Τι ακριβώς θέλει η Τουρκία στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο;

Με την έναρξη των διερευνητικών συνομιλιών έχει σημασία  να γίνει μια προσπάθεια να απαντηθεί το θεμελιακό ερώτημα: τι ακριβώς θέλει η Τουρκία στο Αιγαίο και την Αν. Μεσόγειο; Στο υπ’ αριθμόν 1 και τόσο βασανιστικό αυτό ερώτημα, ουδείς μπορεί να απαντήσει με απόλυτη βεβαιότητα. Μπορεί να επιδιώκει ορισμένους στόχους που κρίνονται θεμιτοί και δυνητικά ικανοί να απαντηθούν. Μπορεί όμως «να το πηγαίνει πολύ πιο πέρα», ειδικά για το Αιγαίο. Να εποφθαλμιά ελληνική κυριαρχία, ενδεχομένως να θέλει να κόψει το Αιγαίο στη μέση, να ανατρέψει το καθεστώς της Συνθήκης της Λωζάνης (1923) και των Παρισίων (1947). Αυτές όμως είναι εκτιμήσεις, υποψίες, υποθέσεις (που ενισχύονται μεν από την εξωφρενική θεωρία των γκρίζων ζωνών αλλά πάντως υποθέσεις) που η ελληνική πλευρά θα πρέπει πάντοτε να έχει στο μυαλό της. Η ελληνική κυριαρχία είναι αδιαπραγμάτευτη. Αλλά δεν μπορείς να προχωρήσεις σε μια διαδικασία επίλυσης των προβλημάτων και εξομάλυνσης των σχέσεων εκκινώντας από εκτιμήσεις και  υποθέσεις. Θα ξεκινήσεις από τα σημεία εκείνα που εμφανίζονται ως δυνητικά διαπραγμάτευσης (π.χ. θαλάσσιες ζώνες).

Ειδικότερα η Τουρκία φαίνεται να  επιδιώκει δύο κυρίως στόχους: (α) να αποτρέψει τη μετατροπή του Αιγαίου σε ελληνική λίμνη και (β) να μην αποκλεισθεί από την Αν. Μεσόγειο. Πρόκειται για δύο στόχους που στο μέτρο που αφορούν την Ελλάδα μπορούν να απαντηθούν με τρόπο που να διαλύουν τις σχετικές  υποψίες. Η Τουρκία στηρίζει την άποψη «για ελληνική λίμνη» κυρίως σε ελληνικές θέσεις για την επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια καθολικά σ’ όλο το Αιγαίο, το εύρος του εναέριου χώρου, κ.λπ. Αυτά όμως είναι ζητήματα που μπορούν να διευθετηθούν χωρίς να μετατρέπουν το Αιγαίο σε… ελληνική λίμνη. Και εάν η Τουρκία επιμείνει σε άλλες αξιώσεις και διεκδικήσεις, τότε η Ελλάδα θα την αντιμετωπίσει με εντελώς διαφορετική στρατηγική. Αλλά δεν μπορούμε να πάμε πουθενά εάν πρώτα δεν επιλύσουμε τα  ζητήματα που μπορούν να επιλυθούν.

Σε ό,τι αφορά την Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία και πάλι καλώς ή κακώς αισθάνεται ότι  Ελλάδα, Κύπρος και κάποιες άλλες χώρες (π.χ. Αίγυπτος) εργάζονται για να την αποκλείσουν απ’ αυτή. Εάν ενοποιηθούν π.χ. οι ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου, λέει, (κάτι που μπορεί να γίνει) τότε η Τουρκία αποκόπτεται από ένα μεγάλο τμήμα της Αν. Μεσογείου. Ενώ οι τριμερείς συμπράξεις στην περιοχή προσλαμβάνονται ότι αποβλέπουν στον ίδιο στόχο. Η Τουρκία όμως με μεγάλο μήκος ακτών πιστεύει ότι δεν μπορεί να αποκλεισθεί από την Αν. Μεσόγειο. Και αυτό θα πρέπει να αναγνωρισθεί και με πρακτικές ρυθμίσεις από την ελληνική πλευρά σε οποιοδήποτε διάλογο ή διαπραγμάτευση. Ενα γνήσιο περιφερειακό πλαίσιο για την Αν. Μεσόγειο που θα συμπεριλάμβανε και την Τουρκία θα ήταν ένα σημαντικό βήμα. Τέτοιο πλαίσιο σήμερα δεν υπάρχει (το Gas forum δεν ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές αυτές, εκτός εάν αλλάξει μορφή). Προϋπόθεση βέβαια και η λύση του κυπριακού προβλήματος.

Εν κατακλείδι, στους δύο στόχους της Τουρκίας που εμφανίζονται ως θεμιτοί μπορούν να βρεθούν λύσεις θετικού αθροίσματος  και να εξομαλυνθούν οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Εάν βέβαια  δεν υπάρχουν απώτεροι στόχοι…

Ο ομότιμος καθηγητής  Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι  πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Από τις εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφορεί το νέο βιβλίο του Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης.