Ατομική ελευθερία: βάση ύπαρξης του Ελληνισμού

Μια και το 2021 γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, καλό είναι να μη μας διαφεύγει πως αυτή στηρίχθηκε πάνω σε συγκεκριμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Κι ανάμεσά τους διακρίνεται σαν πρωταρχικό η ατομική ελευθερία. Που τα ίχνη της μπορούν να αναζητηθούν στην ανακάλυψη της ατομικής προσωπικότητας. Στα πρώιμα μεσαιωνικά χρόνια. Πριν από την Αναγέννηση. Πάνω στην ανθρώπινη προσωπικότητα, που δεν ήταν προηγουμένως ευρέως αποδεκτή έννοια, οικοδομήθηκε η ιδέα της Ελληνικής Επανάστασης. Ο ελληνικός ατομικισμός αποτελεί το θεμέλιο του σύγχρονου κράτους μας…

Μια ηθική επανάσταση στους πρώτους μ.Χ. αιώνες – η ανακάλυψη της ανθρώπινης ελευθερίας στην παγκόσμιά της διάσταση – οδήγησε σε κοινωνική επανάσταση στη Δύση. Η εφεύρεση ενός νέου, ίσου κοινωνικού ρόλου, για το άτομο σταδιακά αντικατέστησε την πρωτοκαθεδρία της οικογένειας, της φυλής και της κάστας σαν βάσης της κοινωνικής οργάνωσης.

Οι ρίζες του φιλελευθερισμού – της πίστης δηλαδή στην ατομική ελευθερία, στην πρωταρχική ηθική ισότητα μεταξύ όλων, στο ότι η ισότητα πρέπει να αποτελεί τη βάση κάθε νομικού συστήματος και πως μόνο η αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση ταιριάζει σε μια τέτοια κοινωνία – υποστηρίχθηκαν από τους πρωτοπόρους χριστιανούς δασκάλους των μεσαίων χρόνων που άντλησαν επιχειρήματα από την ηθική επανάσταση που εισήγαγε η πρώιμη Εκκλησία. Ηταν τα λεγόμενα και τα γραπτά των εκκλησιαστικών νομικών, των θεολόγων και των φιλοσόφων από τον ενδέκατο ως τον δέκατο τέταρτο αιώνα, πριν από την Αναγέννηση, που έβαλαν τις βάσεις της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Υπάρχουν σήμερα περιοχές του κόσμου όπου κυριαρχούν διαφορετικές πεποιθήσεις. Το αρχέγονο Ισλάμ λ.χ. που αρνείται ίσα δικαιώματα στις γυναίκες και εκπέμπει συχνά σκεπτικισμό για πολλά ατομικά δικαιώματα και για τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Η ημι-καπιταλιστική Κίνα, όπου μια αντίληψη ωφελιμισμού ευνοεί τα συμφέροντα του κράτους σε βάρος συχνά της δικαιοσύνης και της ατομικής ελευθερίας. Τέτοια «πιστεύω» ευνοούν καμιά φορά την άνοδο του λαϊκισμού. Και τη δική του εκδοχή της δημοκρατίας. Που όμως δεν είναι φιλελεύθερη.

Αντιμέτωποι με τέτοιες προκλήσεις οφείλουμε να έχουμε πλήρη αντίληψη της προέλευσης των δικών μας φιλελεύθερων ιδεών για να καταλαβαίνουμε ποιοι ακριβώς είμαστε. Και να νιώσουμε την ουσία και το πραγματικό περιεχόμενο των αντιλήψεων που οδήγησαν στη δημιουργία του κράτους μας. Η ελληνική κοινωνία χτίστηκε πάνω στις πραγματικές αρχές της ατομικής ελευθερίας. Και οφείλουμε να αναγνωρίζουμε πως η ελευθερία πρέπει να καθοδηγεί τις πράξεις και τις επιλογές μας. Aγωνιστήκαμε για να ζούμε ελεύθεροι. Σε σχεδόν όμως ολόκληρη τη διαδρομή της ιστορίας μας παραχωρήσαμε πολλές από τις ελευθερίες μας σε έναν δύσκαμπτο κι απρόσωπο δημόσιο τομέα. Σε έναν σκληρό Λεβιάθαν. Που ξεκίνησε με τις εμφύλιες συγκρούσεις που συνόδευσαν τη δημιουργία του σύγχρονου κράτους μας και εξωστράκισαν την αξιοκρατία (βλ. και Τ. Θεοδωρόπουλου, «Τα πρώτα διακόσια χρόνια είνα δύσκολα», Μεταίχμιο, 2020, σελ. 73-75). Θα το αναγνωρίσουμε και θα το γιορτάσουμε κι αυτό;