«Οι λέξεις μπορεί να γίνουν παράθυρα, μπορεί και τείχη»

Η προέλευση των μεγάλων πυραμίδων. Η δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι. Η 11η Σεπτεμβρίου. Για όλα αυτά τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, ο Σιλβάν Καβαλιέ είχε αποκτήσει τη συνήθεια να αμφισβητεί την επίσημη εκδοχή. «Είχα την εντύπωση πως είχα πρόσβαση σε πληροφορίες που ο πολύς κόσμος αδυνατούσε να προσπελάσει, ότι τα άλλα πρόβατα δεν μπορούσαν να αρθούν στο ύψος αυτής της γνώσης» λέει. «Ημουν ένα από τα ανώτερα πνεύματα». Μέχρι που, μια μέρα, το YouTube του πρότεινε ένα βίντεο που αρνούνταν την πραγματικότητα του πρώτου βήματος του Νιλ Αρμστρονγκ πάνω στη Σελήνη. Ο Σιλβάν Καβαλιέ, όμως, είναι λάτρης της αστρονομίας: «Για κάποιο άλλο θέμα, θα με είχε πείσει, αυτό όμως, με ενοχλούσε. Για πρώτη φορά στη ζωή μου, έκανα pause το βίντεο, ήλεγξα την ακρίβεια κάθε διαβεβαίωσής του στο Google. Και συνειδητοποίησα πως ήταν όλα ψέματα! Ημουν έξαλλος». Για να θυμηθούμε λίγο το Matrix, αυτό ήταν λίγο – πολύ το «μπλε χάπι» του, το χάπι της επιστροφής στην πραγματικότητα, σε αντιδιαστολή με το «κόκκινο χάπι» της εισόδου σε ένα εναλλακτικό σύμπαν.

Ο Στεφάν, ή «Stalec» όπως ήταν το ψευδώνυμό του στο Τwitter, ανακηρύχτηκε πέρυσι από τον FranceSoir, έναν γαλλικό ιστότοπο γνωστό για τον σκεπτικισμό του έναντι της Covid-19, ως «πρόσωπο της χρονιάς 2020». Με τόσο πάθος υπερασπιζόταν, από τα πρώτα κιόλας στάδια της κρίσης, τη θεωρία του πως η υδροχλωροκίνη ήταν το απόλυτο όπλο κατά του κορωνοϊού, αλλά οι Big Pharma, οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, της έκαναν για τους δικούς τους ποταπούς λόγους πόλεμο. Τον περασμένο Ιανουάριο, ωστόσο, ύστερα από συζητήσεις που είχε με «σκεπτικιστές», δηλαδή επιστήμονες, και δη με τον γιατρό Φρανσουά Μορέλ, ή «Doc Primum non nocere», που μπήκε στον κόπο να αποδομήσει ένα προς ένα τα επιχειρήματά του, δημοσίευσε μία σειρά από tweets όπου εξέφραζε τη λύπη του που είχε αφεθεί να παρασυρθεί μέσα σε αυτή τη «φούσκα», κατηγορούσε τον εαυτό του πως είχε συμπεριφερθεί σαν «ένας ανόητος χωρίς κριτική σκέψη» και ζητούσε συγγνώμη για «όλη αυτή την παραπληροφόρηση» που είχε διασπείρει. Για τον διαδικτυακό μικρόκοσμο στον οποίο κινούνταν, αυτό ήταν ένας μικρός σεισμός. Σύντομα, πολλοί από τους 18.000 ακολούθους του τον είχαν εγκαταλείψει.

Ο Στεφάν Καβαλιέ και ο Στεφάν, ή «Stalec», είναι δύο από τους «μετανοημένους συνωμοσιολόγους» που ανέδειξε πρόσφατα η γαλλική Le Monde, στο πλαίσιο ενός μεγάλου αφιερώματος στη συνωμοσιολογία – και δη στην έξοδο από αυτήν. Κι αν αναρωτιέται κανείς γιατί το έκρινε επιβεβλημένο, στις παρούσες συγκυρίες, αρκεί να αναλογιστεί τον θόρυβο που κάνουν ολόγυρα αρνητές του ιού και αντιεμβολιαστές, τις παραληρηματικές «δίκες» που γίνονται ανά τον κόσμο κατά του Μπιλ Γκέιτς ή του Τζορτζ Σόρος, την επίθεση που πραγματοποίησαν στο Καπιτώλιο υποστηρικτές του Τραμπ πεπεισμένοι για μία συνωμοσία των Δημοκρατικών: η συνωμοσιολογία μοιάζει να επιβλήθηκε, μέσα σε μερικούς μήνες, ως λογισμικό επεξήγησης του κόσμου. Και πολλοί, ανάμεσά τους και ο «μετανοημένος» Καβαλιέ, διαχειριστής σήμερα ενός καναλιού στο YouTube αφιερωμένου στην κατάρριψη αναληθών ντοκιμαντέρ, πιστεύουν πως το 2021 θα είναι ακόμα χειρότερο – είναι και αυτό ένα σύμπτωμα της βαθιάς κοινωνικής κρίσης που διανύουμε.

Πόσοι ακριβώς είναι οι συνωμοσιολόγοι γύρω μας, δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα. Πρόσφατη έρευνα έδειξε πως στην Ελλάδα, ένας στους δύο πολίτες θεωρεί τα νούμερα που δημοσιεύονται αναφορικά με τους νεκρούς από την πανδημία ψευδή ή υπερεκτιμημένα. Μία άλλη έρευνα, λίγους μήνες νωρίτερα, είχε δείξει πως ένας στους τρεις Ελληνες πιστεύει πως μας ψεκάζουν, και ένα αντίστοιχο ποσοστό πως έχει βρεθεί το φάρμακο για την καταπολέμηση του καρκίνου, αλλά κάποιοι μας το κρύβουν. Και όπως σημειώνει ο Σιλβάν Ντελουβέ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Rennes-II και ειδικός στις συλλογικές δοξασίες, η κλίμακα της συνωμοσιολογίας έχει πολλές βαθμίδες, άλλο να είσαι καχύποπτος απέναντι στις Big Pharma και άλλο να θεωρείς πως ο κόσμος ελέγχεται από ερπετοειδή. Για τους θιασώτες αυτής της τελευταίας θεωρίας, και άλλων αντίστοιχα ακραίων θεωριών, ελπίδα δύσκολα υπάρχει. Εχει αποδειχθεί άλλωστε από δεκαετίες πως η γνωστική παραφωνία ανάμεσα στη δοξασία και τη συνωμοσία μπορεί να ενισχύσει τη δοξασία: τρεις αμερικανοί ψυχολόγοι περιέγραφαν ήδη από το 1956 στο βιβλίο τους «Η αποτυχία μιας προφητείας» πώς μία σέχτα που προανήγγειλε τον κατακλυσμό της Γης από εξωγήινες δυνάμεις είχε ερμηνεύσει τη μη πραγματοποίηση της προφητείας της ως απόδειξη πως οι προσευχές της είχαν σώσει τον κόσμο.

Το πιθανότερο είναι λοιπόν πως οι υποστηρικτές της QAnon θα βρουν τρόπο να επανερμηνεύσουν την πραγματικότητα, και την ήττα του Ντόναλντ Τραμπ, κατά το δοκούν. Οι υπόλοιποι όμως; Οι συνωμοσιολόγοι των «χαμηλότερων βαθμίδων»; Για αυτούς, για όλους αυτούς, έχει μεγάλη σημασία να κρατήσουμε κατά νου μία δήλωση του «μετανοημένου» Στεφάν: «Οι λέξεις μπορεί να γίνουν παράθυρα, μπορεί και τείχη. Δεν θα καταφέρετε ποτέ να καταλάβετε κάτι από έναν άνθρωπο αν απλώς σπεύσετε να τον απορρίψετε ως συνωμοσιολόγο».