Υγρότοποι: Η Μεσόγειος διαθέτει 34 από τα πιο σημαντικά «hotspot» βιολογικής ποικιλομορφίας παγκοσμίως

Γράφει η Νάντια Βασιλειάδου

Οι υγρότοποι συγκαταλέγονται μεταξύ των σημαντικότερων οικοσυστημάτων του πλανήτη καθώς  συμβάλουν στο φιλτράρισμα του νερού και τον καθαρισμό του, στον μετριασμό των πλημμυρών και της ξηρασίας, αναπληρώνουν τα υπόγεια ύδατα και δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα.

Η Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων (2/2) 2021 με θέμα «Υγρότοποι και νερό» επικεντρώθηκε στους υγροτόπους ως πηγή γλυκού νερού και αποτέλεσε ευκαιρία να αναλογιστούν πολίτες και πολιτικοί τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζει ο βιώσιμος τρόπος διαχείρισής τους στη ζωή, την υγεία και την ευημερία των ανθρώπων.

Τα προβλήματα των υγροτόπων στη Μεσόγειο

Ιδιαίτερα η περιοχή της Μεσογείου έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα 34 σημαντικότερα «hotspot» βιολογικής ποικιλομορφίας παγκοσμίως. Αν και οι υγρότοποί της καταλαμβάνουν μόλις το 2% της συνολικής έκτασης, φιλοξενούν πάνω από το 30% των σπονδυλωτών ειδών της περιοχής και δύο φορές περισσότερα απειλούμενα είδη από ό, τι όλα τα υπόλοιπα οικοσυστήματα. Οι περίπου 400 παράκτιες λιμνοθάλασσες αποτελούν σημαντικό ενδιαίτημα για πολλά θαλάσσια είδη και συμβάλλουν ιδιαίτερα στη βιωσιμότητα των αποθεμάτων ψαριών, συμπεριλαμβανομένης της τσιπούρας, η οποία είναι πολύτιμη πηγή πρωτεΐνης και  περιζήτητο είδος ανάμεσα τους καταναλωτές των Μεσογειακών χωρών.

Υγρότοποι και υπόγειοι υδροφορείς βρίσκονται, ωστόσο, υπό διαρκή πίεση και τα επίσημα δεδομένα δίνουν μια εικόνα ιδιαίτερα ανησυχητική. Έκθεση του Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ για τη Μεσόγειο (UNEP/MAP) διαπιστώνει ότι σε δείγμα 400  υγροτόπων χάθηκε, κατά μέσο όρο, το 48% των εκτάσεών τους μεταξύ 1970 και 2013, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο των τριών ηπείρων που βρίσκονται πέριξ της θάλασσας (Αφρική – 42%, Ασία – 32% και Ευρώπη – 35%), ή από τον σύνολο της γης (- 35%).

Μεταξύ 1975 και 2005,  οι υγρότοποι που μετατράπηκαν σε αστικές περιοχές αυξήθηκαν κατά 300% και όσοι εξελίχθηκαν σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις κατά 42%, με την αστικοποίηση να εξελίσσεται πιο γρήγορα στο νότο και στις χώρες της ανατολικής Μεσογείου. Σημαντικές επενδύσεις, εγκαταστάσεις και συνακόλουθες διευκολύνσεις προσβασιμότητας οδήγησαν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων να τους επισκεφθεί χωρίς πάντα να τηρούνται προδιαγραφές προστασίας. Ταυτόχρονα, η συνεχιζόμενη απώλεια φυσικών υγροτόπων που προκαλούνται από κατασκευή φραγμάτων ή αποστραγγίσεις μειώνει τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των υπόγειων υδάτων.

Πέντε λεκάνες

Στοιχεία που συμπεριλαμβάνονται στην ίδια έκθεση με τίτλο State of the Environment and Development in the Mediterranean (SoED) αποκαλύπτουν ότι, σε ένα δείγμα πέντε παράκτιων λεκανών απορροής της Μεσογείου, οι υγρότοποι έχασαν το 20% της ικανότητας μετριασμού των επιπτώσεων των πλημμυρών, κυρίως λόγω της μετατροπής τους σε γεωργικές και αστικές ζώνες αλλά και της έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας σε περιοχές επιρρεπείς σε πλημμύρες.

Η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει την κατάσταση των παράκτιων υγροτόπων. Η εντατική χρήση νερού στις λεκάνες απορροής της Μεσογείου για την κάλυψη της αυξανόμενης ανθρώπινης ζήτησης μπορεί να οδηγήσει σε εξάντληση των υπόγειων υδάτων και διείσδυση θαλασσινού νερού στους υπόγειους υδροφορείς. Αυτό είναι πιθανό να επιταχύνει την αλάτωση των εδαφών και των υπόγειων υδάτων και οι υγρότοποι να γίνουν υφάλμυροι. Ήδη σε αρκετούς παράκτιους υδροφορείς κατά μήκος των πυκνοκατοικημένων ακτών της Μεσογείου έχει διεισδύσει θαλασσινό νερό, για παράδειγμα στον υδροφορέα του Δέλτα του Νείλου στην Αίγυπτο και στο Ακρωτήρι στην Κύπρο.

Διαχείριση υγροτόπων κα παράκτιων υπόγειων υδάτων

Η διαχείριση των υπόγειων υδάτων δεν έχει γίνει με έναν ολοκληρωμένο τρόπο μέχρι σήμερα και τα συστήματα υδροφορέων συνήθως αγνοούνται στις αποφάσεις χωροταξικού σχεδιασμού, επισημαίνουν οι συντάκτες της έκθεσης.

Η ποικιλομορφία των υγροτόπων και των οικοσυστημάτων που εξαρτώνται από υπόγεια ύδατα καθιστά δύσκολη την εφαρμογή ενός ενιαίου μοντέλου διαχείρισης για όλες τις διαφορετικές περιπτώσεις, καθώς κάθε οικοσύστημα έχει διαφορετικές απαιτήσεις σε νερό, ενδημούν εκεί διαφορετικά είδη , επικρατούν διαφορετικές συνθήκες και καθένα απ’ αυτά αντιμετωπίζει μια ποικιλία από απειλές προερχόμενες από διαφορετικές δραστηριότητες.

Το Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης του Προγράμματος των Η.Ε. για το Περιβάλλον (UNEP/MAP) κινούμενο στην κατεύθυνση της βιωσιμότητας των οικοσυστημάτων δημιούργησε το Εγχειρίδιο για τη Διακυβέρνηση των Παράκτιων Υγροτόπων, το οποίο παρέχει πρακτικές οδηγίες για τη διαχείρισή τους,  είτε  προστατεύονται από τη Σύμβαση Ramsar, όπως καθορίζεται από την  εθνική ή τοπική νομοθεσία, είτε στερούνται τυπικής προστασίας. Επίσης, το 2019  με βάση το Περιφερειακό Πλαίσιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή για τη Θάλασσα και τις Παράκτιες Περιοχές της Μεσογείου, εξέδωσε την αναφορά «Outsmart climate change: work with nature!» που περιείχε προτάσεις για πολιτικές ενίσχυσης της ανθεκτικότητας της Μεσογείου στην κλιματική αλλαγή μέσω λύσεων που βασίζονται στη φύση. Ανάμεσα στις 6 προτάσεις «κλειδιά», συγκαταλέγεται η διαχείριση των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένων των υγροτόπων, με βιώσιμο τρόπο ώστε να  ενισχυθεί η ικανότητά τους να απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα , η αποκατάσταση των εξαντλημένων αποθεμάτων ψαριών και η προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας.

Η Νάντια Βασιλειάδου είναι δημοσιογράφος, υπεύθυνη επικοινωνίας του MEPIELAN Centre (Mediterranean Programme for International Environmental Law and Negotiation) του Παντείου Πανεπιστημίου.