Ιωάννης Βαρβάκης : Μια πολυσχιδής προσωπικότητα με περιπετειώδη βίο

Σε συνέχεια του χθεσινού άρθρου μου για το σύγχρονο εθνικό ευεργέτη Ιάκωβο Τσούνη, η σημερινή τιμητική αναφορά σε έναν από τους μεγάλους εθνικούς ευεργέτες της πατρίδας μας, τον ξακουστό Ιωάννη Βαρβάκη.

Πολυσχιδής προσωπικότητα με περιπετειώδη βίο, ο Ιωάννης Βαρβάκης διακρίθηκε ως καραβοκύρης, ως πολεμιστής, ως έμπορος και ως επιχειρηματίας, από τους πλουσιότερους της εποχής του σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Ο Βαρβάκης γεννήθηκε στα Ψαρά περί τα μέσα του 18ου αιώνα.

Το οικογενειακό όνομα του Βαρβάκη ήταν στην πραγματικότητα Ιωάννης Λεοντής, αλλά από μικρή ηλικία απέκτησε το παρατσούκλι «βαρβάκι», καθώς τα μάτια του έμοιαζαν με εκείνα του μαυροπετρίτη, ενός είδους γερακιού που οι Ψαριανοί αποκαλούν βαρβάκι.

Ο Ιωάννης, γιος του Ανδρέα Λεοντή, ενός καραβοκύρη με δικάταρτο ιστιοφόρο, έμαθε από τα μικράτα του να χειρίζεται τα όπλα και να δουλεύει στο πλοίο του πατέρα του.

Σε ηλικία μόλις 17 ετών απέκτησε δικό του καράβι, μια γαλιότα (γρήγορο, ελαφρύ και ευέλικτο πλοίο, εξέλιξη της γαλέρας), την οποία πούλησε ύστερα από έξι χρόνια, προκειμένου να αποκτήσει ένα καινούριο πλοίο, το οποίο εξόπλισε και επάνδρωσε με εθελοντές.

Με αυτό το πλοίο ο Βαρβάκης έσπευσε να συμμετάσχει στις επιχειρήσεις της ρωσικής ναυτικής δύναμης στη νότια Πελοπόννησο κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών.

Εν συνεχεία ο Βαρβάκης έδωσε το «παρών» μαζί με άλλους έλληνες καπεταναίους και στην καταστροφή του οθωμανικού στόλου από τη ρωσική μοίρα των Ορλώφ στον κόλπο του Τσεσμέ, στις 24 Ιουνίου 1770.

Η αυτοκράτειρα της Ρωσίας, Αικατερίνη Β’, για να τιμήσει τον Βαρβάκη, του απένειμε το βαθμό του υπολοχαγού, κι εκείνος, επωφεληθείς από την παγκοίνως γνωστή ρωσοτουρκική συνθήκη ειρήνης του Κιουρτσούκ Καϊναρτζή (1774), ύψωσε στο καράβι του τη ρωσική σημαία.

Ακολούθως ο Βαρβάκης μετέβη στην Οδησσό, κι από εκεί με ποταμόπλοιο στο Κίεβο.

Έχοντας κατά νουν να παρουσιαστεί στη Μεγάλη Αικατερίνη, ο Βαρβάκης έφθασε καταπονημένος στον τελικό προορισμό του, την Πετρούπολη, το χειμώνα των ετών 1775-1776, αφού πρώτα κάλυψε υπό δυσμενείς συνθήκες μια απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων.

Η τσαρίνα της Ρωσίας όντως τον δέχτηκε, του έδωσε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, και μαζί του χορήγησε πλήρη φορολογική απαλλαγή και άδεια αλιείας στην Κασπία Θάλασσα.

Ο Βαρβάκης, ζώντας στο Αστραχάν της Κασπίας και αργότερα στο Ταγκανρόγκ της Αζοφικής Θάλασσας, οργάνωσε υποδειγματικά την παραγωγή και διακίνηση του μαύρου χαβιαριού στη Ρωσία και στον υπόλοιπο κόσμο, προσλαμβάνοντας όχι δουλοπαροίκους, όπως είχε το δικαίωμα, αλλά χιλιάδες μισθωτούς εργάτες.

Μέρος της τεράστιας περιουσίας που κατάφερε να δημιουργήσει διατέθηκε σε πληθώρα κοινωφελών έργων, εκκλησιαστικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα.

Ο Βαρβάκης είχε ενεργό συμμετοχή στην προετοιμασία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας και συνέβαλε τα μέγιστα στην εκπαίδευση των συμπατριωτών του στη Ρωσία και στην Ελλάδα.

Μάλιστα, έγινε δεκτός με τιμές στην Πελοπόννησο το 1824, αλλά στη συνέχεια, απογοητευμένος από τις εμφύλιες έριδες των επαναστατημένων Ελλήνων, μετέβη στη Ζάκυνθο, όπου και απεβίωσε, τον Ιανουάριο του 1825.

Λίγες ημέρες πριν από το θάνατό του, στις 2 Ιανουαρίου 1825, ο Βαρβάκης συνέταξε παράρτημα της διαθήκης του, με το οποίο φρόντισε να αφήσει τα κεφάλαια που ήταν απαραίτητα για την ίδρυση και τη λειτουργία της περίφημης Βαρβακείου Σχολής (το κτίριο της Σχολής στην οδό Αθηνάς έμελλε τελικά να περατωθεί πολλές δεκαετίες αργότερα, το 1860):

«Εις το όνομα του εν Τριάδι δοξαζομένου Θεού, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, αμήν.

Εγώ ο υποφαινόμενος κάτοικος της πόλεως Ταγανρόν, σύμβουλος του κολλεγίου και ιππότης Ιωάννης Ανδρέου Βαρβάκης, σώας έχων τας φρένας, υγιά τον νουν και εντελή την μνήμην, αλλ’ αναλογιζόμενος τον θάνατον, άφευκτον όντα εις πάντας τους ανθρώπους και δυνάμενον να έλθη και απροσδοκήτως, θεωρώ νυν αναγκαίο να κάμω περί της ιδιοκτησίας μου, κινητής τε και ακινήτου και περί του χρηματικού μου κεφαλαίου κατά την ιδίαν εμαυτού προαίρεσιν τας εξής διατάξεις:

Επτακοσίας χιλιάδας ρούβλια να μεταχειρισθώσιν εις καθίδρυσιν εν Ελλάδι, όπου κριθή κατάλληλον μετά της αδείας της εκεί κυβερνήσεως, λυκείου προς διηνεκή εκπαίδευσιν της νεολαίας, προς το οποίον εκ του ποσού τούτου να μεταχειρισθώσι προς επιτηδείων μεν τούτο οικοδομήν εκατόν χιλιάδας ρουβλίων, προς αγοράν δε βιβλίων και οργάνων, αναγκαίως εις εκπαίδευσιν, τεσσαράκοντα χιλιάδας, προς σχηματισμόν δε των αναγκαίων εις το κατάστημα τούτο επίπλων δέκα χιλιάδας ρουβλίων, τας δε υπολειπομένας πεντακοσίας πεντήκοντα χιλιάδας να καταθέσωσι διά παντός εν οιαδήποτε βασιλική τραπέζη κατ’ έγκρισίν των, και εκ των τόκων αυτών να συντηρώσι τους διδασκάλους και ό,τι άλλο απαιτείται εις το κατάστημα, εάν δε μετά ταύτα περισσεύη τι, να το μεταχειρίζωνται εις αγοράν βιβλίων, ώστε με τον καιρόν να σχηματισθή εν τω λυκείω ιδία βιβλιοθήκη. Εάν δε το συλλεχθέν ποσόν είναι μεγαλύτερον, τότε τα περισσεύοντα να μεταχειρισθώσιν εις απολύτρωσιν αιχμαλώτων ελληνικών οικογενειών και εις βοήθεια πτωχών ελληνικών οικογενειών […]».