Η «πηγή του κακού» της έμφυλης βίας: Πώς θα ξεριζωθεί από τα γραφεία και τους χώρους εργασίας

Η νεαρή σερβιτόρα είχε κουραστεί. Οι πελάτες στο τραπέζι 3 – μια αντροπαρέα – της την έπεφταν ολοφάνερα. Προτιμούσε πάντως τα πειράγματά τους από το να πάει μέσα και να αντικρύσει εκείνον. Πράγματι, με το που έφτασε στο ταμείο για να του πει την παραγγελία, οι φόβοι της επιβεβαιώθηκαν. Ο ιδιοκτήτης ακούμπησε το χέρι της και της είπε «έγινε κούκλα».

Είχε κάνει λάθος και το ήξερε. Ο διευθυντής της είχε κάνει ήδη παρατήρηση, φωνάζοντας μέσα από το γραφείο του, και τώρα έβγαινε έξω με μια γκριμάτσα οργής ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του. Τα βήματά του ήταν γρήγορα και κοφτά, σαν την ανάσα της. Φτάνοντας δίπλα της, αναφώνησε για να τον ακούσει όλο το γραφείο: «Ξεχάσαμε και αυτά που ξέραμε. Μόνο εσύ θα μπορούσες να είχες κάνει αυτό το ορθογραφικό». Οι συνάδελφοι της συνέχισαν να κοιτάνε αμίλητοι τις όθονες τους ως ένδειξη «συμπαράστασης».

Σε μια δημόσια υπηρεσία, η υπάλληλος στο πρωτόκολλο εξυπηρετούσε έναν μάλλον κακότροπο πολίτη. Του εξηγούσε ότι δεν μπορούσε να τον βοηθήσει: είχε ξεχάσει κάποια απαραίτητα έγγραφα και εξάλλου η προθεσμία καταβολής αιτήσεων είχε παρέλθει. Τελικά, ο πολίτης έφυγε σε έξαλλη κατάσταση φωνάζοντας: «Να πας στο διάολο, μωρή ηλίθια! Καλά σε κατάλαβα ότι είσαι η πιο άχρηστη εδώ μέσα». Ο προϊστάμενός της που περνούσε εκείνη την ώρα ανασήκωσε απλά τους ώμους του.

Αυτές είναι μόνο μερικές ιστορίες λεκτικής και σεξουαλικής βίας που υπομένουν οι γυναίκες – και όχι μόνο – καθημερινά στον χώρο εργασίας τους. Πολύ πιο πριν την κρίση του κοροναϊού, μια άλλη σκιώδης πανδημία εξελισσόταν και εξελίσσεται για πολλά χρόνια: αυτή της έμφυλης βίας.

Οι διακρίσεις στον εργασιακό χώρο μπορούν να αποτυπωθούν και χωρίς βία: Είναι οι διαφορές που πολύ συχνά παρατηρούνται στο μισθό των ανδρών και των γυναικών. Είναι η ανδροκρατία που κυριαρχεί σε υψηλές θέσεις ή θέσεις ευθύνης. Είναι το γεγονός ότι ο εργοδότης θα προτιμήσει να προσλάβει έναν άλλον υποψήφιο και όχι την 29χρονη κοπέλα που μόλις παντρεύτηκε. Είναι η εκδικητική απόλυση μιας γυναίκας επειδή «τόλμησε» να μείνει έγκυος και δεν ενημέρωσε.

Η εξομολόγηση της Σοφίας Μπεκατώρου άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για να αφυπνιστεί η ελληνική κοινωνία στο θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης. Ας μην ξεχνάμε όμως και μια άλλη πτυχή της φρίκης που βίωσε η αθλήτρια: ο άνθρωπος που φέρεται να τη βίασε ήταν υψηλόβαθμος παράγοντας στην Ομοσπονδία Ιστιοπλοϊας. Θα μπορούσε να την «κόψει» από τους Ολυμπιακούς Αγώνες με μια λέξη. Αντίστοιχα, η εργαζόμενη που αντιμίλησε ή κατέδωσε τον εργοδότη της μπορεί να απολυθεί ή να εξαναγκαστεί σε παραίτηση έπειτα από ασφυκτική πίεση και bullying.

Δεν μπορεί να μας ξυπνάει από τον λήθαργο μόνο η σεξουαλική βία γιατί και οι άλλες μορφές βίας πληγώνουν ψυχές, καταστρέφουν καριέρες και ζωές. Αν υπάρξει ευαισθητοποίηση σε τέτοια θέματα ανισότητας, τότε θα εξαλειφθούν και οι δικαστές της διπλανής πόρτας και τα γελοία ερωτήματα τύπου «γιατί μίλησε τώρα;» και «δεν φοβήθηκε τι θα πει ο κόσμος».

Αν δεν υπάρξει πραγματική εκπαίδευση για την κουλτούρα της ισότητας σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής, τότε δεν θα άλλαξει τίποτα.

Στη Βουλή η εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία

H σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να συμβεί σε διάφορα περιβάλλοντα σύμφωνα με τους ειδικούς, αλλά οι περισσότερες περιπτώσεις συμβαίνουν σε κάποιο περιβάλλον ασφάλειας για το θύμα, όπως είναι το σπίτι, υποστηρίζουν οι ειδικοί.

Στον εργασιακό και φιλικό χώρο, η κακοποίηση έχει να κάνει με την εξουσία. Πρόκειται για άτομα που αισθάνονται ότι μπορούν να ασκήσουν εξουσία πάνω σε άλλα άτομα λόγω της θέσης που κατέχουν.

Το προσεχές διάστημα αναμένεται να κατατεθεί προς κύρωση στη Βουλή η Σύμβαση 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) για την εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας, έπειτα από πρωτοβουλία της Μαρίας Συρεγγέλα, υφ. Εργασίας αρμόδιας για τη Δημογραφική Πολιτική και την Οικογένεια.

Πρόκειται για αξιέπαινη κίνηση της κυβέρνησης, η οποία όμως υπενθυμίζεται ότι έχει καταργήσει τη Γενική Γραμματεία Ισότητας, ενώ έχει επικριθεί και στο παρελθόν για το μικρό αριθμό γυναικών στο επιτελείο της.

H ΓΣΕΕ ενώνει τη φωνή της με τα θύματα της βίας

Η ΓΣΕΕ ζητά από τα συνδικάτα επαγρύπνηση για τα περιστατικά βίας κατά γυναικών, όπως και για τα περιστατικά διακρίσεων, ρατσισμού και μισαλλοδοξίας και έμπρακτη υποστήριξη των θυμάτων με τη δυνατότητα που έχουν να ασκούν στο όνομα του θύματος τις καταγγελίες στις αρμόδιες Αρχές.

Σε σχετική ανακοίνωση αναφέρεται: «Τα συνδικάτα μπορούμε να αναδείξουμε τα σοβαρά προβλήματα που αποτρέπουν ή εμποδίζουν τη διερεύνηση καταγγελιών διακρίσεων, παρενόχλησης ή και βίας. Πρέπει να επιμείνουμε στην ανάγκη αυτεπάγγελτης εξέτασης της παραβίασης της νομοθεσίας για τις διακρίσεις (ν. 3896/2010 και ν. 4443/2016) κατά την εξέταση καταγγελιών των εργαζομένων για εργοδοτική αυθαιρεσία σε βάρος τους. Πρέπει να είμαστε κοντά στα θύματα βίας και διακρίσεων για την αντιμετώπιση εκδικητικών ενεργειών εναντίον τους, από θρασύδειλους θύτες, όπως μηνύσεις και αγωγές αποζημίωσης για συκοφαντική δυσφήμιση.»

«Τα συνδικάτα έχουμε την υποχρέωση να συνεχίσουμε τον αγώνα:

– για τη διεύρυνση της έννοιας των «πράξεων βίας» στη βάση των γενεσιουργών τους αιτιών:στην έννοια της βίας κατά των γυναικών, στην οποία εντάσσονται η ενδοοικογενειακή βία, ο βιασμός, η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, η σεξουαλική κακοποίηση, το trafficking, οι ρατσιστικές επιθέσεις λόγω χαρακτηριστικών ή ταυτότητας φύλου (πραγματικών ή νομιζόμενων) και σεξουαλικού προσανατολισμού, πρέπει να ενταχθεί ώστε να παρακολουθείται και να τιμωρείται η διάσταση της οικονομικής βίας. Δυστυχώς και στην Ελλάδα, η διάσταση της οικονομικής βίας, η οποία έχει εμπεδωθεί από τη βία των ασκούμενων πολιτικών, η νέα διάσταση της «ψηφιακής βίας» από τις μεθόδους παρακολούθησης της τηλεργασίας, το επισφαλές περιβάλλον στην εργασία, η εργοδοτική αυθαιρεσία με την αιφνιδιαστική αφαίρεση δικαιωμάτων και η απειλή της αβεβαιότητας και της ανεργίας, ο εγκλεισμός με τις αυξημένες οικογενειακές υποχρεώσεις, εμπεδώνουν τα στερεότυπα του κοινωνικού ρόλου των φύλων, αποτελούν τροχοπέδη στον αγώνα της ισότητας σε αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας και ανατροφοδοτούν τα ήδη υψηλά ποσοστά όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών.

– για την προστασία θυμάτων βίας με αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο και σταθερή εθνική πολιτική: η αύξηση των περιστατικών βίας και κακοποίησης των γυναικών, η οποία γίνεται συνήθως γνωστή από έμμεσες πηγές δημοσιότητας και δυστυχώς σε χρόνο όπου δεν υπάρχει δυνατότητα έγκαιρης παρέμβασης για την προστασία του θύματος, τα χαμηλά ποσοστά καταγγελιών στις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές, τα χαμηλά ποσοστά δίωξης, η εξάρτηση της λειτουργίας των ξενώνων φιλοξενίας και των συμβουλευτικών κέντρων για τα θύματα έμφυληςβίας από ευρωπαϊκούς πόρους και κατά συνέπεια η απουσία σταθερών και αποτελεσματικών μέτρων για την προστασία των θυμάτων, καταδεικνύουν το έλλειμμα ουσιαστικής μέριμνας και διαρκούς επαγρύπνησης της Πολιτείας για τη βία κατά των γυναικών. Την ίδια στιγμή, οι σοβαρότατες διαστάσεις που έχει λάβει η ανάγκη προστασίας των προσφυγικών/μεταναστευτικών πληθυσμών, σε συνδυασμό με την άνοδο ακραίων, μισαλλόδοξων και ξενοφοβικών στοιχείων στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την Ευρώπη ενισχύει την αύξηση και της έμφυλης βίας, μιας και οι συγκεκριμένες ιδεολογίες προωθούν χωρίς προσχήματα τις έμφυλες διακρίσεις και τα στερεότυπα που συνδέονται με το φύλο, την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά φύλου.

– για τη συστηματική και τακτική τήρηση στατιστικών στοιχείων: η αποτελεσματική, δηλαδή έγκαιρη και έγκυρη παρακολούθηση του φαινομένου της έμφυλης βίας και η ενίσχυση του πλαισίου προστασίας των θυμάτων και αυστηρής τιμωρίας των δραστών συνδέεται άμεσα με τη συστηματική και ανά τακτά χρονικά διαστήματα συλλογή και επεξεργασία στατιστικών δεδομένων, άμεσα και ευχερώς προσβάσιμων στο ευρύ κοινό, με αναλυτικά δεδομένα ανά φύλο, ηλικία, άλλο κρίσιμο χαρακτηριστικό και σχέση του θύματος με τον θύτη. Επισημαίνουμε για μία ακόμα φορά ότι η τήρηση αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων είναι αναγκαιότητα και για το πεδίο όλων των απαγορευμένων από το νόμο διακρίσεων εν γένει και επιβάλλεται και από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (ν. 4531/2018), την οποία η Ελλάδα έχει κυρώσει και οφείλει να εφαρμόσει αποτελεσματικά.

– για την άμεση κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης Εργασίας 190 για τον “Τερματισμό της βίας και της παρενόχλησης σε βάρος των γυναικών και των ανδρών στον κόσμο της εργασίας”, με τη λήψη των απαραίτητων και κυρίως κατάλληλων μέτρων εφαρμογής της. Δυστυχώς, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι καμία από τις επίσημες τριμερείς δομές κοινωνικού διαλόγου δεν λειτουργεί, είναι προφανές ότι η Πολιτεία συνεχίζει να μην επιδεικνύει το απαιτούμενο ενδιαφέρον για τη διασφάλιση της διεξαγωγής έγκαιρου, διαρκούς και ουσιαστικού τριμερούς κοινωνικού διαλόγου, ανάμεσα σε άλλα, και στο πεδίο της ισότητας, των απαγορευμένων διακρίσεων και κατ’επέκταση των περιστατικών βίας στη βάση αυτών. Διαρκές έλλειμμα αυτής της χρόνιας πλέον υστέρησης, είναι να μην είναι σε θέση το κράτος να αναλάβει αποτελεσματικές δράσεις, τόσο αντιμετώπισης όσο και πρόληψης των φαινομένων διακρίσεων και βίας στη βάση της εμπειρίας, των απόψεων και των δεσμεύσεων της εργατικής και της εργοδοτικής πλευράς. Αναγνωρίζουμε ότι μοναδική εξαίρεση αποτελεί η λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας, τη συνέχιση της απρόσκοπτης λειτουργίας του οποίου ζητά η ΓΣΕΕ.»

Η ΓΣΕΕ ζητά στις γυναίκες εργαζόμενες, αλλά και τους άνδρες εργαζόμενους που γίνονται θύματα παρενόχλησης και βίας στην εργασία τους να απευθύνονται στα σωματεία τους για την υποστήριξή τους στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.

Τα συνδικάτα έχουμε υποχρέωση να διεκδικήσουμε έμπρακτα την απρόσκοπτη παρέμβασή μας τόσο για την προστασία των θυμάτων, όσο και για τη σύμπραξή μας στην πρόληψη των πράξεων βίας.

Η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία στην Ελλάδα

Σύμφωνα με την έρευνα «Δεν είναι αυτή η δουλειά μας» της ActionAid που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο, το 85% από τις ερωτηθείσες έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία τους, αρκετές μάλιστα συστηματικά. Η έρευνα επικεντρώνεται ειδικά στους τομείς της εστίασης και του τουρισμού

Οι μισές γυναίκες έχουν παρενοχληθεί από συνάδελφο, 1/4 περίπου αναφέρει ότι ο δράστης ήταν πελάτης, ενώ 1 στις 5 φορές εμπλέκεται ο διευθυντής/ ιδιοκτήτης της επιχείρησης. Οι περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης εκδηλώνονται οι περισσότερες στον χώρο του γραφείου, σε ποσοστό 56%. Σε ό,τι αφορά την αντίδραση των ίδιων των θυμάτων, το 56% των εργαζομένων στην εστίαση και τον τουρισμό μίλησε για το περιστατικό σε κάποιο άλλο άτομο, ενώ, στις μισές από τις περιπτώσεις που ήταν κάποιο άτομο παρόν, δεν αντέδρασε.

Χαρακτηριστικό της έντασης του προβλήματος της σεξουαλικής παρενόχλησης στους χώρους του τουρισμού και της εστίασης είναι ότι το 22% των γυναικών αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα σεξουαλικής επίθεσης/βιασμού και το 27% έχει υποστεί σεξουαλικό εκβιασμό.

Στην ερώτηση για τη συχνότητα τέτοιων περιστατικών στο συγκεκριμένο περιβάλλον, το 77% των συμμετεχουσών απάντησε «συχνά» και «μερικές φορές», καταδεικνύοντας και με αυτόν τον τρόπο τη διάχυτη παρουσία του φαινομένου στους εργασιακούς χώρους του τουρισμού και της εστίασης. Μάλιστα, 3 στις 4 γυναίκες θα απέρριπταν μια θέση εργασίας, αν γνώριζαν ότι στον χώρο αυτό συμβαίνουν περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης.

Τα θύματα της σεξουαλικής παρενόχλησης εμφανίζουν συχνά πλήθος σωματικών προβλημάτων, ιδιαίτερα όταν η παρενόχληση εκτείνεται στον χρόνο. Στην ερώτηση «Τι συνέπειες είχε για εσάς η παρενόχληση που βιώσατε;», 1 στις 3 γυναίκες (35%) αναφέρει ότι υπέστη αρνητικές συνέπειες στη σωματική και ψυχική της υγεία. Ορισμένες στρέφονται στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τα ηρεμιστικά, αντικαταθλιπτικά ή υπνωτικά χάπια, για να αντιμετωπίσουν το στρες. Το 92% των θυμάτων βίωσε σημαντικές επιπτώσεις σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.

Συχνά, οι γυναίκες που έχουν παραιτηθεί ή απολυθεί από την εργασία τους λόγω σεξουαλικής παρενόχλησης κάνουν αιτήσεις για θέσεις με χαμηλότερο μισθό και περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές.

Το μισθολογικό χάσμα των φύλων

Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αφορούν στην οκταετία 2010 – 2018, η διαφορά αμοιβών μεταξύ των δύο φύλων κατά μέσο όρο στην ΕΕ όσον αφορά τις ωριαίες αμοιβές ανέρχεται σε 16%, ενώ το χάσμα μεταξύ των φύλων στις συντάξεις βρίσκεται στο 37%.

Μεταξύ των κρατών παρατηρούνται σημαντικές αποκκλίσεις. Στην Ελλάδα το μισθολογικο χάσμα της περιόδου αυτής ανέρχεται στο 12,5%, ενώ το συνταξιοδοτικό χάσμα μεταξύ των φύλων περιορίστηκε κατά 12%.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι με βάση τα προ πανδημίας στοιχεία οι εισοδηματικές ανισότητες στην Ελλάδα είναι κοντά στο μέσο ορο του ΟΟΣΑ, αλλά υψηλότερες σε σχέση με την εικόνα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το μέσο διαθέσιμο εισόδημα του υψηλότερου 20% είναι 5,5 φορές μεγαλύτερο από του χαμηλότερου 20% (ενώ στον ΟΟΣΑ 5,4 φορές, στις ΗΠΑ 8,5 φορές και τη Σουηδία 4,1 φορές).

Όσον αφορά στην ψαλίδα μεταξύ των δύο φύλων η Ελλάδα αποσπά υψηλή βαθμολογία στο πεδίο των μισθών. Το μισθολογικό χάσμα είναι περιορισμένο.  Ωστόσο αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι το ποσοστό της ανεργίας στις γυναίκες είναι σταθερά πολύ υψηλότερο εκείνο του ανδρών (20% έναντι 13,1%).

Επιπλέον η εκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις ευθύνης στον επιχειρηματικό κόσμο και στην πολιτική σκηνή παραμένει απογοητευτικά χαμηλή. Έτσι στην κατάταξη του World Economic Forum για το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων (Gender Gap Index 2020 rankings) η χώρα μας κατατάσσεται στην 84η θέση μεταξύ 153 χωρών. Μόνο δύο χώρες της Ε.Ε., η Κύπρος και η Ουγγαρία έχουν χαμηλότερη θέση. Η επέλαση της Covid19 σίγουρα δεν θα βοήθησε στο να βελτιωθεί η εικόνα.