Η πολύπτυχη προσωπικότητα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου σε μια χορταστική βιογραφία

Η βιογραφία αποτελεί ένα είδος που μόνο τις τελευταίες δεκαετίες έχει αρχίσει να παίρνει τα πάνω του στην Ελλάδα. Ξεχνάμε κάποτε, ακόμα και σήμερα, πως ξετυλίγοντας τον βίο και την πολιτεία ενός προσώπου (πολιτικού, επιστήμονα, συγγραφέα ή καλλιτέχνη), ο βιογράφος δεν μιλάει μόνο για τις παραμέτρους της ατομικής του ζωής ή για το έργο του, αλλά και για την ιστορική περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας πρόλαβε να αφήσει το στίγμα του.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η ογκώδης έρευνα του Μελέτη Η. Μελετόπουλου «Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του», που κυκλοφόρησε περί τα τέλη της περασμένης χρονιάς από τις εκδόσεις Καπόν, δεν είναι μόνο το πορτρέτο της πολύπλοκης προσωπικότητας ενός πολιτικού ο οποίος δεν περιορίστηκε στην πολιτική, ανοίγοντας ταυτοχρόνως τα φτερά του προς την επιστήμη, τη φιλοσοφία και την τέχνη, αλλά και μια αναπεπταμένη εικόνα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, αρχής γενομένης από τη δεκαετία του 1930 και τον Μεσοπόλεμο και φτάνοντας μέχρι τον Εμφύλιο, τη δικτατορία των συνταγματαρχών και τη Μεταπολίτευση.

Με σπουδές στην Αθήνα και τη Γενεύη, λυκειάρχης σήμερα της Ιονίου Σχολής, καθώς και με πλήθος βιβλία στο ενεργητικό του, ο Μελετόπουλος γνωρίστηκε κατά τη δεκαετία του 1980 με τον Κανελλόπουλο, όταν ο τελευταίος ήταν λόγιος πρεσβύτης και ο ίδιος ένας νεαρός φανατικός για γράμματα. Η σχέση των δύο δυνάμωσε μέσα στον χρόνο με τελικό αποτέλεσμα τη σημερινή βιογραφία, που μολονότι αποτελεί προϊόν ενός στενού φιλικού δεσμού, δεν συνιστά ούτε ένα βιβλίο απόδοσης γενικών τιμών, ούτε, ακόμα λιγότερο, αγιογραφία.

Ο Μελετόπουλος πιάνει τον Κανελλόπουλο (1902-1986) από τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας στην Πάτρα και των σπουδών του στην Αθήνα και τη Χαϊδελβέργη, για τον οδηγήσει μέχρι το στάδιο της ακαδημαϊκής και της πολιτικής του ωριμότητας, όπως διαμορφώθηκε κατά τη μεταπολιτευτική φάση. Δικαίως ο ερευνητής αφιερώνει πολλές σελίδες στην κοινωνιολογική σκέψη του Κανελλόπουλου και στη σύντομη πλην εξόχως σημαντική πανεπιστημιακή του καριέρα. Ο Κανελλόπουλος είναι ο άνθρωπος που θα εισαγάγει το μάθημα της Κοινωνιολογίας στο ελληνικό πανεπιστήμιο, διδάσκοντας, μεταξύ άλλων, και Μαρξ (εκτιμούσε την ακρίβεια των οικονομικών του αναλύσεων, αλλά φοβόταν το κλειστό ιστορικό του σχήμα για την ανέλιξη των κοινωνιών).

‘Έχει επίσης κληρονομήσει ο Κανελλόπουλος από τον θείο του Δημήτριο Γούναρη την αντίληψη για την ανάγκη εφαρμογής εκτεταμένης κοινωνικής πολιτικής (άλλο αν ο θείος κατέληξε φανατικός αντιβενιζελικός), είναι αντιμοναρχικός και αντιμεταξικός (ο Μεταξάς θα τον στείλει στην εξορία), καθώς και ταγμένος υπέρ της δημοτικής, ενώ γράφει και ξαναγράφει, σε όλη του τη ζωή, το έργο του «Ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος», συνθέτοντας σε τακτά χρονικά διαστήματα και ποιήματα. Ας σημειωθεί επίσης ότι ιδρύοντας το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα, ο Κανελλόπουλος θα θέσει ως πολιτικό του στόχο τον εκσυγχρονισμό και τον εκδημοκρατισμό της χώρας, μακριά από τα στερεότυπα της Δεξιάς και της Αριστεράς. Το 1940 θα πολεμήσει στην Αλβανία, ιδρύοντας δύο αντιστασιακές οργανώσεις στην κατεχόμενη Αθήνα, για να καταδικαστεί σε θάνατο από γερμανικό στρατοδικείο, και να διαφύγει στη Μέση Ανατολή, όπου θα γίνει υπουργός Αμύνης και ιδρυτής του Ιερού Λόχου.

Η κατοπινή μόνιμη εμπλοκή του Κανελλόπουλου στο κύκλωμα της κυβερνητικής εξουσίας θα αλλάξει εκ βάθρων τα πράγματα. Ο ίδιος θα ηγηθεί της κρατικής δράσης κατά του ΚΚΕ στον Εμφύλιο και θα παραλάβει από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή τα ηνία της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως (ΕΡΕ), ταυτισμένος πια καθ’ ολοκληρίαν με τον κόσμο της συντηρητικής παράταξης. Σε όλο το μήκος της μακράς διαδρομής του εκλήθη και ανέλαβε να σχηματίσει κατ’ επανάληψη κυβερνήσεις που εξεμέτρησαν πολύ γρήγορα το ζην ενώ στα χέρια του και επί διακυβερνήσεώς του έσκασε το στρατιωτικό πραξικόπημα του Απριλίου του 1967.

Η αντιδικτατορική του δράση και ο κομματικός απογαλακτισμός μετά το 1974 τού στοίχισαν μάλλον το αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας, αλλά τον επανέφεραν στο κλίμα των πεπραγμένων της νιότης του: πέρα από κομματικές ταυτότητες, πάντοτε ευρωπαϊστής και εκσυγχρονιστής (στελέχη του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος σταδιοδρόμησαν στη συντηρητική παράταξη και σε κυβερνητικές θέσεις), όπως και δουλεύοντας πνευματικά μέχρι την εσχάτη ώρα, ο Κανελλόπουλος έφυγε από τη ζωή τόσο ακέραιος όσο ξεκίνησε. Όσο για τον βιογράφο του, χρησιμοποιεί εξαντλητικά τα τεκμήρια, τις πηγές και τη βιβλιογραφία του, και γράφει μαζί με τη βιογραφία του Κανελλόπουλου μια πλούσια και γλαφυρή, ολοζώντανη ιστορία της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής από το 1930 μέχρι το 1980, συμπληρώνοντας τη δουλειά του με πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, ενταγμένο σε μια πολύ προσεκτικά προετοιμασμένη και επιμελημένη έκδοση.