Η Δημοκρατία στην Αμερική

Alexis de Tocqueville (1805-1859) ήταν γάλλος ευγενής, νομικός, δικαστής, πολιτικός στοχαστής, συγγραφέας και πολιτικός. Ταξίδεψε στις ΗΠΑ το 1831 και μελέτησε το πολιτικό και διοικητικό τους σύστημα. Καρπός του ταξιδιού του ήταν το θεμελιώδες για τη νεώτερη πολιτική επιστήμη έργο Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ. Στο έργο αυτό αναλύει το περίπλοκο πολίτευμα της αμερικανικής συνομοσπονδίας και αποδίδει την πρωτοτυπία και την επιτυχία του στην αποκέντρωση και στην τοπική αυτοδιοίκηση, τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, τη δημοκρατική δομή της δικαιοσύνης και την ελευθεροτυπία.

Η Αμερικανική Δημοκρατία, σε συνδυασμό με την αχανή έκταση, τον τεράστιο πλούτο και τη γεωγραφική απροσπελασιμότητα της χώρας, οδήγησε σε μία σπάνια ιστορία επιτυχίας, οικονομικής ανάπτυξης και παγκόσμιας κυριαρχίας. Αυτή η επιτυχία συνδυάστηκε (και αυτό είναι ακόμα πιο σπάνιο) με την απρόσκοπτη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Ακόμα και την εποχή του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου (1861-1865) ουδέποτε προέκυψε συζήτηση για εκτροπή σε αυταρχική διακυβέρνηση, δικτατορία, στρατοκρατία κ.λπ. Κανένας πολιτειακός κλυδωνισμός δεν προέκυψε από την εξαιρετική ανώμαλη περίσταση της εμπλοκής των ΗΠΑ σε δύο παγκοσμίους πολέμους. Ακόμα και στις πιο εύφλεκτες συγκυρίες (π.χ. τη δεκαετία του 1960), η αμερικανική πολιτική ζωή πάντα εύρισκε τον τρόπο να διαχειρίζεται και να επιλύει τις συγκρούσεις.

Η περίπτωση Τραμπ και η εκτροπική κατάληξη της θητείας του δεν αναιρούν τη βασική δημοκρατική δομή του αμερικανικού κοινωνικού συμβολαίου. Κατ΄αρχάς τα αιματηρά γεγονότα που έλαβαν χώρα την περασμένη εβδομάδα δεν ανταποκρίνονται τεχνικά στον ορισμό του πραξικοπήματος ή απόπειρας πραξικοπήματος. Ο όχλος που εισέβαλε στο Καπιτώλιο, το μέγιστο που μπορούσε να επιτύχει ήταν μία θεσμική κωλυσιεργία ή η δημιουργία έκρυθμης κατάστασης, που θα έδινε ενδεχομένως στον Τραμπ αφορμή να ζητήσει την κήρυξη εκτάκτου ανάγκης. Αλλά και σε αυτήν την περίπτωση, τα πολλαπλά και αλληλοεπικαλυπτόμενα θεσμικά, κυβερνητικά, πολιτειακά και αυτοδιοικητικά επίπεδα διακυβέρνησης στις ΗΠΑ είναι αδύνατον να ελεγχθούν από την εξουσία ενός προέδρου που δεν προέκυψε από τη νόμιμη διαδικασία ανάδειξης προέδρων που λειτουργεί απρόσκοπτα στις ΗΠΑ επί δύο αιώνες.

Πιο ουσιώδες είναι το ερώτημα: από πού αρύεται την απήχησή του ο Τραμπ. Είτε αυτή εκδηλώνεται ως ενεργός συμμετοχή σε οχλοκρατικές εκδηλώσεις είτε ως ψήφος είτε ως παθητική ανοχή, οι μετρήσεις της κοινής γνώμης δείχνουν τεράστια απήχηση όχι των εκτροπικών του μηνυμάτων αλλά γενικότερα της κοσμοθεωρίας του. Η οποία έχει άξονα τη συνολική και οργίλη απόρριψη του πολιτικού κατεστημένου, της παγκοσμιοποίησης, της πολιτικής ορθότητας και της πολυπολιτισμικότητας. Η Δημοκρατία συμπεριλαμβάνει και όσους θέτουν και αυτά τα ζητήματα. Η περιθωριοποίησή τους ως υπανάπτυκτων, πρωτόγονων και τριτοκοσμικών σίγουρα δεν είναι η κατάλληλη απάντηση. Και σίγουρα ο νέος πρόεδρος, με την τεράστια εμπειρία του, θα ακούσει αυτά που κραυγάζουν έστω και με λάθος τρόπο.

Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης. Aπό τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του