Θεωρία προσομοίωσης : Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι ζούμε στο Matrix

Ο Ρόντνεϊ Άσερ αποφάσισε να γυρίσει ένα πραγματικά μοναδικό ντοκιμαντέρ. Το «A Glitch in the Matrix», ανοίγει με τη συνέντευξη ενός άνδρα, του Πολ Γκαντ που κάθεται στο γραφείο του, μέσα στην κρεβατοκάμαρά του, ανάμεσα σε βιβλία, διακοσμητικά και άπλυτα ρούχα. Στους τοίχους κρέμονται πίνακες που μοιάζουν να είναι φτιαγμένοι από τον ίδιο. Ο ίδιος ο Γκαντ, όμως, είναι πιο παράξενος από τον μέσο πρωταγωνιστή ντοκιμαντέρ: Φτιαγμένος από υπολογιστή, έχει χάλκινο δέρμα, φορά πανοπλία και μια ουλή διατρέχει ολόκληρο το πρόσωπό του.

Παράξενες κοινότητες

Η παρουσία του δεν είναι τυχαία. Η δουλειά του Άσερ στρέφει την προσοχή της σε ορισμένους που διακατέχονται από διάφορες εμμονές. Στο παρελθόν έχει ασχοληθεί με το φαινόμενο της υπνικής παράλυσης, τα μυστικά που υποτίθεται ότι κρύβονται στη Λάμψη του Κιούμπρικ, ενώ τώρα ασχολείται με μια ομάδα ανθρώπων που πιστεύουν στη «θεωρία της προσομοίωσης», δηλαδή τρέφουν την πεποίθηση ότι η πραγματικότητα που λαμβάνουμε ως δεδομένη δεν είναι παρά μια προβολή που το μικρό μας μυαλό αντιλαμβάνεται ως πραγματικότητα.

Για ένα καταφέρει να αποτυπώσει το θέμα του, ο Άσερ χρησιμοποίησε τεχνικές animation που δεν έχει αξιοποιήσει ποτέ στο παρελθόν, ντύνοντας τις εμπειρίες που διηγούνται οι πληροφορητές του. Η ίδια τεχνική τον βοήθησε να ζωντανέψει τις συνεντεύξεις του, τις οποίες αναγκάστηκε να γυρίσει online, όπως θα περίμενε κανείς να συμβεί στο διάστημα της πανδημίας.

«Πρόκειται για παράξενη σύμπτωση, γιατί στην πραγματικότητα αρχίσαμε να γυρνάμε αυτές τις συνεντεύξεις από το 2019», εξηγεί ο Άσερ στον Guardian μιλώντας στο τηλέφωνο, καθώς περιμένει την εικονική πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ του στο Sundance. «Πίστευα ότι αυτή η μέθοδος των γυρισμάτων μέσα από την ψηφιακή διαμεσολάβηση ταίριαζε με τη θεματική αυτών των ιστοριών. Τη στιγμή που αλληλεπιδρούσαμε μεταξύ μας, από μια άποψη δεν ήμασταν παρά πίξελς, χρωματιστές κουκίδες και ήχος που μεταφερόταν από τον έναν στον άλλο. Έμοιαζε ταιριαστό και, για να είμαι ειλικρινής, μας επέτρεψε να εξοικονομήσουμε χρήματα. Το γεγονός ότι τοποθετήσαμε αυτά τα animations σε αυτά τα κάδρα, μοιάζει με σάτιρα του κόσμου του Zoom στον οποίο ζούμε εδώ και δέκα μήνες. Όμως αυτό δεν είναι παρά ένα παράξενο, αστείο δώρο της τύχης. Αυτά τα projects έχουν την τάση να ελκύουν τέτοια δώρα».

Ένας κόσμος χωρίς συμπτώσεις

Όμως ο Γκαντ και τα πεφωτισμένα αδέρφια του δεν θα πίστευαν ποτέ ότι υπάρχει κάτι τέτοιο. Οι συμπτώσεις που εμείς αντιλαμβανόμαστε ως τύχη, δεν είναι παρά ατέλειες του συστήματος στο οποίο είμαστε συνδεδεμένοι, όποια μορφή και αν έχει αυτό. Μπορεί να μην είμαστε παρά εγκέφαλοι σε δοχεία, που δέχονται ηλεκτρικά ερεθίσματα μέσα από καλώδια στα χέρια επιστημόνων ή ίσως είμαστε απλώς bytes δεδομένων στον σκληρό δίσκο ενός ευφυέστερου πλάσματος.

Ο Πλάτωνας πίστευε ότι είμαστε δεμένοι σε μια σπηλιά και μπερδεύουμε τις σκιές στον τοίχο με τα πράγματα στα οποία ανήκουν. Από τα παιχνίδια εικονικής πραγματικότητας μέχρι την ποπ κουλτούρα, συναντάμε μεταφορές που περιστρέφονται γύρω από την ίδια αντίληψη για την ύπαρξη μιας άλλης διάστασης που μπορούν να διακρίνουν όσοι γνωρίζουν πού να κοιτάξουν. Στην περίπτωση των πιο περιπετειωδών ψυχοναυτών, που δέχονται αυτές τις φιλοσοφικές ιδέες ως κυριολεκτική πραγματικότητα, δεν λείπουν και εκείνοι που επιχειρούν να ελέγξουν αυτή την «ψευδαίσθηση».

Η πρώτη επαφή του Άσερ με τη θεωρία προσομοίωσης ήρθε μέσα από έργα επιστημονικής φαντασίας, όπως το Matrix, η εργογραφία του Φίλιπ Κ. Ντικ και επεισόδια της Ζώνης του Λυκόφωτος και του Χαμένοι στο Διάστημα. όταν όμως άρχισε να προωθεί την ταινία του The Nightmare, για την υπνική παράλυση, έμαθε ότι αυτή η άποψη είναι εξαιρετικά διαδεδομένη.

«Ένας από τους τύπους που μου μίλησε για αυτή την ταινία νόμιζε ότι αυτό που του συνέβαινε στη διάρκεια της εμπειρίας της υπνικής παράλυσης, ήταν ότι έβλεπε τον κώδικα, τα μηδενικά και τους άσσους που μπορούσε να δει ο Νίο», θυμάται ο Άσερ μιλώντας στον Guardian. «Αμέσως έβαλε αυτή τη θεωρία στο ραντάρ μου και άρχισα να διαβάζω όσες πληροφορίες μπορούσα να βρω για αυτή. Παρατήρησα ότι ήταν παντού γύρω μου, στις ειδήσεις, σε αστεία, σε tweets, σε εμφανίσεις του Έλον Μασκ, στο Rick and Morty. Ήταν παντού. Μετά από λίγο καιρό, δεν μπορούσα να δω τίποτα άλλο».

Κάποιοι από τους πληροφορητές του πιστεύουν στο Θεό, άλλοι άρχισαν να αμφιβάλλουν για την πραγματικότητα όταν έφτασαν κοντά στον θάνατο, άλλοι ψάχνουν για καταφύγιο σε ένα άλλο σύμπαν, αφού το δικό μας τους έχει απογοητεύσει.

Η περίπτωση του Τζόσουα Κουκ αποτελεί ένα παράδειγμα των κινδύνων που προκύπτουν όταν κανείς απορρίπτει την πραγματικότητα. Ακόμη όμως και οι άλλες, πιο ήπιες μαρτυρίες, είναι γεμάτες από ένα ιδιαίτερο είδος ναρκισσισμού, από την άποψη ότι όλοι οι υπόλοιποι είναι βαρετοί, κομπάρσοι σε ένα παιχνίδι φτιαγμένο για τους ίδιους. Τα φιλοσοφικά ερωτήματα περί υποκειμενικότητας («πώς ξέρουμε ότι αυτό που βλέπω εγώ ως πράσινο και αυτό που βλέπεις εσύ ως πράσινο είναι το ίδιο;»), παραδοσιακά γίνονται αντικείμενο συζήτησης μεταξύ μεθυσμένων φοιτητών, πλέον κυριαρχούν και στο λόγο σαφώς πιο νηφάλιων προσώπων που δεν ψάχνουν για ουτοπίες, αλλά επιχειρούν να αποτρέψουν τη δική τους δυστοπία.

«Σκέψου το», λέει ο Άσερ. «Ο Έλον Μασκ είναι ο μεγαλύτερος καπιταλιστής στον πλανήτη! Δεν μπορείς να απορρίψεις αυτές τις ιδέες πλέον σαν κάτι που σκέφτονται χασικλήδες και χίπηδες. Η προθυμία του να ασχοληθεί με αυτή την ιδέα την έκανε πολύ πιο δημοφιλή».

Ζητήματα παραπληροφόρησης

Η παράνοια των QAnon συμπίπτει σε πολλά σημεία με τον κυνισμό των πληροφορητών του Άσερ, ένας παραλληλισμός που δεν του διαφεύγει: «Όποια αναπαράσταση του κόσμου και αν δουν οι άνθρωποι από μια πηγή που εμπιστεύονται, καταλήγουν να κάνουν εικασίες για την πραγματικότητα στην οποία στηρίζεται. Μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις του 21ου αιώνα αφορά τις πηγές αυτών των πληροφοριών. Πολλές από αυτές δεν συμφωνούν μεταξύ τους, δημιουργώντας επικίνδυνα πεδία διαφωνιών. Έχω ακούσει να λένε, ότι έχεις δικαίωμα στην άποψή σου, όχι όμως και στα δικά σου γεγονότα. Οι άνθρωποι δεν μπορούν καν να βρουν κοινά σημεία εκκίνησης».

«Υπάρχουν δυο πράγματα που μπορώ να πω για το δικό μου ταξίδι στη θεωρία προσομοίωσης», σημειώνει ο Άσερ στον Guardian. «Σίγουρα δεν είμαι πιο κοντά στο να τη δεχτώ ως επιστημονική αλήθεια, όμως δεν είναι αυτό το ζήτημα στο οποίο εστιάζει η ταινία. Για μένα μοιάζει περισσότερο με ζήτημα πίστης. Η θεωρία της προσομοίωσης είναι ένας κοσμογονικός μύθος. Όσο χρήσιμοι και σημαντικοί και αν είναι ορισμένοι από αυτούς, δεν είναι απαραίτητο ότι επηρεάζουν και τόσο την καθημερινότητά σου. Το να πιστεύεις ότι ζεις σε έναν υπολογιστή φτιαγμένο από εξωγήινους ή από μελλοντικούς ανθρώπους δεν επηρεάζει τον τρόπο που μεγαλώνεις τα παιδιά σου ή πληρώνεις τους λογαριασμούς σου. Εξακολουθείς να κοιτάζεις τον καθρέφτη σου την ώρα που οδηγείς».