει ο καθηγητής Κουτσιλιέρης, ο οποίος για να προαγάγει αυτή την κορυφαία επιστήμη ίδρυσε το 2007 την Ελληνική Εταιρεία Φυσιολογίας (ΕΕΦ), την επιστημονική εταιρεία όλων των Ελλήνων φυσιολόγων, ανεξαρτήτως επαγγελματικής δραστηριότητας, στην οποία διετέλεσε πρόεδρος έως το 2011. Ακολούθως, τον διαδέχτηκαν στο προεδρείο οι καθηγητές: Πασχάλης-Αδάμ Μολυβδάς από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (2011-2015), Μαρία Αλμπάνη από το ΑΠΘ (2015-2019) και Σταύρος Ταραβήρας από το Πανεπιστήμιο Πατρών (2019-2021). Στα χρόνια που πέρασαν η ΕΕΦ κατόρθωσε να γίνει η αφετηρία και το κέντρο του εκσυγχρονισμού της διδασκαλίας αλλά και της εξέλιξης των ερευνητικών προσεγγίσεων της βασικής έρευνας που αφορούν τον τομέα της πανελληνίως.

Η ΕΕΦ, ως μέλος, έχει ενεργή παρουσία στη Διεθνή Εταιρεία Φυσιολογίας, στην Πανευρωπαϊκή εταιρεία Φυσιολογίας και στην Αμερικανική Εταιρεία Φυσιολογίας, ενώ έχει θεσπίσει τα βραβεία αριστείας-θεσμό: “GEORGE  KOTZIAS”  Gold  Medal  Awards for an  Excellent  Scientific  Contribution In  Physiology, που είναι αφιερωμένα στη μνήμη του μεγάλου Έλληνα νευροφυσιολόγου Γεωργίου Κοτζιά, του «ιερού τέρατος της φυσιολογίας» κατά τον ο Σπύρο- Γεράσιμο Μαρκέτο. Ο Γεώργιος Κοτζιάς, καθιέρωσε την L-DOPA (λεβοντόπα) στη θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον και το 1969 κέρδισε το βραβείο Άλμπερτ Λάσκερ για την κλινική ιατρική έρευνα. Τα βραβεία εξαίρετης επιστημονικής δράσης στον τομέα της Φυσιολογίας απονέμονται κάθε χρόνο σε διακεκριμένους έλληνες και ξένους ερευνητές στο πλαίσιο των ετήσιων επιστημονικών συναντήσεων «Ημέρες Φυσιολογίας στη Μάνη» του Εργαστηρίου Φυσιολογίας της Ιατρικής Σχολής και του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Μοριακή & Εφαρμοσμένη Φυσιολογία». Ανάμεσα στους αποδέκτες συγκαταλέγονται οι: Andrew V. Schally, Fernand Labrie, David Goltzman, Μαρίνος Δαλάκας, Βασίλειος Ταρλατζής, Kathlyn H. Schmitz, Χαράλαμπος Μουτσόπουλος, Κωνσταντίνος Πολυχρονάκος, Σταυρούλα Κουστένη, Peter Kokkinos, Constantine Stratakis κ.ά.

Στο πλαίσιο προαγωγής της επιστήμης της Φυσιολογίας η ΕΕΦ διοργανώνει επίσης και ποικίλες επιστημονικές δράσεις, όπως είναι το επερχόμενο διαδικτυακό συμπόσιο με θέμα: «SARS/CoV2: Από τη Φυσιολογία στη θεραπεία» στις 13 Φεβρουαρίου 2021, στις 17:00 μ.μ. με προσκεκλημένο ομιλητή τον διακεκριμένο καθηγητή Αναισθησιολογίας στο πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα, Sadis Matalon. Το συμπόσιο θα είναι ανοικτό στο κοινό και θα μεταδοθεί μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της εταιρείας.

Για περισσότερες πληροφορίες: https://hps.org.gr/

Λίγα λόγια για τον καθηγητή Μιχάλη Κουτσιλιέρη

Ο Μιχάλης Κουτσιλιέρης έχει εκπαιδευτεί στην Ενδοκρινολογία (Royal Victoria Hospital, McGill University, Montreal, Canada, 1982-1987) και έχει υπηρετήσει ως Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο LAVAL, Quebec City, Canada (1988-1998). Από το 1998 είναι Καθηγητής Πειραματικής Φυσιολογίας στο ΕΚΠΑ και από το 2004 διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσιολογίας και του Τομέα Βασικών Ιατρικών Επιστημών της Ιατρικής Σχολής. Έχει βραβευτεί με πολλές επιστημονικές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων είναι τα: “Scholarships Awards” από το Ιατρικό Συμβούλιο Έρευνας του Καναδά (Medical Research of Canada; 1983-1988), από το “Ίδρυμα Έρευνας για την Υγεία του Κεμπέκ (Fonds de la Recherche en Sante du Quebec; 1988-1998)”, το “Βραβείο Νέου Ερευνητή της Αμερικανικής Εταιρείας Έρευνας στα Οστά και Αλάτων (“Young Investigator Award”  ASBMR-USA; 1985)”, και το Βραβείο “Βασίλης Ξανθόπουλος & Στέφανος Πνευματικός – Άριστηs Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας” από το Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας (ΙΤΕ), Πανεπιστήμιο Κρήτης (2017). Είναι Ιδρυτής και έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Φυσιολογίας και του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Φυσιολογίας & Άσκησης στην Ιατρική. Τα κύρια επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στη Φυσιολογία, τη Μοριακή Ενδοκρινολογία, την Ενδοκρινική Ογκολογία, την Παθοφυσιολογία των Οστικών Μεταστάσεων, τη Θεραπευτική Άσκηση και την Ιατρική Εκπαίδευση. Από τον Αύγουστο του 2020 έχει αναλάβει Πρόεδρος του ΔΣ του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ).