Μπορούν οι… θάμνοι να οδηγήσουν τη Βρετανία στην ουδετερότητα άνθρακα;

Μια Πρωτοχρονιά, ο οικολόγος Ρομπ Γουόλτον πήρε μια ιδιόρρυθμη απόφαση για το νέο έτος: Θα περνούσε τους επόμενους μήνες μελετώντας έναν… θάμνο, 40 μέτρα μακριά από το σπίτι του στο Ντέβον. Ήθελε να καταγράψει κάθε φυτό, ζώο και μύκητα που τον αξιοποιούσε. Γιατί; Γιατί ένας φίλος του τον προκάλεσε να το κάνει σε ένα κοινό τους ταξίδι.

«Νόμιζα ότι θα έπαιρνε ένα χρόνο, αλλά στο τέλος του πρώτου συνέχιζα να ανακαλύπτω αμέτρητα νέα είδη, οπότε αποφάσισα να συνεχίσω για άλλη μια χρονιά», εξηγεί στον Guardian.

Έκτοτε έχουν περάσει δέκα χρόνια. Μετά από δύο χρόνια παρατηρήσεων, είχε καταγράψει 2.000 είδη –πολλά περισσότερα από όσα περίμενε. Ήταν η πρώτη τόσο εκτεταμένη σχετική έρευνα. Τα ευρήματά της προστίθενται σε μια αυξανόμενη βιβλιογραφία που δείχνει ότι οι ταπεινοί θάμνοι είναι σημαντικότεροι από όσο δείχνουν με την πρώτη ματιά.

«Είναι αποθετήρια ζωής», εξηγεί. «Είμαστε πολύ μεγάλοι, οπότε όταν περνάμε δίπλα τους βλέπουμε ελάχιστα πράγματα. Αν ήμασταν μυρμήγκια, όμως, θα βλέπαμε μια απίστευτη ποικιλία ζωής. Μόνο αν κοιτάξεις προσεκτικά βλέπεις όλα αυτά τα πράγματα. Και μιλάμε για μια απίστευτη ποσότητα πραγμάτων».

Η Βρετανία είναι μία από τις χώρες με τη μεγαλύτερη πυκνότητα θάμνων στον κόσμο. Διαθέτει 500.000 χιλιόμετρα φραχτών από θάμνους (συγκριτικά, έχει 400.000 χιλιόμετρα οδικού δικτύου) και υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό το χαρακτηριστικό της θα συνεχίσει να αυξάνεται. «Πρόσφατα έχει αναπτυχθεί μεγάλο θεσμικό ενδιαφέρον για τους θάμνους της Βρετανίας», εξηγεί ο Τζο Στάλεϊ, οικολόγος με ειδίκευση στους θάμνους στο Βρετανικό Κέντρο Οικολογίας και Υδρολογίας, εξήγησε τον Ιανουάριο στο Oxford Real Farming Conference. «Υπάρχουν αρκετά κίνητρα για την επέκταση των θάμνων».

Υπάρχουν δύο κανόνες στην πρόκληση που προσπάθησε να ακολουθήσει ο Γουόλτον: Η άγρια ζωή πρέπει να είναι ορατή σε απόσταση δύο μέτρων από τον θάμνο και να είναι ορατή με γυμνό μάτι. Κάθε εβδομάδα, αφιέρωνε αρκετές ημέρες μελετώντας τον, με τη βοήθεια ενός χειροποίητου διχτυού και δύο παγίδων. Όπως είναι προφανές, η συντριπτική πλειοψηφία (83%) της ζωής ήταν έντομα. Το 17% των μυγών, των πεταλούδων και των σκόρων που έχουν καταγραφεί στη Βρετανία, βρισκόταν σε αυτό τον χώρο μελέτης έκτασης 85 μέτρων.

Δεν έλειπαν, όμως, και οι φρύνοι, οι σαύρες, τα φίδια, οι νυχτερίδες, οι νανονυχτερίδες και οι σκαντζόχοιροι.

Ο θάμνος βρίσκεται σε προνομιακό σημείο, έχοντας κοντά του μια λιμνούλα αλλά και ένα δάσος, ενώ περιτριγυρίζεται από αγροτικές εκτάσεις. Ο Γουόλτον εκτιμά ότι ενδέχεται να υποστηρίζει συνολικά περίπου 3.000 είδη. «Υπάρχει αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι πολλά είδη ζωής βρίσκουν καταφύγιο στους θάμνους. Όμως δεν είναι απλώς διάδρομοι άγριας ζωής. είναι πραγματικά σημαντικοί ως αυτόνομα οικοσυστήματα».

Το Ενιαίο Ερευνητικό Κέντρο της Κομισιόν πρόσφατα υποστήριξε ότι ένας από τους καλύτερους τρόπους να αντιμετωπιστεί ο κατακερματισμός των οικοσυστημάτων, είναι μέσω της φύτευσης περισσότερων θάμνων σε περιοχές εντατικής καλλιέργειας.

Εκτός των άλλων, οι μακριές τους ρίζες απορροφούν τον άνθρακα, πράγμα που έκανε την Βρετανική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή να προτείνει σε έκθεσή της του 2019 την επέκταση του δικτύου των θάμνων κατά 40% ως μέρος της προσπάθειας της χώρας να φτάσει στην ουδετερότητα άνθρακα μέχρι το 2050.

Οι θάμνοι μειώνουν και την πιθανότητα πλημμύρας, απομακρύνουν από το νερό θρεπτικά συστατικά και ρυπογόνους παράγοντες και αποτρέπουν τη διάβρωση του εδάφους. Πτηνά, πεταλούδες και μέλισσες έχει αποδειχθεί ότι τους χρησιμοποιούν για να προσανατολιστούν. Στις αρχές του μήνα, ο Εθνικός Βοτανικός Κήπος της Ουαλίας τόνισε ότι η Βρετανία έχει ανάγκη από περισσότερους θάμνους με λουλούδια, αλλά και από λιβάδια που θα βοηθήσουν στην αύξηση των μειούμενων πληθυσμών των μελισσών και άλλων επικονιαστών. Περισσότεροι θάμνοι σημαίνει και λιγότερη εξάρτηση των μελισσών από ορισμένες καλλιέργειες που συχνά ψεκάζονται με φονικά για εκείνες ζιζανιοκτόνα.

Εξαιτίας της αξίας τους για τη βιοποικιλότητα, ο οργανισμός επιτήρησης για περιβαλλοντικά ζητήματα, Natural England έχει προτείνει την αύξηση του δικτύου τους κατά 60%. Η Εθνική Ένωση Αγροτών έχει επίσης προτείνει στα μέλη της να αφήνουν τους θάμνους να επεκτείνονται και να ψηλώνουν προκειμένου να είναι σε θέση να υποστηρίζουν περισσότερη άγρια ζωή.

Άλλωστε οι θάμνοι αποτελούν και οπτικά ορόσημα του βρετανικού τρόπου ζωής, με πολλούς εξ αυτών να έχουν πίσω τους ιστορία 4.000 ετών –συγκαταλέγονται, δηλαδή στις παλιότερες ανθρώπινες παρεμβάσεις στο τοπίο της χώρας.

Αρχικός τους στόχος ήταν να ορίζουν τα όρια ανάμεσα σε ιδιοκτησίες και να κρατούν περιορισμένα τα ζώα σε συγκεκριμένους χώρους. Σταδιακά, όμως, έχασαν την χρησιμότητά τους με αποτέλεσμα πολλοί εξ αυτών να ξεριζωθούν μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο για να δημιουργήσουν χώρο για καλλιέργειες.

Αυτή τη στιγμή, μόλις ένας στους τρεις θάμνους της Αγγλίας είναι σε καλή κατάσταση, σύμφωνα με την πιο πρόσφατη σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2007, και η αποκατάσταση των υπόλοιπων είναι σημαντική πριν ληφθούν αποφάσεις για την επέκταση του δικτύου.

Τα κυριότερα προβλήματα είναι το υπερβολικό (ή υπερβολικά συχνό) κλάδεμα, που οδηγεί σε απώλεια ζωής και στη δημιουργία κενών που εμποδίζουν τις επαφές μεταξύ των ειδών. Και οι νέοι φράχτες από θάμνους συνήθως αποτελούνται από ένα είδος φυτού και όχι από πολλά, μειώνοντας έτσι και τα είδη άγριας ζωής που μπορούν να υποστηρίξουν.

«Είναι εξαιρετικοί για τον άνθρακα, είναι εξαιρετικοί για την άγρια ζωή και είναι εξαιρετικοί και από πολλές άλλες κοινωνικές απόψεις», εξηγεί ο Γουόλτον.