Κύπρος: Η λύση δύο κρατών και ο κίνδυνος της διχοτόμησης

Παρότι η επίσκεψη του πρωθυπουργού στην Κύπρο επιβεβαίωσε ότι Αθήνα και Λευκωσία κινούνται σε μια κοινή γραμμή τις παραμονές των νέων πενταμερών συνομιλιών, γραμμή που επικεντρώνει στην πάγια θέση της διζωνικής και δικοινοτικής ομοσπονδίας, ήταν για άλλη μια πλευρά η τουρκοκυπριακή πλευρά που έθεσε το επίδικο των συζητήσεων κάνοντας σαφές ότι συζητά μόνο μια λύση που θα έχει ως αφετηρία της την ισότητα ανάμεσα σε δύο κυρίαρχα κράτη.

Ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ ήταν σαφής: «Υπάρχουν δύο ξεχωριστά κράτη στην Κύπρο. Η ομοσπονδία δεν είναι ρεαλιστική. Εάν δεν υπάρξει συμφωνία η “ΤΔΒΚ” θα συνεχίσει το δρόμο της», υποστήριξε στις 7 Φεβρουαρίου, για να συμπληρώσει ότι θέλει να συζητηθεί η λύση των δύο κρατών στην πενταμερή διαπραγμάτευση που αναμένεται για τον Μάρτιο.

Η κατάρρευση των συνομιλιών στο Κραν Μοντανά το 2017 ήταν και το τέλος της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας;

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το τέλος μιας λύσης διζωνικής και δικοινοτικής ομοσπονδίας επήλθε κατά τη διάρκεια των ατελέσφορων συνομιλιών στο Κραν Μοντανά της Ελβετίας τον Ιούλιο του 2017 και η ευθύνη δεν ήταν μόνο της τουρκικής και τουρκοκυπριακής πλευράς.

Τότε η Τουρκία, διά στόματος Τσαβούσογλου είχε κάνει σαφές ότι ήταν έτοιμη να δεχτεί το τέλος της Συνθήκης Εγγυήσεως (που περιλάμβανε και το δικαίωμα μονομερούς στρατιωτικής επέμβασης «εγγυήτριας δύναμης», που επικαλέστηκε το 1974 η Τουρκία για την εισβολή), αρκεί να μην υπήρχε πλήρης αποχώρηση και των στρατευμάτων και κυρίως εάν εξασφαλιζόταν η πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων. Η ελληνική πλευρά ήταν έτοιμη να συζητήσει, εάν υπήρχε συμφωνία και της ελληνοκυπριακής.

Όμως, τελικά η διαπραγμάτευση για το εάν αυτή η λύση θα μπορούσε να ευοδωθεί δεν συνεχίστηκε. Σε αυτό μέτρησε και το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έμπαινε ουσιαστικά σε προεκλογική περίοδο και ο πρόεδρος Αναστασιάδης έδινε μεγάλη σημασία στην προεκλογική εκστρατεία του. Τελικά, επήλθε η εμπλοκή και η διαπραγμάτευση οδηγήθηκε σε αποτυχία.

Σε εκείνη τη φάση θα ακουστεί και από ελληνοκυπριακής πλευράς το ενδεχόμενο μιας λύσης ουσιαστικά δύο κρατών ή συνομοσπονδίας (αντί για ομοσπονδίας) με ανάλογο διαμοιρασμό των πόρων από τους υδρογονάνθρακες. Τότε, γύρω στο 2018 αυτό θα περιγραφεί ως αναζήτηση λύσεων «εκτός του κουτιού» (εκ της αγγλικής μεταφοράς thinking out of the box) που θα στηριζόταν στο γεγονός ότι ούτε η ελληνοκυπριακή πλευρά ήθελε να μοιραστεί πολλά με την τουρκοκυπριακή.

Ωστόσο, αυτό το ιδιότυπο ελληνοκυπριακό φλερτάρισμα με τη διχοτόμηση, υποχώρησε δεδομένων των αντιδράσεων και στο εσωτερικό της Κύπρου.

Τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων και τα όρια της διπλωματίας των «τριμερών»

Φόντο σε όλα αυτά ήταν και το ενεργειακό ζήτημα και η προοπτική της ανακάλυψης εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων φυσικού αερίου ενός των ορίων της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων με έναν τρόπο αποτελούν επιχείρημα και για τις δύο πλευρές. Είναι ένα βασικό πεδίο στο οποίο επικεντρώνεται η έννοια της «ισότητας» από τη μεριά της τουρκικής πλευράς και ταυτόχρονα σημείο στο οποίο η ελληνοκυπριακή πλευρά αισθάνεται ότι έχει νόμιμα δικαιώματα, εφόσον ΑΟΖ δικαιούται να έχει μόνο η Κυπριακή Δημοκρατία ως η μόνη νόμιμη πολιτική εκπροσώπηση της Κύπρου.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι παρότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει μοιράσει «οικόπεδα» προς εκμετάλλευση, η Τουρκία να έχει αμφισβητήσει με κάθε δυνατό τρόπο τη δυνατότητα να ξεκινήσουν εξορύξεις, φτάνοντας μέχρι του σημείου να πραγματοποιούνται έρευνες και ερευνητικές γεωτρήσεις από τουρκικά ερευνητικά σκάφη.

Η απάντηση της ελληνικής και ελληνοκυπριακής διπλωματίας τα τελευταία χρόνια ήταν η αναβάθμιση των σχέσεων με χώρες της περιοχές που είναι ισχυρές και ταυτόχρονα βρίσκονται σε κάποιου είδους αντιπαράθεση με την Τουρκία. Αυτό έχει οδηγήσει στην αναβάθμιση των σχέσεων  κυρίως με το Ισραήλ και την Αίγυπτο (πιο πρόσφατα για την Ελλάδα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα). Όμως, ανάμεσα στην αναβάθμιση των σχέσεων και τη συνεπακόλουθη προσπάθεια απομόνωσης της Τουρκίας ή έστω την άσκηση πίεσης προς αυτή, και την κατοχύρωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας υπάρχει μια απόσταση που δεν έχει καλυφθεί.

 Η «κόκκινη γραμμή» της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας

Σε αυτό το φόντο οι σημερινές δηλώσεις Μητσοτάκη και Αναστασιάδη παραπέμπουν σαφώς στο ότι η διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία παραμένει το πεδίο στο οποίο γίνεται η συζήτηση από την ελληνική και ελληνοκυπριακή πλευρά, με τον τρόπο με τον οποίο θα ανοιχθούν τα υπόλοιπα ζητήματα, όπως αυτό των εγγυήσεων, να εξαρτάται από την παραδοχή της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας ως αφετηρίας.

Προφανώς ρόλο σε αυτό παίζει και το γεγονός ότι αυτός ο γύρος γίνεται σε μια μεταβατική συνθήκη, όπου δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί εάν η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα θελήσει να έχει κάποιον πιο ενεργητικό ρόλο στο συγκεκριμένο ζήτημα, παρά την προφανή επιθυμία της να δει να υποχωρούν οι εντάσεις μεταξύ συμμάχων στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Ωστόσο, ακόμη και έτσι δεν είναι βέβαιο ότι τα πράγματα θα μπορέσουν να ευοδωθούν στη νέα διαπραγμάτευση. Εάν η τουρκική και τουρκοκυπριακή πλευρά προσέλθουν με τη λογική της λύσης δύο κρατών (πιθανώς σε μια παραλλαγή συνομοσπονδίας ή κάποιας άλλης αντίστοιχης διευθέτησης που να επιτρέπουν και την επέκταση της ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ και στην τουρκοκυπριακή κρατική οντότητα), τα πράγματα δύσκολα θα μπορούσαν να οδηγηθούν σε λύση, ακόμη και εάν π.χ. η Βρετανία στηρίξει μια τέτοια προοπτική.