Κωστής Στεφανόπουλος : Η μεγαλειώδης ταπεινότητα

Τώρα, με την ιδιότητα των φοιτητών πλέον, νευρικοί και θυμωμένοι —κατά δήλωσίν τους— με όσα συμβαίνουν γύρω τους, ζητούν από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας να τοποθετηθεί στα θέματα που τους απασχολούν, στο λιγοστό χρόνο που έχουν στη διάθεσή τους.

Μέσα από τις ερωταποκρίσεις που ακολουθούν (κομμάτι ασφαλώς της όλης συνομιλίας), μέσα από τα ζεστά λόγια του αειμνήστου Προέδρου, αναδεικνύεται η μεγαλειώδης ταπεινότητα του Κωστή Στεφανόπουλου, η ακεραιότητα και το ανώτερο ήθος του:

Κύριε Πρόεδρε, όλα τα παράπονα που θέλουμε να σας πούμε για την παιδεία συνοψίζονται σε μια δήλωση που βρήκαμε: «Το σχολείο συσσωρεύει μόνο γνώσεις και στραγγαλίζει τη δημιουργική πρωτοβουλία». Το είπε ο Γεώργιος Παπανδρέου το… 1957!

Δυστυχώς αυτό εξακολουθεί να ισχύει και τώρα.

Ακριβώς! Τόσο δύσκολο είναι να αλλάξουν μερικά πράγματα;

Δεν ξέρω, παιδιά. Ίσως είναι πολύ δύσκολο το πρόβλημα.

Οι κυβερνήσεις δεν φταίνε;

Α ναι, δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Κάνουμε τόσες επεμβάσεις στην παιδεία, που καταλήγουν να είναι εις βάρος της. Θέλω όμως να σας βεβαιώσω ότι όποιος είναι υπουργός δεν κοιμάται, προσπαθώντας κάθε φορά να βρει κάτι καλύτερο. Άγχονται οι υπουργοί Παιδείας, άγχονται!

Τι να το κάνουμε το άγχος; Σημασία έχει το αποτέλεσμα!

Δε λέω ότι με το άγχος δικαιολογώ τις πράξεις τους, αλλά σας λέω ότι είναι ειλικρινείς άνθρωποι που προσπαθούν. Άλλο το αν αποτυγχάνουν, είτε διότι η κρίση τους δεν είναι σωστή είτε διότι δεν έχουν καλούς συμβούλους είτε… ό,τι θέλετε. Όχι όμως ότι αδιαφορούν!

Να σας πούμε κάτι για το οποίο συστηματικά αδιαφορούν. Το 1964 ο Ευάγγελος Παπανούτσος είχε δηλώσει ότι «Το μάθημα της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης μπαίνει άμεσα στα ελληνικά σχολεία».

(χαμογελάει) Και μόλις ο Παπανούτσος αντικαταστάθηκε από κάποιον άλλον, η υπόσχεσίς του πέταξε στον ουρανό! Μπορεί να βρει κανείς άπειρα τέτοια παραδείγματα, παιδιά.

Η δική σας γνώμη ποια είναι; Πρέπει να μπει η Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση στα σχολεία;

Υπάρχει τόση εκατέρωθεν επιχειρηματολογία, που διστάζω να ταχθώ με το ένα ή το άλλο μέρος.

Μα πώς είναι δυνατόν, κύριε Πρόεδρε, να διστάζετε; Το ξέρετε ότι τα περισσότερα παιδιά κάνουν έρωτα πριν τελειώσουν το Λύκειο; Ξέρετε ότι η ενημέρωσή τους προέρχεται από συνομηλίκους και πορνογραφικό υλικό; Ξέρετε ότι μία στις τέσσερις Ελληνίδες έχει κάνει έκτρωση;

(σκεφτικός) Μετά από αυτά που μου λέτε, λέω κι εγώ ναι, να μπει το μάθημα. Αλλά δεν είμαι καθόλου βέβαιος για την ορθότητα και την επιστημονική στήριξη της απαντήσεώς μου.

​​Μα οι επιστήμονες είναι οι πρώτοι που το ζητάνε!

Ας μπει στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου.

Μπράβο! Συμφωνείτε με την άποψη του Αρχιεπισκόπου ότι η ομοφυλοφιλία είναι κουσούρι;

Αυτή είναι η κοινωνικώς κρατούσα άποψη, αν θέλουμε να λέμε την αλήθεια.

Αν ο εγγονός σας σάς έλεγε κάποια στιγμή ότι είναι ομοφυλόφιλος, πώς θ’ αντιδρούσατε;

Ε, δεν θα μου άρεσε! Δεν ξέρω πώς θ’ αντιδρούσα. Θα προσπαθούσα να του πω μερικά πράγματα, τα οποία φυσικά δεν θα τα άκουγε, αν ήταν ισχυρή αυτή η παρόρμησή του. Οπότε κατ’ ανάγκην θα τ’ ανεχόμουνα. Τι άλλο να κάνω;

[…] Στον Κλίντον όμως τα είχατε πει χύμα.

Σ’ εκείνη την ομιλία απλώς προέβαλα τα δίκαια του τόπου μας. Δεν τον έβρισα τον άνθρωπο.

Βγάλατε ένα παράπονο.

Ένα παράπονο, ναι, το οποίο έβγαινε από μέσα μας.

Νιώθατε άγχος εκείνη τη στιγμή;

Καθόλου. Θεώρησα ότι είχαμε τόσο δίκιο, που δεν είχα καμία αμφιβολία για την ορθότητα όσων έλεγα.

Δε σας παραπονέθηκε ποτέ κανείς Αμερικανός γι’ αυτό;

Το μόνο που μας είπανε μετά είναι ότι δεν τους είχαμε ενημερώσει ότι πρόκειται να κάνουμε μια τέτοιου είδους ομιλία και βρέθηκε ο Κλίντον απροετοίμαστος.

Πολλοί Έλληνες τη θεωρούν ως την πιο επιτυχημένη ομιλία σας.

(κάνει έναν αστείο μορφασμό) Σιγά!

Εσείς ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερή σας επιτυχία ως Πρόεδρος αυτά τα 10 χρόνια;

Το ότι είχα πολλές επαφές με τον κόσμο.

[…] Στα 10 χρόνια που είστε Πρόεδρος ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερή σας αποτυχία;

Δεν υπήρχαν περιθώρια αποτυχίας, γιατί δεν υπήρχαν περιθώρια ενεργείας!

(γέλια) Έστω κάτι για το οποίο μετανιώσατε!

Δεν θυμάμαι… Οι μέρες περνάνε ασήμαντες στην Προεδρία.

Είναι ένα παράπονό σας αυτό;

Μια διαπίστωση.

Πικρή διαπίστωση!

Προσπάθησα να βρω τρόπους να παρεμβαίνω όσο ήταν δυνατόν, χωρίς να παραβιάζω τις διατάξεις του Συντάγματος.

Θα θέλατε να έχει ο Πρόεδρος περισσότερες αρμοδιότητες;

Ασφαλώς! Ή τουλάχιστον να μπορεί να μιλήσει περισσότερο και κατ’ ιδίαν και δημοσία. Βέβαια, δεν ξέρουμε ότι ο οποιοσδήποτε Πρόεδρος θα κάμει σωστή χρήση αυτού του δικαιώματος, αν του αναγνωριστεί. Δεν είναι σωστό να συγκρούεται ο Πρόεδρος με την κυβέρνηση. Ο Πρόεδρος πρέπει να διευκολύνει την κυβέρνηση και όχι να κάνει αντιπολίτευση.

Έτσι όμως καταλήγει ο ρόλος να είναι διακοσμητικός.

Ναι, είναι διακοσμητικός ο ρόλος σε πάρα πολλά. Αλλά έστω και διακοσμητικός, δεν παύει να είναι ρόλος. Εξαρτάται πώς θα τον παίξει κανείς. Είναι σαν τον οργανοπαίχτη του ακορντεόν, που τεντώνει ή κλείνει το ακορντεόν κατά βούληση, αρκεί να αποδώσει σωστά τους ήχους.

Εσείς τους αποδώσατε σωστά;

Δεν ξέρω, θα το κρίνει ο κόσμος.

Ο κόσμος λέει ότι είστε ο καλύτερος ακορντεονίστας που πέρασε…

Είμαι ιδιαίτερα ευαίσθητος σ’ αυτά που λέει ο κόσμος. Από κει και πέρα, τι να πω; Να τα επιβεβαιώσω ή να τ’ αρνηθώ;

[…] Πόσος καιρός λέτε ότι θα χρειαστεί στον κόσμο για να σας ξεχάσει όταν θα σταματήσει να σας βλέπει στην τηλεόραση;

Μία ημέρα.

Υπερβάλλετε!

Δεν υπερβάλλω καθόλου. Ένας άνθρωπος ο οποίος χάνει το αξίωμά του λησμονάται την επομένη στιγμή. Μήπως θυμάται σήμερα κανείς τον κύριο Σημίτη, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός 9 χρόνια;

[…] Στον επόμενο Πρόεδρο τι συμβουλή θα δίνατε;

Καμία. Ό,τι θέλει να κάνει. Ο καθένας έχει το δικό του στυλ.

Ναι, αλλά εσείς έχετε πείρα. Αν υποθέσουμε ότι σας ρωτούσε, τι θα του λέγατε;

Θα του’ λεγα στην αρχή να μιλάει λίγο και σιγά-σιγά περισσότερο.

Εσείς αυτό κάνατε;

Ναι. Ώσπου να καταλάβω πού βρίσκομαι και πώς γίνονται δεκτά αυτά που λέω.

Στενοχωριέστε τώρα που τελειώνει η θητεία σας;

Καθόλου. Απεναντίας αισθάνομαι μεγάλη ευχαρίστηση όταν σκέφτομαι πώς θα οργανώσω το καινούριο μου γραφείο. Διότι πρόκειται να φτιάξω ένα γραφείο.

Τι γραφείο; Δικηγορικό;

Όχι βέβαια! Γραφείο για να κάθομαι, για να μου περνάει η ώρα!

Αστειεύεστε;

Καθόλου.

Και τι θα κάνετε τα πρωινά, ας πούμε, εκεί;

Θα πηγαίνω, θα διαβάζω εφημερίδες, βιβλία, θα δέχομαι τον κόσμο…

[…] Είστε σχεδόν 80 χρονών. Φοβάστε το θάνατο;

Έχω συμβιβαστεί μαζί του.

Ήταν εύκολο;

Καθόλου. Άλλοτε τον σκεφτόμουνα πολύ περισσότερο. Τώρα τον σκέφτομαι τόσο όσο να τον συνηθίζω. Όσο προχωρούν οι μέρες μου, τόσο πλησιέστερα είμαι στον θάνατο. Εσείς δεν τον βλέπετε τον θάνατο, γιατί είναι πολύ μακριά από σας. Όταν ήμουνα μικρός, δεν πίστευα ότι θα πεθάνω. Έλεγα: «Ο θάνατος δεν είναι δυνατόν να με αγγίξει εμένα, είμαι αθάνατος!» Σιγά-σιγά, όσο περνάνε τα χρόνια –σε μένα συνέβη γύρω στα 50–, αρχίζει να σε απασχολεί η ιδέα του θανάτου, και αν είσαι σωστός με τον εαυτό σου, το παραδέχεσαι, συμβιβάζεσαι μαζί του και δε σ’ ενοχλεί πια. Ειλικρινώς δεν μ’ ενοχλεί πια.

Το νόημα της ζωής το ψάχνετε ακόμα;

Αχ, παιδιά, να μην μπούμε σ’ αυτή τη συζήτηση, γιατί θα με κατηγορήσουν γι’ αυτά που θα πω.

Γιατί; Την προσωπική σας άποψη ζητάμε.

Δεν ξέρω αν υπάρχει νόημα της ζωής. Τι είναι η ζωή; Η ζωή είναι η εξέλιξη των ειδών. Άλλο αν πρέπει να της δώσουμε εμείς ένα νόημα. Όχι όμως ότι υπάρχει ένα νόημα το οποίο πρέπει να ανακαλύψουμε.

Δε σας απελπίζει αυτή η σκέψη;

Καθόλου. Αυτή είναι η πραγματικότητα κατά την αντίληψή μου.

Ούτε προς στιγμήν δε νιώσατε μια απελπισία, μια ματαιότητα;

Γιατί να νιώσω απελπισία; Το ότι είναι ματαιότης τα ανθρώπινα, είναι βέβαιον. Τώρα όμως, επειδή αυτά ομοιάζουν και προς τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, καλύτερα να μην επεκταθούμε.

Τη φθορά, τα γηρατειά τα φοβάστε;

Ασφαλώς τα φοβάμαι, γιατί δεν ξέρει κανείς πώς θα καταλήξει. Το να πεθάνει είναι το λιγότερο. Προτού πεθάνει όμως, να μη χάσει το μυαλό του, τα μάτια του και τα πόδια του. Μ’ αυτή τη σειρά που σας τα είπα.

[…] Εσάς, όταν σας βλέπουμε στην τηλεόραση, φαίνεστε πάντα ήρεμος και μετρημένος. Δεν έχετε βρεθεί ποτέ εκτός εαυτού;

Ως Πρόεδρος όχι. Παλαιότερα μού τύχαινε συχνά.

Πώς σας έβγαινε αυτός ο θυμός;

Αντιδρούσα άσχημα. Ύψωνα τον τόνο της φωνής μου και έλεγα πράγματα για τα οποία μετά μετάνιωνα και ζητούσα συγγνώμη.

Βρίζατε ποτέ;

(έκπληκτος) Να βρίσω; Για ποιο λόγο;

Χτυπήσατε ποτέ κάποιον άνθρωπο;

Όχι βέβαια!

[…] Το μεγαλύτερο ελάττωμα στο χαρακτήρα σας, ποιο θα λέγατε ότι είναι;

Μα πώς μπορεί κανείς να κάνει αυτοκριτική και να είναι επιτυχής;

Δοκιμάστε!

(σκέφτεται) Πολλές φορές, προκειμένου να είσαι ευγενής, αναγκάζεσαι να υποκρίνεσαι.

Και αυτό είναι το δικό σας ελάττωμα; Η υποκρισία;

Ναι. Αν πάψεις να είσαι υποκριτής, θα σε περάσουν για μουρλό.

Όχι απαραίτητα! Υπάρχουν άνθρωποι που είναι πιο ευθείς!

Τι ευθείς; Μπορείς να πεις σε κάποιον «αυτά που λες είναι βλακείες»;

Γιατί όχι; Εμείς το λέμε! Εντάξει, σαν Πρόεδρος δεν μπορείς να το πεις.

Ούτε και σαν άνθρωπος! Πώς μπορείς να πεις σε κάποιον «Μη με σκοτίζεις», «Βαριέμαι να σ’ ακούω»; Σας λέω τώρα ακραία παραδείγματα.

Εμάς δε μας ακούγονται καθόλου ακραία! Φανερώνουν όμως την ιδιοσυγκρασία και την ιδιαίτερη αγωγή που έχετε.

Πρέπει να έχει αγωγή ένας άνθρωπος. Στην κοινωνία οφείλεις να συμπεριφέρεσαι κατά τρόπον που να μη γίνεσαι ενοχλητικός, έστω κι αν σ’ ενοχλούν οι άλλοι. Αλλά σας είπα: πολλές φορές μ’ αυτόν τον τρόπο υποκρίνεσαι. Λες πράγματα που δεν πιστεύεις.

Θα μας πείτε ένα παράδειγμα;

Όχι, κάθε μέρα συμβαίνει… Γιατί; Εσείς δεν το κάνετε;

Το αποφεύγουμε όσο μπορούμε. Ας πούμε, ο Κώστας που πάει στη Νομική, όταν τον κοροϊδεύουμε ότι μια μέρα θα γίνει πολιτικός, μας απαντάει: «Αποκλείεται, γιατί δεν θα μπορώ να πω ψέματα».

Μα κι εγώ, παιδιά, δεν λέω ακριβώς ψέματα. Αυτά είναι τα κατά συνθήκην ψεύδη.

Ε, ο Κώστας ούτε τα «κατά συνθήκην» μπορεί!

Μπράβο!

Άρα δεν μπορεί να γίνει πολιτικός!

Ποιος ξέρει; Μπορεί ως τότε ν’ αλλάξει η πολιτική και ο πολιτικός να επιβάλλεται να λέει την αλήθεια σε όλους! (γέλια)

*Το παρόν άρθρο συντάχθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 21 ετών από την επανεκλογή του Κωστή Στεφανόπουλου στο προεδρικό αξίωμα, στις 8 Φεβρουαρίου 2000, όταν και έλαβε (με την πρώτη ψηφοφορία) 269 ψήφους επί 298 παρόντων βουλευτών.