Μαστίχα : Προϊόν με παράδοση

Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε τη μαστίχα για την αποτροπή των πεπτικών προβλημάτων, των κρυωμάτων και ως φρεσκάρισμα για την αναπνοή. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες χρησιμοποιούσαν μαστίχα μαζί με μέλι, πιπέρι και αυγά για την παρασκευή κόνδιτου του παράδοξου. Πεπτικά λικέρ παρόμοια με τη μαστίχα (αλλά παρασκευασμένα με σταφύλια) ήταν γνωστά ως Ελληνικά ελιξίρια πριν την Γαλλική Επανάσταση.

Κατά την παράδοση της Χίου, οι σκίνοι άρχισαν να δακρύζουν όταν μαρτύρησε ο Άγιος Ισίδωρος από τους Ρωμαίους, περί το 250 μ.Χ.. Οι Ρωμαίοι κυνήγησαν τον Άγιο Ισίδωρο επειδή ήταν Χριστιανός. Ο Άγιος για να ξεφύγει, τράπηκε σε φυγή κοντά στα Μεστά. Εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε ένας άσπρος ίππος με τον οποίο έφτασε ως τα Νότια χωριά της Χίου επειδή δεν άντεχε άλλο αφού είχε τραυματιστεί σοβαρά. Τότε έκατσε κάτω από ένα σκίνο. Ο σκίνος τον λυπήθηκε για τα βασανιστήρια του και δάκρυσε. Τα δάκρυα του ευωδίασαν και τότε δημιουργήθηκε το δάκρυ του Αγίου Ισιδώρου που μέχρι σήμερα το ονομάζουμε μαστίχα.

Από την περίοδο του 3ου αιώνα χρονολογείται πάντως η καλλιέργεια του φυτού στο νησί. Οι ελάχιστες βροχοπτώσεις, η μεγάλη ηλιοφάνεια και η ασβεστολιθική σύσταση του εδάφους, αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον ευδοκίμησης του φυτού. Οι κάτοικοι των 24 χωριών την άνοιξη καλλιεργούν τα χωράφια τους κλαδεύοντας τους σκίνους από το Δεκέμβρη, μέχρι τις 20 Μαρτίου.

Το κλάδεμα γίνεται για να δοθεί το κατάλληλο σχήμα στο σκίνο, ώστε να αερίζεται και να φωτίζεται σωστά. Προς τα τέλη του Μαΐου «φτιάχνουν» τους σκίνους καθαρίζοντας το μέρος γύρω από τη βάση του κορμού τους, το λεγόμενο τραπέζιο, από τα χόρτα και τα φύλλα ενώ τον Ιούνιο αρχίζει η εντατική προετοιμασία των σκίνων.

Κατά τον μήνα Ιούλιο οι αγρότες αρχίζουν να ρίχνουν ασπρόχωμα στα τραπέζια των σκίνων, το οποίο ασπρόχωμα,το προμηθεύονται από την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου (ΕΜΧ) σε αντίθεση με τα παλαιότερα χρόνια, που οι άνθρωποι το έβγαζαν από την γη, σκαλίζοντας ανάμεσα από τις πέτρες. Μετά τις 15 Ιουλίου αρχίζουν το κέντημα δηλαδή χαράζουν το μαστιχόδεντρο για να δακρύσει.

Αυτή η διαδικασία, που ολοκληρώνεται στα τέλη του Αυγούστου, γίνεται με τα χέρια, τις πρώτες πρωινές ώρες. Στα μέσα του Σεπτέμβρη αρχίζει το μάζεμα της μαστίχας. Στις αρχές του Νοέμβρη οι γεωργοί τοποθετούν τα μαστίχια μέσα σε βαρέλι με νερό για να αρχίσει ο καθαρισμός τους. Τέλος λιπαίνουν τα χωράφια και συνεχίζουν με το καθάρισμα της μαστίχας.

Για να επιτευχθεί η παραπάνω διαδικασία απαιτούνται και τα απαραίτητα εργαλεία. Συγκεκριμένα για το καθάρισμα της βάσης των σκίνων, δηλ. των τραπεζιών , χρησιμοποιούνται μυστριά, τσάπες και αξίνες. Για το κέντημα απαιτούνται τα παραδοσιακά εργαλεία κεντητήρι, τραβηχτήρι και σφυράκι. Για το μάζεμα είναι απαραίτητα τα τιμητήρια και τα πανέρια. Τέλος για το καθάρισμα της μαστίχας πρέπει να υπάρχουν ιδανικά μυτερά μαχαιράκια, σινιά (μεγάλα χάλκινα ταψιά) και ένα κόσκινο.

Χρήση

Η μαστίχα από την αρχαιότητα είχε πολλές χρήσεις. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστό για τις ιατροφαρμακευτικές του ιδιότητες. Οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν για την ταρίχευση των νεκρών. Οι Ρωμαίοι και οι Τούρκοι έφτιαχναν οδοντογλυφίδες από ξύλο σκίνου για να καθαρίζουν και να λευκαίνουν τα δόντια τους αλλά και να αρωματίζεται η αναπνοή τους. Στη σημερινή εποχή η πιο ευρεία χρήση της είναι ως τσίχλα ή άρωμα για τη ζαχαροπλαστική, ενώ γνωστό είναι και το λικέρ μαστίχας. Η μαστίχα αρωματίζει τρόφιμα και γλυκίσματα αλλά απαιτείται προσοχή και φειδώ στη χρήση της καθώς αν υπερβάλλουμε στην ποσότητα το παρασκεύασμα θα αποκτήσει πικρή γεύση! Το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται επίσης στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Επίσης στην ιατρική, φαρμακευτική, ορθοδοντική, αρωματοποιΐα, κλπ.

Στην Κύπρο, οι σπόροι (κόκκοι) του σχίνου, που μοιάζουν με αυτούς του πιπεριού, χρησιμοποιούνται ολόκληροι ως καρύκευμα στα χωριάτικα λουκάνικα.

Τόπος παραγωγής

Το μαστίχι αποτελούσε και αποτελεί ακόμα μία σημαντική πηγή εσόδων για το νησί της Χίου. Γι? αυτό το λόγο πολλοί προσπάθησαν να το φυτέψουν και στον τόπο τους αλλά οι προσπάθειές τους αποδείχτηκαν μάταιες αφού ο σχίνος δίνει τη μαστίχα μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές.

Συγκεκριμένα, στην Χίο ευδοκιμεί μόνο στην νότια πλευρά της νήσου και ιδιαίτερα στα παρακάτω χωριά: Λιθί, Βέσσα, Ελάτα, Μεστά, Ολύμποι, Πυργί, Αρμόλια, Καλαμωτή, Πατρικά, Φλάτσια, Νένητα, Βουνό, Κοινή, Παγίδα, Καταρράκτης, Έξω Διδύμα, Μέσα Διδύμα, Μερμήγκι, Θολοποτάμι, Καλλιμασιά, Νεοχώρι, Θυμιανά, Βαβίλοι, Άγιος Γεώργιος Συκούσης. Τα χωριά αυτά, αποτελούσαν τον Καποδιστριακό Δήμο Μαστιχοχωρίων.

Το σύνολο της παραγωγής μαστίχας διαχειρίζεται από την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου που είναι υπεύθυνη για τη διάθεση της στην Ελλάδα και διεθνώς.