Ζαχαρίας Παπαντωνίου: Οι τελευταίες στιγμές και το αντίο του Γρηγόριου Ξενόπουλου

Την 1η Φεβρουαρίου του 1940, ο αιφνίδιος θάνατος του λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντώνιου, σε ηλικία 63 ετών, σόκαρε τον πνευματικό κόσμο της χώρας και ολόκληρο το πανελλήνιο.

Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ», με το οποίο ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου συνεργάστηκε στενά για χρόνια, και τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ» κατέγραψαν τις τελευταίες στιγμές του λογοτέχνη και τις αντιδράσεις των ημερών εκείνων, για τη μεγάλη απώλεια.

«Χθες ολίγον μετά την 5ην απογευματινήν απέθανεν αιφνιδίως εκ συγκοπής καρδίας ο ακαδημαϊκός και επίλεκτος συνεργάτης του “Ελευθέρου Βήματος” Ζαχαρίας Παπαντωνίου.

»Ο εκλιπών ακαδημαϊκός ανεχώρησε την 4.45’ μ.μ. εκ της οικίας του προκειμένου μα μεταβή εις την Ακαδημίαν διά να παραστή εις την χθεσινήν τακτικήν της συνεδρίασιν.

»Εις την στάσιν επέβη ενός τροχιοδρομικού οχήματος  (σ.σ. τραμ) της γραμμής Πατησίων, το οποίον κατήρχετο προς την Ομόνοιαν και κατέλαβε  μίαν θέσιν.

»Αιφνιδίως και ενώ το τραμ κατήρχετο την οδόν Πατησίων προσεβλήθη υπό συγκοπής της καρδιάς. Οι συνεπιβαίνοντες αντελήφθησαν το τραγικόν γεγονός και ο επιμελητής του Δημοτικού Νοσοκομείου κ. Παπαοικονόμου, όστις επέβαινε του τραμ, έσπευσε να δώση τας πρώτας βοηθείας εις τον εν κωματώδει καταστάσει πλεόν ακαδημαϊκόν.

»Αντιληφθείς ο ιατρός εκ προχείρου εξετάσεως ότι η προσβολή ήτο ισχυροτάτη, επεβίβασεν αμέσως τον Παπαντωνίου, όστις έμενε πάντοτε εν αναισθησία, επί ενός αυτοκινήτου διά να τον μεταφέρη εις τον σταθμόν των πρώτων βοηθειών.

»Ατυχώς, πριν ακόμη το ταξί φθάση εις τον σταθμόν ο πολύκλαυστος ακαδημαϊκός εξέπνευσε χωρίς να συνέλθη ουδ’ επί στιγμήν. Οι ιατροί του σταθμού πρώτων βοηθειών περιωρίσθησαν εις το να διαπιστώσουν απλώς τον θάνατόν.

«Από τον ναόν του Αγίου Γεωργίου Καρύτση έγινε σήμερον η κηδεία του εκλοπόντος ακαδημαϊκού και διαπρεπούς λογοτέχνου Ζαχαρία Παπαντωνίου. Η κηδεία του μεγάλου λογογράφου, απλή αλλά και επιβλητική, συνεκέντρωσεν εις τον ναόν ό,τι το εκλεκτόν έχει να παρουσιάση η ελληνική πρωτεύουσα εις προσωπικότητας εκπροσωπούσας την σύγχρονον ελληνικήν διανόησιν εις όλας της τας εκδηλώσεις»

Εκ μέρους της Ακαδημίας Αθηνών, επικήδειο λόγο εκφώνησε μια επίσης μεγάλη προσωπικότητα του ελληνικού πνεύματος ο Γρηγόριος Ξενόπουλος.

Το αντίο του Γρηγόριου Ξενόπουλου

«Δεν είναι χρόνος ακόμα που είχα τη μεγάλη χαρά να τον υποδεχθώ στην Ακαδημία και σήμερα (…) τον αποχαιρετώ νεκρό!

»Τι απροσδόκητος και πρόωρος θάνατος! Είκοσι χρόνια ακόμα, και περισσότερα, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου θα μπορούσε να χαρίζη στο πανελλήνιο τα θεία δώρα τού ακμαίου του πνεύματος, του μεγάλου ταλάντου του και της ανεκτίμητης πείρας του.

»Αν εγώ έπρεπε να τον υποδεχθώ στην Ακαδημία, αυτός έπρεπε να μ’ αποχαιρετήση μια μέρα εδώ. Αλλά το γραφτό ήταν άλλο. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου μάς φεύγει πριν συμπληρώση την κανονική τροχιά της ανθρώπινης ζωής. Σηκώνεται απότομα από το τραπέζι – κατά την παρομοίωση του μεγάλου ποιητού – ενώ οι συνδαιτημόνες του εξακολουθούν ακόμα να μένουν.

»Τι αδικία και γι’ αυτούς και για κείνον! Αλλ’ αφού το θέλησε ο Θεός, ο Θεός των Πνευμάτων και πάσης Σαρκός, οι άνθρωποι πρέπει να σιωπούμε.

(…)

»Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, εκτός από τις γνώσεις, τη σοφία, την πείρα, είχε και το ακαδημαϊκό ήθος»

(…)

»Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου ήταν πασίγνωστος και κοσμαγάπητος. Γιατί ό,τι έγραψε στη ζωή του – κι αυτό προπάντων τον χαρακτηρίζει – στο είδος του ήταν τέλειο: Από τα “Ψηλά Βουνά” ένα βίβλίο για παιδιά, ως την περίφημη εκείνη λυρική συλλογή, τα “Θεία Δώρα”…

»Χαίρε συνάδελφε πολυαγαπημένε! Ο πρόωρος θάνατός σου αφίνει κενό δυσαναπλήρωτο και στην Ακαδημία και στη Λογοτεχνία και στην Τεχνοκριτική και στην ψυχή μας. Δεν θα σου ευχηθώ να είνε ελαφρό το χώμα που θα σε σκεπάση, ούτε να μείνη η μνήμη σου αιώνια.

»Από το αττικό χώμα, που τόσο αγάπησες, δεν θάταν άλλο ελαφρότερο για σένα. Κι όσο θα υπάρχη ελληνική γλώσσα κι ελληνικό έθνος – αιώνια, πιστεύουμε όλοι – η μνήμη σου θα ζη. Εσύ δεν πέθανες. Πέρασες μόνο στην Αθανασία!»