Διαβάσαμε Ρουσσώ από δύο φρέσκες, ελληνικές μεταφράσεις

Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ γεννήθηκε στη Γενεύη της Ελβετίας το 1712 και πέθανε στο Ερμενονβίλ της γαλλικής επαρχίας του Ουάζ, το 1778. Ήταν γιος του Ισαάκ Ρουσσώ, ρολογά στο επάγγελμα, και της Σουζάν Μπερνάρ. Η μητέρα του πεθαίνει λίγο μετά τη γέννησή του. Ο πατέρας του αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη Γενεύη ύστερα από έναν καβγά κι ο Ζαν Ζακ μπαίνει οικότροφος στου πάστορα Λαμπερσιέ στο Μποσσέ. Ως νέος έζησε μια ζωή γεμάτη περιπέτειες κι ανησυχίες.

Το 1742, βρίσκεται στο Παρίσι όπου γράφει ως το 1743 δύο δοκίμια σχετικά με τη μουσική και αναπτύσσει σχέσεις με τον Διαφωτιστή Ντενί Ντιντερό. Το 1749, θα γράψει για την «Εγκυκλοπαίδεια» του Ντιντερό όλα τα άρθρα που αφορούσαν τη μουσική.

Το 1745, γνωρίζει μία υπηρέτρια πανδοχείου, με την οποία θα αποκτήσει πέντε παιδιά.

Το 1750, συμμετέχει σε έναν διαγωνισμό της Ακαδημίας της Ντιζόν (Académie de Dijon), και η διατριβή του σχετικά με τις τέχνες και τις επιστήμες, στην οποία υποστηρίζει ότι η πρόοδος συνεπάγεται διαφθορά και εκφυλισμό, κερδίζει το πρώτο βραβείο.

Το 1755, σε έναν άλλον διαγωνισμό της ίδιας Ακαδημίας, απαντάει με το πρώτο μεγάλο έργο του: «Λόγος περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων». Το έργο αυτό όμως προκάλεσε έντονες αντιδράσεις κατά του Ρουσσώ.

Το 1762, ο «Αιμίλιος» εκδίδεται και καταδικάζεται από το γαλλικό κοινοβούλιο στην πυρά. Ο Ρουσσώ, καταδιωκόμενος, φεύγει στην Ελβετία. Απαγόρευση και του «Κοινωνικού Συμβολαίου» στη Γαλλία· καίγεται μαζί με τον «Αιμίλιο» στη Γενεύη. Ο επίσκοπος Παρισιού τον αφορίζει για τον «Αιμίλιο».

Καταδιώκεται συνεχώς και το 1765, αποφασίζει να φύγει για την Αγγλία, όπου τον προσκαλεί ο φιλόσοφος Χιούμ με τον οποίο αργότερα συγκρούεται.

Το 1778, δέχεται τη φιλοξενία που του προσφέρει ο μαρκήσιος ντε Ζιραρντέν στο Ερμενονβίλ, όπου και πεθαίνει αιφνίδια στις 2 Ιουλίου.

Ο Ρουσσώ έχει αφήσει σπουδαία φιλοσοφική και πολιτιστική παρακαταθήκη. Η φράση του «Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος αλλά παντού είναι στις αλυσίδες. Και εκείνος που πιστεύει ότι είναι κύριος άλλων είναι ο ίδιος περισσότερο σκλάβος από αυτούς» διαβάζεται κάθε εποχή σα να γράφτηκε ακριβώς για αυτήν.

Η δουλειά των εκδόσεων Αγγελάκη

Τα δύο φιλοσοφικά έργα του ριζοσπάστη φιλόσοφου, συγγραφέα και συνθέτη Ζαν Ζακ Ρουσσώ,«Το κοινωνικό Συμβόλαιο» και «Λόγος περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων», έχει στη διάθεσή του ο αναγνώστης σε δυο εξαιρετικά επιμελημένες εκδόσεις  σε μετάφραση Δημήτρη Κωστελένου.

«Το κοινωνικό Συμβόλαιο»

Η έννοια του κοινωνικού συμβολαίου έχει καταστεί διάσημη από την εποχή του Διαφωτισμού χάρη στην ελκυστικότητα του λόγου και τη δύναμη των επιχειρημάτων ενός πολιτικού στοχαστή.

Ο Ρουσσώ υπογράφοντας το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» ως πολίτης της Γενεύης κάνει μια προσπάθεια να θέσει τους όρους για την εύρυθμη λειτουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας.

Κηρύττει ότι ο άνθρωπος έχει ως κληροδότημά του από τη φύση τα απαραβίαστα και ιερά δικαιώματα της ελευθερίας και της ισότητας και αναλύει την άποψή του για τη δημιουργία των κοινωνιών.

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο είναι η συμφωνία που συνάπτουν μεταξύ τους ίσα και ελεύθερα άτομα ώστε να ρυθμίσουν τη συμβίωσή τους στην κοινωνία όπου ζουν αλλά και για να προστατεύσουν τα φυσικά δικαιώματά τους. Εγχείρημα δύσκολο που προϋποθέτει τη ριζική μεταμόρφωση όσων συμμετέχουν σ’ αυτό. Όμως η συμφωνία αυτή, κατά τον Ρουσσώ, δεν αποτελεί πράξη αγαθών ατόμων, παρά ανταποκρίνεται σε καταστάσεις και προβλήματα που προκαλεί η διεφθαρμένη από τον πολιτισμό και εγωιστική πλέον ανθρώπινη φύση.

«Λόγος περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων»

«Ο πρώτος που, έχοντας περιφράξει ένα κομμάτι γης, σκέφτηκε να πει: «Αυτό είναι δικό μου» και βρήκε ανθρώπους αρκετά αφελείς ώστε να τον πιστέψουν, υπήρξε ο πραγματικός ιδρυτής της κοινωνίας των πολιτών. Από πόσα εγκλήματα, πολέμους, φόνους, από πόσες αθλιότητες και αίσχη θα είχε απαλλάξει το ανθρώπινο γένος εκείνος που, ξεριζώνοντας τους πασσάλους ή σκεπάζοντας το χαντάκι, θα φώναζε στους συνανθρώπους του: Μην ακούτε αυτόν τον αγύρτη. Χαθήκατε, αν ξεχάσετε πως οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη δεν ανήκει σε κανέναν»!

Στο «Λόγο περί της καταγωγής και των θεμελίων της ανισότητας μεταξύ των ανθρώπων», η γραμμή που ακολουθεί ο Ρουσσώ είναι η αντίθεση ανάμεσα στον «φυσικό» και στον «τεχνητό» άνθρωπο, έτσι όπως τον κατασκευάζει η κοινωνία. Μια αντίθεση που την καταγγέλλει σ’ όλο το έργο του. Αλλά το σπουδαιότερο που θα παρατηρήσει ο αναγνώστης σ’ αυτό το κείμενο της πρώτης νιότης του Ρουσσώ είναι ότι μας δίνει ένα πρότυπο ανθρώπου όπως θα έπρεπε να είναι, κι ότι δεν δανείζεται το πρότυπό του από καμιά προηγούμενη μορφή κοινωνίας, ούτε καν απ’ αυτή την ίδια τη «φυσική κατάσταση».

Βαδίζοντας πάνω στ’ αχνάρια των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων ο Ρουσσώ δημιουργεί πρότυπα, προσφέρει «ιδανικά» προς μίμηση κι αντικειμενικούς στόχους προς επίτευξη. Και με μια τετράγωνη λογική στηρίζει τη θεωρία του πάνω σ’ ακλόνητα επιχειρήματα κι αποδεικνύει πως ο άνθρωπος πραγματικά πρέπει να ’χει γεννηθεί ελεύθερος και ίσος, κι ότι η ανισότητα κι η καταπίεση αποτελούν συνέπειες της κακής οργάνωσης της κοινωνίας –της κοινωνίας του 18ου αιώνα άραγε μόνο;