Δωδεκάθεο: Οι μυστήριες αναφορές για τους θεούς σε διαφορετικές κουλτούρες

Απαρτιζόταν από ατομικούς προσωποποιημένους θεούς και πιθανόν να οφείλει την προέλευσή του σε μία μικρασιατική παράδοση δώδεκα θεών, γνωστή από την Ξάνθο της Λυκίας και τη Γιαζιλίκαγια.

Μεταξύ των δώδεκα οι νεότεροι ερευνητές διακρίνουν διάφορες ομάδες θεών: πατριαρχικούς, όπως ο Ζευς και ο Ποσειδώνας, νεαρούς θεούς, όπως ο Απόλλων και ο Ερμής, θεές που προέρχονται από μία πανάρχαια μητριαρχική παράδοση, όπως η Ήρα και η Δήμητρα, και θεές παρθένες, όπως η Αθηνά και η Άρτεμις.

Ο Zευς ήταν ο αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος θεός. Το όνομά του τον συνδέει με τον ινδικό θεό του ουρανού Dyaus pitar και το ρωμαϊκό Diespiter/Jupiter που σημαίνει Oυράνιος Πατέρας. Ταυτόχρονα ήταν και ο θεός των καιρικών φαινομένων, του οποίου η χαρακτηριστικότερη επιφάνεια ήταν ο κεραυνός. Λατρευόταν με πολλές επωνυμίες μεταξύ των οποίων: Υέτιος, Ελευθέριος, Ελλάνιος, Δικταίος. Γυναίκα του ήταν η Ήρα, το όνομα της οποίας ίσως σημαίνει “ώριμη για γάμο”. Την Hρα χαρακτηρίζει μία ιδιαίτερη σχέση με το ναό.

Οι περισσότεροι πρώιμοι ναοί είναι αφιερωμένοι σε αυτήν (Σάμος, ‘Aργος, Περαχώρα, Ολυμπία). Η αρμοδιότητά της ως προστάτιδα του γάμου επιδέχεται ποικίλες ερμηνείες ανάλογα με τους μύθους και τις τελετές της κάθε περιοχής.

Η λατρεία του στη μυκηναϊκή Πύλο, στην αμφικτυονία της Καλαυρείας, στον Ισθμό της Πελοποννήσου και στη Μυκάλη της Ιωνίας συνδέθηκε με την καταγωγή των παλαιότερων ελληνικών φύλων (Ίωνες, Αιολείς, Βοιωτοί).

Η Aθηνά φαίνεται πως πήρε το όνομά της από την πόλη της Αθήνας και όχι η πόλη από τη θεά. Αυτό προκύπτει από τις μυκηναϊκές πινακίδες, όπου εμφανίζεται η “δέσποινα της Αθάνας” (η Κυρά της Αθήνας). Θεά πολεμική και προστάτιδα των ακροπόλεων και των τειχών φέρει συχνά το επίθετο Πολιάς και Πρόμαχος, ενώ οι ειρηνικές δραστηριότητες βρίσκονται υπό την προστασία της Αθηνάς Εργάνης.

Το προομηρικό όνομα του Aπόλλωνα ήταν Απέλλων και συνδεόταν με το θεσμό των ετήσιων συναθροίσεων που καλούνταν απέλλες. Ήταν ο θεός που εξέφραζε την ακμή της νεότητας και τον τιμούσαν ως: Αρχηγέτη, Επικούριο, Λύκειο, Δελφίνιο, Πύθιο και Μουσαγέτη.

Ως προστάτης των Μουσών και θεός της μαντικής διατηρούσε ταυτόχρονα και μία πανάρχαιη καταστροφική διάσταση, που ανάγεται σε συροφοινικικά και χεττιτικά πρότυπα.

Η σφαίρα επιρροής της Aρτέμιδος, αδελφής του Απόλλωνα, κάλυπτε έναν ευρύ χώρο από το κυνήγι και τα ζώα μέχρι το γάμο και τον τοκετό. Η ιδιότητά της ως Πότνια θηρών και θεά της φύσης τη συνδέει με τη μικρασιατική Κυβέλη.

Η Aφροδίτη η θεά της ευχάριστης ολοκλήρωσης του ερωτισμού, οφείλει την καταγωγή της στη σημιτική θεά Ιστάρ-Αστάρτη. Το ελληνικό της όνομα συνδέεται με το μύθο της γέννησής της στον αφρό της θάλασσας της Κύπρου.

Ο Eρμής, θεός αγγελιοφόρος και ψυχοπομπός, ήταν ο κατεξοχήν αρμόδιος για τις μεταβατικές καταστάσεις και τη μετακίνηση. Ερμάς ονομαζόταν αρχικά ένας σωρός από πέτρες και στη συνέχεια μία στήλη με φαλλικό σύμβολο που σηματοδοτούσε κάποιο όριο ή μία κατεύθυνση. Η Δήμητρα ήταν -όπως δείχνει και το όνομά της- η θεά μητέρα και η θεά της γεωργίας και της συγκομιδής, χωρίς ωστόσο να ταυτίζεται ποτέ με τη γη.

Ο Διόνυσος, ο θεός του οίνου και της μανίας, φέρει στο πρώτο συνθετικό του ονόματός του το όνομα του πατέρα του Δία. Θεωρείται ότι “εισήχθη” από τη Φρυγία ή τη Λυδία κατά τον 8ο ή 7ο αιώνα π.Χ., αλλά μέχρι σήμερα αυτό δεν έχει εξακριβωθεί με βεβαιότητα. Ούτε ο ΄Hφαιστος είχε ελληνική καταγωγή, αφού στη γενέτειρά του τη Λήμνο είχε διατηρηθεί πληθυσμός μη ελληνικός μέχρι και τον 6ο αιώνα π.Χ. Ήταν ο θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας.

Τέλος, ο Άρης ήταν ένας θεός χωρίς ιδιαίτερη δημοτικότητα. Φαίνεται πως πρόκειται για την προσωποποίηση του επιθέτου άρειος, το οποίο στην Ιλιάδα αποδίδεται σε διάφορους θεούς και σημαίνει πολεμικός ή μάχιμος. Αν και οι αντίπαλοι τον θυμούνταν πάντα πριν τις μάχες, ο Άρης σε λίγα μόνο μέρη είχε ναό και απολάμβανε οργανωμένη λατρεία.

copyright IME