Κλιματική καταστροφή και κοινωνική αλλαγή

Μία από τις χειρότερες παρενέργειες των περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας είναι ότι αυτά σε αρκετές χώρες σήμαναν την αναστολή των κινητοποιήσεων που ήταν σε εξέλιξη σε σχέση με την επικείμενη κλιματική καταστροφή και οι οποίες είχαν αρχίσει να υπερβαίνουν τα όρια της απλής διατύπωσης αιτημάτων και έπαιρναν έναν όλο και πιο μαζικό χαρακτήρα, με αποτέλεσμα στα τέλη του 2019 αυτό που ονομάστηκε – πολύ ταιριαστά – Extinction Rebellion να είναι το μαζικότερο σε εξέλιξη κίνημα στον παγκόσμιο Βορρά και να παίρνει ολοένα πιο δυναμικές μορφές.

Η μεγάλη παρουσία της νεολαίας σε αυτές τις κινητοποιήσεις ήταν αναμενόμενη, εάν αναλογιστούμε ότι όταν μιλάμε για την κλιματική καταστροφή αναφερόμαστε στην προοπτική οι σημερινοί νέοι 15-20 ετών όταν είναι 50-60 ετών να έχουν μεγάλη πιθανότητα να βρίσκονται σε περιοχές που θα έχουν καταστεί αβίωτες, ή απλώς να μην υπάρχουν εάν έχουν σκεπαστεί από την αυξανόμενη στάθμη των θαλασσών. Η αγωνία αυτή γίνεται ακόμη μεγαλύτερη εάν αναλογιστούμε ότι όλα αυτά δεν αφορούν απλώς ενδεχόμενα αλλά βεβαιότητες. Ενδεχόμενη είναι μόνο η αντιστροφή αυτής της πορείας και μόνο υπό την προϋπόθεση μιας ταχύτατης, σχεδόν βίαιης απεξάρτησης από τις τεχνολογίες αλλά και τις πρακτικές που συνεπάγονται τη χρήση ορυκτών καυσίμων.

Είναι αλήθεια ότι αρκετοί υποστηρίζουν ότι η τεχνολογική εξέλιξη και οι ίδιες οι δυνάμεις της αγοράς θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την επικείμενη καταστροφή. Σε τελική ανάλυση, υποστηρίζουν, ήδη υπάρχει ένας αναπτυσσόμενος κλάδος «πράσινων» βιομηχανιών, οι μεγάλες εταιρείες του ενεργειακού κλάδου στρέφονται προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες και πλήθος καινοτομιών είναι σε εξέλιξη γύρω από το κρίσιμο ζήτημα της εξέλιξης τεχνολογιών που θα μπορούν να συγκεντρώνουν και να αποθηκεύουν το διοξείδιο του άνθρακα που ήδη βρίσκεται στην ατμόσφαιρα, ώστε να αντιστραφεί η συνθήκη της κλιματικής αλλαγής. Ειδικά μάλιστα οι τελευταίες, έχουν αποκτήσει ξεχωριστή προτεραιότητα, καθώς από ορισμένους παρουσιάζονται και ως τρόπος για να συνεχιστεί, έστω και σε μικρότερο βαθμό, η χρήση και ορυκτών καυσίμων.

Πράσινος καπιταλισμός

Είναι αλήθεια ότι ως αφηρημένη νοητική άσκηση, ένας τέτοιος «πράσινος καπιταλισμός» είναι απολύτως εφικτός. Μόνο που μπορούμε να κάνουμε ανάλογες νοητικές ασκήσεις για να διαπιστώσουμε ότι εφικτός είναι και ένας καπιταλισμός με πλήρως αναπτυγμένο αναδιανεμητικό κράτος πρόνοιας ή χωρίς την αναπαραγωγή σεξιστικών και πατριαρχικών στοιχείων. Ωστόσο, η ίδια ιστορική πραγματικότητα ανέδειξε τη συστηματική προσπάθεια να ακυρωθεί το κράτος πρόνοιας ως στρέβλωση της αγοράς και τη συνύπαρξη (ορισμένοι θα μπορούσαν να πουν ακόμη και συνέργεια) ανάμεσα στις καπιταλιστικές και τις πατριαρχικές δομές. Αλλωστε, η εμπειρία της πανδημίας έδειξε τον μεγάλο βαθμό κοινωνικού καθορισμού της ευαλωτότητας και την τραγική συσχέτιση ανάμεσα σε κοινωνική ανισότητα και κίνδυνο για την υγεία.

Η ιστορία των ορυκτών καυσίμων και της εξάρτησής μας από αυτά είναι ταυτόχρονα και ιστορία της ανάπτυξης και επέκτασης των οικονομικών μορφών που συνδέουν την αυξημένη κερδοφορία με την αυξανόμενη διεύρυνση των παραγωγικών μορφών και πρακτικών. Με μία έννοια η συσσώρευση ρύπων προϋποθέτει τις οικονομικές σχέσεις που επικεντρώνουν στη συσσώρευση εμπορευμάτων και αντιμετωπίζουν την ανάπτυξη ως οικονομική μεγέθυνση.

Εάν επεκτείνουμε αυτό το νήμα μπορούμε να καταλάβουμε τους κοινωνικούς όρους του αδιεξόδου που αντιμετωπίζουμε και την πραγματική δυσκολία να αντιστραφούν τάσεις που χρειάζονται π.χ. πολύ περισσότερα από την επιστροφή των ΗΠΑ στους στόχους μιας Συνθήκης, αυτής του Παρισιού, που ήδη έχει καταστεί ανεπαρκής για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι τεράστιας κλίμακας αλλαγές στις οικονομικές πρακτικές, από τον ριζικό περιορισμό «ατομικών επιλογών» όπως τα ιδιωτικά αυτοκίνητα ή τα αεροπορικά ταξίδια, μέχρι τις πολύ μεγάλες αναγκαίες επιτάξεις και ανακατανομές παραγωγικών και τεχνολογικών πόρων (που δεν μπορούν παρά να σημαίνουν και μια πολύ μεγάλης κλίμακας επέκταση της δημόσιας ιδιοκτησίας σε βάρος της ιδιωτικής) αλλά και την ανάγκη εξίσου μεγάλης αναδιανομής πόρων από τις αναπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες (δεδομένου ότι η ανισότητα του πλούτου είναι και ανισότητα ως προς την ευθύνη – και τη συνενοχή – για την κλιματική καταστροφή), όλα αυτά δύσκολα μπορούν να περιγραφούν με όρους απλής «απελευθέρωσης των δυνάμεων της αγοράς».

Η κλίμακα της «αλλαγής παραδείγματος» που όλα αυτά συνεπάγονται, τριάντα χρόνια μετά την αλαζονική διακήρυξη ότι ο «φιλελεύθερος καπιταλισμός» αποτελεί ένα ιδιότυπο «Τέλος της ιστορίας», μπορεί να κάνει την αλλαγή αυτή να φαίνεται τραγικά ανέφικτη ή εξαιρετικά επείγουσα, ανάλογα με τον βαθμό ιστορικής αισιοδοξίας που ο καθένας είναι διατεθειμένος να ενστερνιστεί. Αυτό, όμως, δεν αναιρεί το πόσο αναγκαία παραμένει σε κάθε περίπτωση. Με όρους, κυριολεκτικά, επιβίωσης.

«Πώς μπορούμε να ανατινάξουμε έναν αγωγό»

Αυτό τον προκλητικό τίτλο (How to Blow Up a Pipeline) διάλεξε ο σουηδός ερευνητής και ακτιβιστής Αντρεας Μαλμ για πρόσφατο βιβλίο του (Verso, 2020) στο οποίο υπογραμμίζει ότι η κρισιμότητα της μάχης ενάντια στην κλιματική αλλαγή δεν μπορεί παρά να σημαίνει και την καταφυγή σε συλλογικές πρακτικές ανυπακοής και συστηματικής προσπάθειας δυναμικής παρεμπόδισης της παραπέρα επέκτασης της χρήσης ορυκτών καυσίμων, ξαναπιάνοντας το συγκρουσιακό νήμα που χαρακτήρισε και άλλα νικηφόρα κινήματα.

‘Εντυπη έκδοση Τα Νέα