Ο σύντομος αιώνας του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος

Είναι 21 Ιανουαρίου του 1921 και ένα μικρό πλήθος εγκαταλείπει το Θέατρο Γκολντόνι του Λιβόρνο, στην Τοσκάνη, τραγουδώντας τη Διεθνή. Μεταβαίνει σε ένα άλλο θέατρο, λιγότερο από δυο χιλιόμετρα μακριά, πιο ταπεινό αυτό, το Teatro San Marco. Εγκαταλείπει το 17ο συνέδριο του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος στο Γκολντόνι, λόγω της άρνησης του κυρίαρχου, επονομαζόμενου «μαξιμαλιστικού» ρεύματος, να εκδιώξει την ομάδα των μεταρρυθμιστών, όπως απαιτεί η Κομιντέρν, προκειμένου να πραγματοποιήσει το πρώτο συνέδριο ενός νέου κόμματος, του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας – και μετέπειτα Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (PCI).

Ξεκινά έτσι αυτό που ο ιταλικός Τύπος, αντλώντας έμπνευση από τον «Σύντομο 20ό αιώνα» του Ερικ Χόμπσμπομ, αποκαλεί «ο σύντομος αιώνας του PCI»: 70 χρόνια ζωής, έως τις 3 Φεβρουαρίου του 1991, με το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το μεγαλύτερο ΚΚ που έχει γνωρίσει ποτέ δυτική χώρα, (συμ)πρωταγωνιστή στην πολιτική και κοινωνική ζωή του τόπου. Είναι χαρακτηριστικό πως, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ίδρυσή του, η La Stampa έκανε λόγο για μία «πραγματική PCI-mania» – τόσο πολλά είναι τα επετειακά βιβλία που κυκλοφορούν και οι διαδικτυακές εκδηλώσεις που οργανώνονται.

Οκτωβριανή Επανάσταση

Γεννήθηκε πάνω στο κύμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, με όνειρο να δημιουργήσει μία σοβιετική κοινωνία και στην Ιταλία. Στην πορεία, όμως, χάρη στη σκέψη του Αντόνιο Γκράμσι, ακολούθησε ένα πολιτικό μονοπάτι το οποίο – πρώτα με τον «ιταλικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό» που ανέπτυξε ο Παλμίρο Τολιάτι, κατόπιν με τον «ιστορικό συμβιβασμό» που πρότεινε ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ – δεχόταν τη δημοκρατία ως το μοναδικό καθεστώς που σέβεται τις αξίες και τους αγώνες για χειραφέτηση και δικαιοσύνη, υποβάλλοντας σε σκληρή κριτική τον σοβιετικό σοσιαλισμό και επανιδρύοντας τελικά εαυτόν. Επί φασισμού, το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν ο μοναδικός πολιτικός σχηματισμός που διατήρησε αδιάλειπτη μυστική παρουσία, παίζοντας σημαντικό ρόλο στην ιταλική αντίσταση.

Οπως λέει λοιπόν στη La Repubblica ο ιστορικός Τζοβάνι Γκοτζίνι, «στο τέλος του πολέμου, οι πολίτες θυμήθηκαν τη συνέπεια εκείνων που αντιστάθηκαν και τους έδωσαν την ψήφο τους». Η συνεισφορά του PCI στο νέο ιταλικό δημοκρατικό Σύνταγμα υπήρξε καθοριστική. Μεταπολεμικά, το κόμμα έφτασε να είναι το δεύτερο μεγαλύτερο της Ιταλίας. Το 1947, άγγιξε τα 2,3 εκατομμύρια μέλη. Και μπορεί από εκεί και ύστερα να μη συμμετείχε ποτέ ξανά σε κυβερνητικό σχηματισμό, παρέχοντας απλώς ενίοτε έξωθεν στήριξη σε κεντροαριστερές κυβερνήσεις, μετά τις εκλογές του 1975, ωστόσο, έγινε η ισχυρότερη δύναμη σε όλα σχεδόν τα δημοτικά συμβούλια των μεγάλων πόλεων. Και στις γενικές εκλογές του 1976, εξασφάλισε ποσοστό 34,4%, συνολικά 12,6 εκατομμύρια ψήφους.

Η κομματική ηγεσία έχασε την ευκαιρία να καταδικάσει την άγρια καταστολή της Ουγγρικής Επανάστασης του 1956 από τη Σοβιετική Ενωση, από τη δεκαετία του 1970 και εξής, όμως, το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα μετατοπίστηκε σταδιακά από τον δογματικό κομμουνισμό προς τον δημοκρατικό σοσιαλισμό – το 1969, ο τότε αναπληρωτής εθνικός γραμματέας του PCI, και μετέπειτα γενικός γραμματέας, Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, μίλησε ευθέως στον Λεονίντ Μπρέζνιεφ για την «τραγωδία της Πράγας», αμφισβητώντας σε μια ιστορική του ομιλία στη Μόσχα την κομμουνιστική ηγεσία της. Είκοσι χρόνια αργότερα, το 1989, κάνοντας την περίφημη «στροφή της Μπολόνια», ο τελευταίος ηγέτης του Κόμματος, Ακίλε Οκέτο, σόκαρε τα μέλη του αναγγέλλοντας το τέλος του κομμουνισμού. Οπως γράφει χαρακτηριστικά ο Πιέρο Φασίνο στο νέο του βιβλίο, ένα από τα πολλά που κυκλοφορούν αυτές τις ημέρες στην Ιταλία, «στα τέλη του αιώνα, ο χρόνος του PCI έληξε, και ήταν μια πράξη διαύγειας και σοφίας να κάνει ένα βήμα πιο πέρα, προς ένα νέο μέλλον». Υπό την ηγεσία του Οκέτο, το PCI διαλύθηκε και επανιδρύθηκε ως Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς, ασπαζόμενο πλέον τη σοσιαλδημοκρατία.