Ερντογάν, όπως Πούτιν : Αιωνίως πρόεδρος, με… προβιά δημοκράτη

Όλα δείχνουν ότι ο Ταγίπ Ερντογάν έριξε μια… βραδυφλεγή βόμβα το βράδυ της Δευτέρας. «Ήρθε η ώρα να συζητήσουμε γύρω από ένα νέο σύνταγμα», είπε ο πρόεδρος της Τουρκίας, προσθέτοντας ότι «τα πακέτα των μεταρρυθμίσεων θα δοθούν σύντομα στη δημοσιότητα, με κάθε λεπτομέρεια».

Έτσι, εμμέσως πλην σαφώς, παραδέχθηκε ότι η απόφαση έχει ληφθεί προ πολλού και ο σχεδιασμός έχει προχωρήσει «αθόρυβα» και πλησιάζει στην ολοκλήρωσή του. Αυτό που δεν αποκάλυψε ακόμη, ούτε σε εμάς ούτε στους συμπατριώτες του, είναι η κεντρική ιδέα του νέου συντάγματος και οι πραγματικοί σκοποί του εμπνευστή του.

Βεβαίως, κρίνοντας από τη μεταρρύθμιση του 2017, η οποία εγκρίθηκε με δημοψήφισμα, ίσως δεν δυσκολευτούμε να μαντέψουμε τις απαντήσεις. Όπως είναι γνωστό, τότε ο Ερντογάν πέτυχε τη μετατροπή του πολιτικού συστήματος της χώρας του από προεδρευόμενη σε προεδρική δημοκρατία (όπως στις ΗΠΑ, τη Ρωσία, τη Γαλλία και άλλες χώρες), εκχωρώντας στον εαυτό του – και στον εκάστοτε πρόεδρο, φυσικά – τις μεγαλύτερες και πιο αποφασιστικές εξουσίες.

Λογικά, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι τώρα ετοιμάζεται να κάνει το επόμενο σημαντικό βήμα το οποίο, εκτός των άλλων, θα του επιτρέψει να απολαύσει τους καρπούς της προηγούμενης αλλαγής για περισσότερο χρόνο: Να δώσει στον εαυτό του το δικαίωμα να διεκδικήσει και μια τρίτη θητεία, μετά τη λήξη της τρέχουσας, η οποία τυπικά λήγει τον Ιούνιο του 2023 και, βάσει συντάγματος, είναι η τελευταία.

Βίοι παράλληλοι για «σουλτάνο» και «τσάρο»

Υπενθυμίζεται ότι κάτι ανάλογο είχε κάνει πέρυσι και το όψιμο (κυρίως μετά το 2015-’16) φιλαράκι του Ερντογάν, ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Όπως θα θυμούνται πολλοί, ο πρόεδρος της Ρωσίας οργάνωσε το δικό του δημοψήφισμα το καλοκαίρι του 2020, το οποίο ενέκρινε τη μεταρρύθμιση του συντάγματος της Ρωσίας – η οποία προβλέπει και άλλες δύο θητείες μετά το 2024 (μετά από εκλογές) και την παραμονή του στο Κρεμλίνο μέχρι το 2036!

Είναι ευκαιρία, λοιπόν, ο Ερντογάν να αποκτήσει ένα ακόμη κοινό με τον Πούτιν, δίπλα στα τόσα που έχουν μέχρι στιγμής, εντός και εκτός συνόρων.

Ας ξεκινήσουμε την απαρίθμηση από το εντός, καθώς αμφότεροι ανέλαβαν τα ηνία των χωρών τους την ίδια σχεδόν περίοδο – ο Πούτιν το 2000 και ο Ερντογάν στις αρχές του 2003 – ενώ από τότε δεν τα έχουν αφήσει ποτέ από τα χέρια τους. Και οι δύο, επίσης, χρησιμοποιούν κάθε διαθέσιμο μέσο για να βγάλουν από τη μέση τους πολιτικούς αντιπάλους τους – ο ένας κυνηγώντας ανηλεώς τους Κούρδους, αποπέμποντας ή φυλακίζοντας τους εκλεγμένους βουλευτές και δημάρχους τους και ο άλλος λύνοντας τους λογαριασμούς του με τη βοήθεια των μυστικών υπηρεσιών και της δικαιοσύνης, η οποία δεν δυσκολεύεται να βρει… ράμματα για τη γούνα τους, δεδομένης της διαφθοράς που επικρατεί στη χώρα.

Ερντογάν και Πούτιν έχουν ένα ακόμη κοινό στην πολιτική που ακολουθούν στο εσωτερικό: Πουλούν διαρκώς και σε διαφορετική δοσολογία – αναλόγως των περιστάσεων – πατριωτισμό με τη σέσουλα στο πόπολο, επιχειρώντας έτσι να μην έρθει στο προσκήνιο το κοινωνικό ζήτημα, που ειδικά σε περιόδους όπως αυτή της πανδημίας εμφανίζεται εξαιρετικά οξυμένο.

Από την άλλη, εκτός συνόρων, είναι γνωστό ότι Ερντογάν και Πούτιν ακολουθούν μια ιδιαιτέρως δυναμική εξωτερική πολιτική και δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν στρατιωτική βία για να επιβάλλουν τα συμφέροντά τους. Μάλιστα, αυτή η πλευρά έχει φέρει Ρώσους και Τούρκους αντιμέτωπους σε τρία μέτωπα – Συρία, Λιβύη και Καύκασο – με τους προέδρους τους όμως να αποδεικνύουν ότι μπορούν έξοχα να τα βρίσκουν, σε βάρος όλων των υπολοίπων.

Ταυτόχρονα, η διπλωματία τους έχει και έντονα αναθεωρητικά χαρακτηριστικά. Ο Πούτιν ήταν αυτός ο οποίος δεν δίστασε να προσαρτήσει την Κριμαία στη Ρωσική Ομοσπονδία, το 2014, ενώ επεδίωξε και πέτυχε ειδικό καθεστώς στην ανατολική Ουκρανία (εκμεταλλευόμενος άριστα και την αντιπάθεια προς τους νεοναζί που για ένα διάστημα έλυναν και έδεναν στο Κίεβο). Ο δε Ερντογάν είναι γνωστό ότι έχει θέσει ανοιχτά ζήτημα αλλαγής μιας σειράς συνθηκών, όπως αυτής που υπογράφηκε στη Λοζάνη το 2023, ενώ έχει μετατρέψει το διεθνές δίκαιο σε κουρελόχαρτο με τις επεμβάσεις του στρατού του (και όχι μισθοφόρων) σε μια σειρά χώρες.

Το «παράθυρο» και η «σκοτεινή διάβαση»

Η αλήθεια, βεβαίως, για να επιστρέψουμε στον Ερντογάν, είναι ότι όσον αφορά στη συνταγματική αναθεώρηση, ίσως έχει και άλλο τρόπο για να διασφαλίσει μια ακόμη θητεία, ως το 2028. Κι αυτό διότι στο ισχύον σύνταγμα υπάρχει ένα «παράθυρο» και μια «σκοτεινή διάβαση» που μπορούν να αξιοποιηθούν για τον λόγο αυτό.

Το «παράθυρο» έχει να κάνει με τη διάταξη η οποία προβλέπει πως εάν η βουλή αποφασίσει να προκηρύξει πρόωρες βουλευτικές εκλογές – κάτι για το οποίο απαιτείται πλειοψηφία τριών πέμπτων, δηλαδή 361 βουλευτών (Ερντογάν και Μπαχτσελί έχουν σήμερα 341) – και ο πρόεδρος συμφωνήσει, τότε θα διεξαχθούν ταυτόχρονα και προεδρικές. «Στην περίπτωση που η βουλή αποφασίσει πρόωρες εκλογές στη διάρκεια της δεύτερης θητείας του προέδρου της δημοκρατίας, τότε αυτός ή αυτή μπορεί να θέσει εκ νέου υποψηφιότητα».

Τι σημαίνει αυτό; Πρακτικά, πως κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή πριν τον Ιούνιο του 2023, δίνοντας τη δυνατότητα στον Ερντογάν να κερδίσει μια τρίτη θητεία – υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι θα κερδίσει τις εκλογές.

Όσο για το «γκρίζο σημείο», αφορά στην ερμηνεία που δίνουν ορισμένοι στο σημερινό σύνταγμα. Ισχυρίζονται, συγκεκριμένα, πως η τρέχουσα θητεία του Ερντογάν είναι η πρώτη και όχι η δεύτερη καθώς αυτή είναι που ξεκίνησε αφότου τέθηκε σε ισχύ η μεταρρύθμιση του 2017. Άρα, προσθέτουν, μπορεί χωρίς πρόβλημα να είναι ξανά υποψήφιος όποτε γίνουν εκλογές, ακόμη και κανονικά.

Ωστόσο, το πιθανότερο είναι πως ο «σουλτάνος» δεν θα θελήσει να διακινδυνεύσει να περάσει από… παράθυρα ή σκοτεινές πόρτες για να φτάσει εκεί που θέλει. Και γι’ αυτό, θα επιδιώξει μια καθαρή λύση. Ειδικά καθώς στις 29 Οκτωβρίου 2023, ετοιμάζει μια μεγαλοπρεπή φιέστα για τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Φαντάζεται κανείς ότι αυτή μπορεί να γίνει χωρίς τον Ερντογάν στη θέση του προέδρου;