Η εθνικοφροσύνη ως ανταλλακτική αξία

Στις διάφορες εθνογραφικές ερευνητικές αποστολές μου σε συνοριακές περιοχές παρατήρησα ένα φαινόμενο άξιο όχι μόνον σχολιασμού αλλά και περαιτέρω μελέτης. Σε πολλά νεόδμητα κυρίως πολυτελή σπίτια τύπου βίλας, συνήθως εκτός του πολεοδομικού ιστού, συχνά στο «πουθενά», κυματίζουν πλησίστιες τεράστιες σημαίες, οι οποίες είναι τόσο εντυπωσιακές, που τραβάνε αμέσως την προσοχή κάθε περαστικού. Μιλάμε για την ελληνο-αλβανική μεθόριο ζώνη και η παρατήρηση αφορά και στις δύο πλευρές.

Η πρώτη σκέψη που κάνει κάποιος είναι ότι, επειδή είναι κοντά στο σύνορο, οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να δηλώσουν την εθνικότητά τους εμφατικά και σε αντιπαράθεση με την άλλη πλευρά που και εκεί συμβαίνει το ίδιο. Από τη μια πλευρά λοιπόν κυματίζουν γαλανόλευκες με τον σταυρό και από την άλλη κόκκινες με τον αετό σημαίες. Είναι σύμβολα εθνικής ταυτότητας και κατοχύρωσης εθνικού ζωτικού χώρου. Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για τους μεγάλους σταυρούς, μόνο που αυτοί τέμνουν το σύνορο, διότι και στην αλβανική πλευρά κυριαρχούν οι Χριστιανοί.

Στις περιοχές δε όπου κατοικεί η ελληνική μειονότητα, όπως η Χιμάρα, μιλάμε για έναν πόλεμο συμβόλων. Πολύ συχνά κατασκευάζουν οι Έλληνες τεράστιους σταυρούς, οι οποίοι προκαλούν την αντίδραση του αλβανικού καθεστώτος. Σε ό,τι  αφορά τις κατοικίες με τις μεγάλες σημαίες βλέπει κανείς στις αυλές και μικρά ξωκλήσια. Έτσι συπληρώνεται στην περίπτωση των ελληνορθόδοξων  ο δίδυμος συμβολισμός του εθνικού με το θρησκευτικό στοιχείο.
Προσπαθώντας να κατανοήσω αυτό το φαινόμενο, ρωτώντας διαπίστωσα ότι, σε ό,τι αφορά την αλβανική πλευρά, η σημαία τοποθετείται μαζί με άλλα «στολίδια», τα οποία αποκαλούνται «ντορντολέτς» και έχουν αποτροπαϊκό χαρακτήρα σχετικά με το κακό μάτι. Αυτό παρατηρείται στο σύνολο σχεδόν των νεόδμητων οικοδομών.
Στην ελληνική πλευρά κάτι τέτοιο βέβαια δεν ισχύει. Μπορεί να ιδεί κανείς αποτροπαϊκά σύμβολα άλλου τύπου, όπως σκόρδα, νεκροκεφαλές ζώων, κέρατα, σαλιγκάρια κ.λπ. αλλά όχι σημαίες ως αποτροαπαϊκά σύμβολα.

Στην ελληνική πλευρά, παρατήρησα μια μάλλον σταθερή παρουσία μεγάλης σημαίας και μικρών ξωκλησιών σε αρκετές περιπτώσεις, όπου προφανώς υπήρχε αυθαίρετη δόμηση ή κάποια άλλη αμφιβόλου νιμιμότητας δραστηριότητα. Τα εθνικά και θρησκευτικά σύμβολα δεν βρίσκονται εκεί για το κακό μάτι αλλά για το μάτι της νομιμότητας…

Η επίδειξη εθνικοφροσύνης ως αποτρεπτικός μηχανισμός της επιτήρησης εκ μέρους του κράτους και της τιμωρίας…

Η παρατήρηση αυτή, έστω σαν υπόθεση εργασίας, με οδήγησε σε έναν γενικότερο προβληματισμό σχετικά με τη χρήση της εθνικοφροσύνης ως παραπλανητικής τακτικής ή μηχανισμού κάλυψης αλλότριων δραστηριοτήτων. Και προχωρώντας περαιτέρω σκέφτομαι πώς η εθνικοφροσύνη χειραγωγείται στο πολιτικό πεδίο ως εργαλείο απόκτησης πολιτικής επιρροής. Είναι αναπόσπαστο στοιχείο του λαϊκισμού και χρησιμοποιείται συστηματικά σε όλα τα επίπεδα του πολιτικού βίου.

Εχοντας καλλιεργήσει την εθνικοφροσύνη στις μάζες σε υπερθετικό βαθμό, στη συνέχεια την αξιοποιούν κόμματα και πολιτικοί ως ανταλλακτική αξία στο πολιτικό παζάρι. Μπορεί να παρουσιάζεται σαν πατριωτισμός και υπερβολική αγάπη για την πατρίδα, αλλά στην ουσία πρόκειται για μια ρητορική που στοχεύει στο συναίσθημα της πολιτικής πελατείας, διαμορφώνοντας μιαν αμφίδρομη σχέση μέσα από την οποία ενισχύεται και αναπαράγεται.

Στο πλαίσο αυτό καλλιεργείται μάλιστα και ένα ιδιότυπος αμοραλισμός και μια νοοτροπία στρεψοδικίας, όπου ο καθένας μπορεί να δικαιολογήσει ακόμα και προφανή ψεύδη, επικαλούμενος την αγάπη για την πατρίδα. Έτσι, εθίζονται και οι μάζες στο ψεύδος, αρκεί αυτό να εξυπηρετεί το θεωρούμενο σαν εθνικό συμφέρον και αφήνοντας στα αζήτητα τη γνωστή ρήση του εθνικού μας ποιητή «εθνικό είναι ό,τι είναι αληθινό»