Ο αρχαίος μύθος της Wonder Woman – Εμπνευση από τις Αμαζόνες της ελληνικής μυθολογίας

Στην πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση, το 2017, ζει στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου διερευνώντας τις τραυματικές επιπτώσεις του στην ανθρωπότητα. Κατά την επιστροφή της, μόλις τον Δεκέμβριο, εν μέσω πανδημίας και με κλειστές τις κινηματογραφικές αίθουσες, έχει κάνει ένα άλμα στον χρόνο και τις ηπείρους. Βρίσκεται στην Ουάσιγκτον του 1984 και εργάζεται στο μουσείο Σμιθσόνιαν, ενώ στις πρώτες σκηνές την παρακολουθούμε κατά την αρχαιότητα να συμμετέχει σε μια διοργάνωση επιπέδου Ολυμπιακών Αγώνων στη γενέτειρά της τη Θεμίσκυρα, και να αποκλείεται από επειδή δεν τήρησε τους κανόνες.

Και το ερώτημα που γεννάται είναι «ποια είναι τελικά η Wonder Woman», που πρωταγωνιστεί στις δύο ταινίες της Πάτι Τζέκινς; Μια ηρωίδα που έζησε στον 20ο αιώνα; Ενα υβρίδιο που γεννήθηκε από τον συνδυασμό της αμερικανικής τηλεοπτικής σειράς της δεκαετίας του 1970 με πρωταγωνίστρια τη Λίντα Κάρτερ και του αρχικού χαρακτήρα κόμικ που εμφανίστηκε στις ΗΠΑ το 1941; Ή μήπως οι ρίζες της βρίσκονται στις Αμαζόνες της ελληνικής μυθολογίας και τις γυναίκες μαχήτριες που η αρχαιολογική σκαπάνη έδειξε ότι έζησαν στο Ιράν;

«Δεν είναι πλέον δυνατό να αρνηθούμε την πραγματικότητα, ότι πίσω από τη Wonder Woman βρίσκεται ο μύθος των Αμαζόνων», λέει στην ιστοσελίδα του ΒΒC η ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και συγγραφέας του βιβλίου «Οι Αμαζόνες: Η ζωή και ο θρύλος των μαχητριών σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο», Αντριαν Μέγιορ. «Υπήρχαν πάντα ιστορίες για τις Αμαζόνες ή για γυναίκες με ανάλογη συμπεριφορά. Μερικές φορές παρέμεναν στην αφάνεια και άλλες φορές, όπως σήμερα, εμφανίζονται μέσω της λαϊκής κουλτούρας».

Η πρώτη αναφορά  σε μια φυλή γυναικών μαχητριών γίνεται στην ελληνική μυθολογία. Οι ανασκαφές, ωστόσο, στο βόρειο και ανατολικό τμήμα της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας αποκάλυψαν ότι μαχήτριες όπως οι Αμαζόνες υπήρξαν στην πραγματικότητα και δεν ήταν αποκύημα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων. Τον Δεκέμβριο του 2019, οι τάφοι τεσσάρων γυναικών πολεμιστριών του 4ου αι. π.Χ. από την περιοχή της Σαρματίας (η οποία εκτεινόταν από τα βορειοανατολικά Βαλκάνια έως τη σημερινή Γεωργία) βρέθηκαν στο χωριό Ντεβίτσα, στη σημερινή δυτική Ρωσία. Οι Σαρμάτες ήταν νομαδικός λαός ιρανικής καταγωγής, με άριστα εκπαιδευμένους άνδρες και γυναίκες τόσο ως μαχητές σώμα με σώμα στο πεδίο της μάχης, όσο και ως ιππείς.

Στη βορειοδυτική ιρανική πόλη Ταμπρίζ επίσης βρέθηκαν 109 τάφοι πολεμιστών, στον έναν εκ των οποίων οι αναλύσεις έδειξαν ότι ήταν θαμμένη μία γυναίκα. Η εικόνα ωστόσο δεν είναι πλήρης καθώς 38 τάφοι ακόμη δεν έχουν μελετηθεί, ενώ η εξέταση του ανθρωπολογικού υλικού έχει διακοπεί λόγω έλλειψης πόρων.

Οι πολεμικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων και των Περσών είναι καλά τεκμηριωμένες στην ελληνική τέχνη, την ιστορία και τη μυθολογία, τόσο ώστε οι ιστορικοί που ασχολούνται με το παρελθόν της Περσίας να βασίζονται στις ελληνικές πηγές για να ξεκλειδώσουν την Ιστορία της, επισημαίνεται στο άρθρο του BBC. Οι ειδικοί έχουν εντοπίσει σε αγγεία απεικονίσεις σκηνών μάχης μεταξύ γυναικών που φορούν περσικού τύπου ενδύματα (όπως είναι αναξυρίδες, τα παντελόνια δηλαδή, και κάνδυες, φαρδείς μανδύες με μανίκια) σε μάχη με έλληνες άντρες, ενώ μία από τις πολλές εκδοχές θέλει την προέλευση της λέξης Αμαζών να έχει ιρανικές ρίζες και να σημαίνει την ομαδική μάχη.

Οι Αμαζόνες φέρονται να λεηλατούσαν τα εδάφη της περσικής αυτοκρατορίας, να τεκνοποιούσαν με άνδρες από γειτονικές τους φυλές και να κρατούσαν τα κορίτσια για να προετοιμάσουν την επόμενη γενιά μαχητριών. Τελικά εκδιώχθηκαν από τα παράλια και προωθήθηκαν στη Σκυθία κοντά στη Μαύρη Θάλασσα. Αντί δε να έρθουν σε αντιπαράθεση με τους Σκύθες, ένωσαν τις δυνάμεις τους και απόγονοί τους ήταν οι Σαρμάτες.

«Σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς, εκτός του ελληνικού, υπάρχουν συναρπαστικές ιστορίες γυναικών μαχητριών, όπως  στην Περσία, την Αίγυπτο, τη Ρώμη, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία, τη Μογγολία, την Ινδία και την Κίνα», εξηγεί η Αντριαν Μέγιορ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κυνάνη, η ετεροθαλής αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (κόρη του Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας και της ιλλύριας πριγκίπισσας Αυδάτης) που πολέμησε στο πλευρό του πατέρα της στον πόλεμο κατά των Ιλλυρίων. Η Τόμυρις, βασίλισσα των Μασσαγετών – ενός νομαδικού λαού που ζούσε ανατολικά της Κασπίας Θάλασσας – και επικεφαλής του στρατού της αποκεφάλισε τον πέρση βασιλιά Κύρο τον Μέγα για να εκδικηθεί τον θάνατο του γιου της. Η βασίλισσα της Παλμύρας, Ζηνοβία, τόλμησε να αντικαταστήσει στα νομίσματα το κεφάλι του ρωμαίου αυτοκράτορα Αυρηλιανού με το δικό της. Και η Ιωάννα της Λωραίνης, η πιο διάσημη γυναίκα μαχήτρια στην ευρωπαϊκή ιστορία, με τη σειρά της ενέπνευσε κι άλλες γυναίκες όπως τη Μαρία Α’ του οίκου των Τυδώρ – γνωστή και ως Αιμοσταγή – η οποία λέγεται ότι είχε δίπλα της το χρονικό της Ιωάννας της Λωραίνης.

Παρούσες οι γυναίκες μαχήτριες είναι και στη λαϊκή παράδοση, όπως είναι η ιστορία της Μουλάν στον κινεζικό πολιτισμό, στην επική ποίηση, όπως είναι η Νεραϊδοβασίλισσα του Εντμουντ Σπένσερ (μια αλληγορία της βασιλείας της Ελισάβετ Α’ κι ένα από τα πλέον μακροσκελή ποιήματα στην αγγλική γλώσσα), αλλά και στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα με πιο δημοφιλή παραδείγματα την τηλεοπτική Ζήνα – την πριγκίπισσα του πολέμου και την πρωταγωνίστρια βιντεοπαιχνιδιών και εν συνεχεία κινηματογραφική ηρωίδα Λάρα Κροφτ.

Στις ΗΠΑ, ο χαρακτήρας της Wonder Woman, αναδείχθηκε στην πιο εμβληματική μορφή γυναίκας υπερήρωα του 20ου αιώνα και, αναμφισβήτητα, το μεγαλύτερο (φανταστικό) φεμινιστικό είδωλο.

Δημιουργήθηκε από τον ψυχολόγο Ουίλιαμ Μούλτον Μάρστον και έκανε το ντεμπούτο της στο τεύχος οκτώ του περιοδικού All Star Comics το 1941. Το πρώτο αυτόνομο κόμικ με ηρωίδα τη Wonder Woman δημοσιεύθηκε ένα χρόνο αργότερα και στην εισαγωγή του αναφέρονταν τα εξής: «Επιτέλους, σε έναν κόσμο που διχάζεται από το μίσος και τους πολέμους ανδρών, εμφανίζεται μια γυναίκα για την οποία τα προβλήματα και τα κατορθώματα των ανδρών είναι απλώς παιδικό παιχνίδι. Μια γυναίκα της οποίας η ταυτότητα δεν είναι γνωστή σε κανέναν, αλλά της οποίας τα συγκλονιστικά επιτεύγματα είναι εξαιρετικά σε έναν ταχέως κινούμενο κόσμο! Εκατό φορές πιο ευκίνητη και δυνατή από τους καλύτερους άνδρες αθλητές μας και από τους πιο δυνατούς παλαιστές μας εμφανίζεται από το πουθενά για να εκδικηθεί για μια αδικία ή για να διορθώσει ένα λάθος!».

Γεννήθηκε ως πριγκίπισσα των Αμαζόνων, Νταϊάνα της Θεμίσκυρα. Η  ιστορία λέει ότι η μητέρα της Ιππολύτη την έφτιαξε από πηλό και ότι της εμφύσησαν τη ζωή οι θεοί. Μεγάλωσε δε σε μια ουτοπική κοινωνία εντελώς απαλλαγμένη από άντρες. Ο Μάρστον – γνώστης της ελληνικής μυθολογίας – δημιούργησε μια ιστορία σχετικά με την καταγωγή της ηρωίδας του στην οποία συνυπήρχαν στοιχεία από τη μυθολογία αλλά και τη φεμινιστική ιδεολογία του 20ου αιώνα, καθώς όπως έλεγε ο ίδιος «Η Wonder Woman αποτελεί ψυχολογική προπαγάνδα για έναν νέο τύπο γυναίκας που πρέπει, πιστεύω, να κυβερνά τον κόσμο».

Περλ Χάρμπορ

Η Wonder Woman έκανε το ντεμπούτο της τη στιγμή που η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ ανάγκασε τους Αμερικανούς να εμπλακούν στον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εξέλιξη αυτή θα προσέφερε στις γυναίκες την επιλογή να καταταγούν στον στρατό με αποτέλεσμα 350.000 να έχουν στρατευθεί μέχρι το τέλος του πολέμου. Πολλές δε άρχισαν να εργάζονται και να αποκτούν γνώσεις σε τομείς που ως τότε θεωρούνταν αποκλειστικά ως ανδρικοί. Οι γυναίκες όχι μόνο είχαν τη δυνατότητα να εργαστούν, αλλά ενθαρρύνθηκαν επίσης με καμπάνιες και εμβληματικές εικόνες, όπως η Ρόζι η εργάτρια που καρφώνει, κι οι οποίες παρακινούσαν τις γυναίκες να δουλέψουν στα εργοστάσια.

Ωστόσο όταν τελείωσε ο πόλεμος έπρεπε η κοινωνία να επανέλθει στις προπολεμικές της συνήθειες και ισορροπίες κάτι που δεν ήταν διόλου εύκολο. «Οι άντρες επέστρεψαν στις δουλειές τους και οι περισσότερες γυναίκες στα σπίτια τους. Αλλά στις καρδιές τους, δεν υπήρχε επιστροφή στο παρελθόν. Η αίσθηση της δύναμης και των δυνατοτήτων τους είχε αναδυθεί και δεν μπορούσε πλέον να καταπιεστεί», σημειώνει η Λίντα Κάρτερ, η ηθοποιός που υποδύθηκε τη Wonder Woman στην τηλεοπτική σειρά της δεκαετίας του ’70 στο βιβλίο του Λες Ντάνιελ «Wonder Woman: η πλήρης ιστορία».

Η Wonder Woman μπορεί να έχει κατοχυρωθεί στην κοινή γνώμη ως μια αμερικανική φεμινιστική εικόνα της λαϊκής κουλτούρας. Είναι όμως σημαντικό να μην παραγνωριστούν οι αρχαίες ρίζες της καταγωγής της. Εξίσου σημαντικό είναι οι γυναίκες του 21ου αι. κοιτάζοντας στο παρελθόν να εντοπίζουν την παρουσία των δυναμικών γυναικών στο διάβα της Ιστορίας και να συνειδητοποιήσουν ότι oι Wonder Women του παρελθόντος δεν ήταν απλώς υπερηρωίδες και αποκυήματα φαντασίας, αλλά πραγματικές γυναίκες. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στις πρώτες σκηνές της ταινίας «Wonder Woman 1984» και μετά τον αποκλεισμό της πριγκίπισσας Νταϊάνα από έναν αγώνα λόγω παραβίασης των κανόνων η θεία της, Αντιόπη, της επισημαίνει: «Κανένας αληθινός ήρωας δεν γεννήθηκε από το ψέμα».