Σαουδική Αραβία : Μια γραμμική πόλη θυμίζει το δυστοπικό όραμα των Superstudio

Την περασμένη εβδομάδα, ο μελλοντικός βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, αποκάλυψε τα σχέδιά του να οικοδομήσει μια φουτουριστική, γραμμική πόλη, μήκους 170 χιλιομέτρων, που θα πάρει την ονομασία «Η Γραμμή». Το εντυπωσιακό προωθητικό βίντεο, απεικόνιζε εναέριες όψεις μιας λαμπερής, αστικής λωρίδας να διασχίζει τη χώρα, δημιουργώντας μια «ζώνη διασυνδεδεμένων μελλοντικών κοινοτήτων», από τη μια θάλασσα ως την άλλη. Στη Γραμμή δεν θα κυκλοφορούν αυτοκίνητα, ανακοίνωσε, ενώ θα ηλεκτροδοτείται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η διαχείρισή της θα γίνεται από τεχνητή νοημοσύνη. Το σχέδιο, μέρος του προγράμματος ανάπτυξης Neom, που θα κοστίσει $500 δισ., χαιρετίστηκε ως «πολιτισμική επανάσταση που θέτει πρώτα τον άνθρωπο».

View this post on Instagram

A post shared by Domitilla Dardi (@domitilladardi)

Όμως δεν ήταν λίγοι εκείνοι που θυμήθηκαν αναπόφευκτα ένα άλλο πρότζεκτ, με πολύ διαφορετική στόχευση.

Τρεις χιλιάδες μίλια μακριά, σε μια γκαλερί των Βρυξελλών, εκτίθεται ένα φωτομοντάζ από τη δεκαετία του 1960 που παρουσιάζει ένα ανατριχιαστικά παρεμφερές όραμα, ως μέρος μιας νέας έκθεσης για τη ριζοσπαστική κολλεκτίβα ιταλών αρχιτεκτόνων, το Superstudio. Μια τεράστια λευκή λωρίδα απεικονίζεται να κόβει στα δύο την έρημο, να περνά από αμμόλοφους και να προσπερνά φοίνικες δημιουργώντας έναν συμπαγή αστικό ιστό.

Πρόκειται για το Continuous Monument, ένα πρότζεκτ που συνέλαβε το Superstudio το 1969. Δεν ήταν πρόταση για μια έξυπνη πόλη, αλλά μια δραματική προειδοποίηση για την ανελέητη αστικοποίηση του πλανήτη. Σε μια εντυπωσιακή σειρά από κολλάζ, οι σχεδιαστές απεικόνισαν μια αχανή μάζα να περικυκλώνει τη γη με μια ασταμάτητη ζώνη ανάπτυξης, κάνοντας τις οροσειρές της Γιούτα να μοιάζουν με νάνους, πνίγοντας το ιταλικό χωριό του Ποζιτάνο και κατακτώντας ακόμη και το ίδιο το Μανχάταν.

View this post on Instagram

A post shared by Mu in the City (@muinthecity)

Οι εικόνες ήταν ανησυχητικές αλλά και γοητευτικές –και παραμένουν τέτοιες μέχρι σήμερα. Ο Αντόλφο Ναταλίνι, ιδρυτικό μέλος του Superstudio, είχε δηλώσει αργότερα σε συνέντευξή του ότι ήταν μια «αντίστροφη ουτοπία», μια προειδοποίηση για «τους τρόμους που επιφυλάσσει η αρχιτεκτονική, με τις επιστημονικές μεθόδους της για την αναπαραγωγή των ίδιων προτύπων σε όλο τον κόσμο». Όμως εκείνη την εποχή, οι προθέσεις της ομάδας ήταν πιο ασαφείς και συχνά χάνονταν στη μετάφραση.

Κάνοντας το γύρο του κόσμου, οι εικόνες τους απέκτησαν μια αινιγματική αύρα. Ήταν μια προειδοποίηση για την ασταμάτητη ανάπτυξη των προαστίων ή μια πρόταση για μια εκπληκτική μορφή, εξαιρετικά «καθαρού» μοντερνισμού, που τιμά την τεχνολογική εξέλιξη; Σε κάθε περίπτωση, οι εικόνες του Superstudio θα επηρέαζαν τη φύση των εργασιών των φοιτητών αρχιτεκτονικής –αλλά και την πρακτική εφαρμογή των όσων έμαθαν, στις δεκαετίες που ακολούθησαν.

View this post on Instagram

A post shared by @magnetic.ground

Το Superstudio δημιουργήθηκε εξαιτίας της αίσθησης των μελών του ότι βρίσκονταν κοντά σε μια παγκόσμια κρίση ή σε μια καταστροφή ανάλογη με αυτή που βιώνουμε σήμερα. Αφορμή στάθηκε μια τεράστια πλημμύρα στην οποία ήταν αυτόπτες μάρτυρες οι νεαροί τότε φοιτητές αρχιτεκτονικής, και η οποία σύντριψε το μεγάλο μέρος της Φλωρεντίας το Νοέμβριο του 1966. Όπως σχολίασε ο συνιδρυτής της κολλεκτίβας, Κριστιάνο Τοράλντο ντι Φράνκια, η πλημμύρα μεταμόρφωσε την πόλη σε μια ενιαία επιφάνεια, από την οποία ξεπρόβαλλαν οι θόλοι της, «μεταμορφώνοντας τη σκληρή, πέτρινη υποστηρικτική επιφάνεια των κτιρίων της σε ένα κινούμενο υγρό γεμάτο λάσπη. Αυτό που είδαν, «έθετε μια ριζοσπαστική πρόκληση στην παραδοσιακή σχέση μεταξύ αρχιτεκτονικής και εδάφους, πόλης και χώρας, εσωτερικού και εξωτερικού».

Οι νεαροί τότε σχεδιαστές, ανήκαν και στη φοιτητική οργάνωση του Operaismo, ενός αριστερού πολιτικού κινήματος που υπερασπιζόταν τα δικαιώματα των εργατών και καλούσε την Ακαδημία να αναστοχαστεί επί των κοινωνικών αλλαγών και των πειραματικών καλλιτεχνικών ρευμάτων της εποχής. Ένα μήνα μετά την πλημμύρα, ο Τοράλντο ντι Φρανκία και ο Ναταλίνι ίδρυσαν το Superstudio μαζί με τον Αλεσάντρο και τον Ρομπέρτο Μαγκρίς και τον Τζιαν Πιέρο Φρασινέλι.

View this post on Instagram

A post shared by À rebours aesthetics (@a_rebours_aesthetics)

Ένιωθαν ότι ο μοντερνισμός είχε φτάσει στο τέλος του, είχε δώσει ό,τι είχε να δώσει, και πλέον ήταν υπεύθυνος για την αέναη επανάληψη κουτιών με ατσάλινες βάσεις και τσιμεντένιων λεωφόρων σε όλο τον κόσμο, ενώ η κουλτούρα του καταναλωτισμού οδηγούσε σε μια επερχόμενη κοινωνική και οικολογική κρίση. «Αν η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός πόλεων δεν είναι παρά η επισημοποίηση των υπαρχουσών κοινωνικών αδικιών, τότε πρέπει να απορρίψουμε τον σχεδιασμό πόλεων και τις πόλεις που αυτός παράγει, μέχρι όλες οι δραστηριότητες σχεδιασμού να στοχεύουν στην κάλυψη των βασικών αναγκών», είχε δηλώσει ο Ναταλίνι. Ίσως ακούγεται μηδενιστικό, όμως είναι μια θέση που μπορεί να έχει και πολλές διασκεδαστικές προεκτάσεις.

Επί 12 χρόνια, οι νέοι αυτοί προβοκάτορες θα στήριζαν τη θέση τους με σατιρικά κολλάζ, έπιπλα, ταινίες και εκθέσεις και θα μετατρέπονταν σε μια από τις πιο επιδραστικές αρχιτεκτονικές ομάδες της εποχής. Χωρίς ποτέ να χτίσουν τίποτα.

Με πληροφορίες από τον Guardian