Σεξουαλική κακοποίηση : Τι συμβαίνει όταν τα θύματα είναι άνδρες

Whataboutism. Αυτός ο αγγλικός νεολογισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει το «πέταγμα της μπάλας στην εξέδρα», στο πλαίσιο συζητήσεων που θίγουν τη μία ή την άλλη μορφή καταπίεσης. Και σε όλο τον κόσμο, μια από τις πιο συνηθισμένες εκδοχές του φαινομένου αφορά το σχόλιο «ναι, αλλά για τους άνδρες θύματα κακοποίησης δεν λέτε τίποτα», συνήθως ως απάντηση σε κάποια φεμινιστική ανάρτηση γύρω από ένα ακόμη περιστατικό βιασμού, ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης.

Δεν μιλάει, λοιπόν, κανείς για τους άνδρες-θύματα;

Είναι αλήθεια ότι τα περιστατικά ανδρικής κακοποίησης γίνονται σπανιότερα αντικείμενο δημόσιας συζήτησης. Συχνά δε, οι συζητήσεις που πράγματι γίνονται παίρνουν χαρακτηριστικά πολύ πιο επιθετικά από εκείνες που αφορούν γυναίκες. Όμως δεν πρόκειται για κάποια (ακόμη) παγκόσμια φεμινιστική συνωμοσία: Συνήθως, είναι οι ίδιοι άνθρωποι που αναρωτιούνται «γιατί δεν λέμε τίποτα» που αντιμετωπίζουν το τραύμα αυτό ως κάτι επουσιώδες, αμφισβητήσιμο ή ακόμη και αστείο, δυσκολεύοντας ακόμη περισσότερο τον άθλο της αποκάλυψης φρικτών επιθέσεων.

Σέξι δασκάλες και «τυχεροί» μαθητές

Άρθρα που ντύνονται με φωτογραφίες πορνογραφικής αισθητικής, σχόλια περί «τύχης» και αναθεματισμοί που «δεν είχαν κι εκείνοι μια τέτοια δασκάλα», αποτελούν την επωδό της δημοσιοποίησης περιστατικών αποπλάνησης ανήλικων αγοριών από τις εκπαιδευτικούς τους. Οι ίδιοι άνθρωποι που –δικαίως- θα απαιτούσαν την παραδειγματική τιμωρία του δράστη αν τα φύλα είχαν αντιστραφεί, αδυνατούν να κατανοήσουν πως η αποπλάνηση παραμένει αποπλάνηση, η σεξουαλική εκμετάλλευση παραμένει εκμετάλλευση, το τραύμα παραμένει τραύμα, ακόμη και χωρίς την παράμετρο της διείσδυσης που μοιάζει να αποτελεί για μεγάλη μερίδα της κοινωνίας μοναδικό κριτήριο για να χαρακτηριστεί μια πράξη βιασμός. Πώς να καταγγείλει κανείς αυτό που υπέστη, αν γνωρίζει ότι κανείς δεν πρόκειται να αντιληφθεί το έγκλημα που διαπράχθηκε εις βάρος του ως τέτοιο;

Μετρητές αρρενωπότητας

Στην περίπτωση των ενήλικων θυμάτων –ιδιαιτέρως όταν τόσο το θύμα όσο και ο θύτης είναι άνδρες- η αντιμετώπιση είναι ακόμη πιο δυσμενής. Η ακαδημαϊκός R.W. Connell, στο βιβλίο της Masculinities, αναφέρει ότι οι έμφυλες ταυτότητες συγκροτούνται βάσει της σχέσης τους με αυτά που ονομάζει «εμφατική θηλυκότητα» και «ηγεμονική αρρενωπότητα», δύο μορφές επιτέλεσης του φύλου που εκτελούνται με επιτυχία από ελάχιστους ανθρώπους, όμως λαμβάνουν τη μορφή κανόνα.

Με απλά λόγια, τα πρότυπα που έχουμε στο μυαλό μας για τον «άνδρα» και τη «γυναίκα», είναι στην πραγματικότητα άπιαστα, όμως οι περισσότεροι, εκούσια ή ακούσια, προσπαθούμε να ανταποκριθούμε σε αυτά και κρινόμαστε από την επιτυχία ή την αποτυχία αυτής της προσπάθειας –ιδίως οι άνδρες, οι οποίοι κινδυνεύουν απομακρυνόμενοι από την συμπεριφορά που «αρμόζει» στο φύλο τους, να αποκτήσουν «θηλυκά» χαρακτηριστικά. Και είναι γνωστή η άποψη της ευρύτερης κοινωνίας για τις κάθε μορφής θηλυκότητες.

Σε ποιον αξίζει το revenge porn;

Ένα από τα πιο τρανταχτά πρόσφατα παραδείγματα –και αφορμή για αυτό το κείμενο- είναι η υπόθεση του 24χρονου ράπερ από τη Θεσσαλονίκη που εξακολουθεί να αγνοείται μετά τη δημοσιοποίηση βίντεο πορνογραφικού περιεχομένου με προσωπικές του στιγμές. Το οπτικοακουστικό υλικό που αναρτήθηκε σε κοινωνικά δίκτυα παρά τη θέλησή του, πυροδότησε σχόλια και ινσταγκραμικά stories εξευτελισμού του και οδήγησε στην εκ μέρους του ανάρτηση βίντεο, στο οποίο απειλεί να δώσει τέλος στη ζωή του.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σοβαρό περιστατικό, ακόμη και αν έχει την αίσια κατάληξη στην οποία όλοι ελπίζουμε. Κι όμως, η έκταση που έχει λάβει –και κυρίως η σοβαρότητα με την οποία συζητιέται- παραμένει δυσανάλογα μικρή. Μια αιτία είναι αναμφίβολα το γεγονός ότι η κοινότητα της ελληνικής τραπ απαρτίζεται κυρίως από άτομα (πολύ) μικρής ηλικίας, και έτσι παρά την είσοδό της τα τελευταία χρόνια σε mainstream μουσικά βραβεία και εκπομπές, παραμένει με τον τρόπο της, έστω σε κάποιο βαθμό, underground. Όμως είναι ακόμη πιο βέβαιο πως το φύλο του θύματος παίζει εξίσου σημαντικό, αν όχι σημαντικότερο ρόλο, στη μορφή που έχει πάρει το συγκεκριμένο ζήτημα στη δημόσια σφαίρα.

Τεράστιο ενδιαφέρον έχει, πρώτα από όλα, το γεγονός ότι αμέτρητα σχόλια (σχεδόν αποκλειστικά από άνδρες), χαρακτηρίζουν τον ράπερ ομοφυλόφιλο, εξαιτίας μιας σεξουαλικής επαφής που είχε με… γυναίκα, απλώς και μόνο γιατί οι πράξεις στις οποίες συμμετείχε δεν συνάδουν, κατά τη γνώμη των σχολιαστών, με το ετεροφυλοφιλικό σεξ. Και γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακό, αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός ότι τέτοιες αναφορές απαντώνται και σε πολλά υποστηρικτικά σχόλια.

Εναλλακτικές στρατηγικές

Όπως σε κάθε περιστατικό σεξουαλικής βίας, το θύμα είναι και πάλι για πολλούς υπόλογο για την επίθεση που υπέστη. Αλλά εκείνοι που στην περίπτωση μιας γυναίκας θύματος revenge porn θα την εγκαλούσαν για το γεγονός ότι βιντεοσκόπησε μια σεξουαλική επαφή και «θα έπρεπε να το περιμένει», στην περίπτωση του 24χρονου, ακολουθούν μια διαφορετική στρατηγική. Για ορισμένους, φταίει επειδή προέβαλε ένα (εξαιρετικά εμπορεύσιμο στην τραπ κουλτούρα) «μάτσο» προφίλ, και η διαρροή τόσο προσωπικών του στιγμών δεν είναι κακοποίηση ή έγκλημα εις βάρος του, αλλά αποκάλυψη των δικών του ψεμάτων. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα στην όλη υπόθεση είναι ότι ο ίδιος, κατά τη γνώμη τους, δεν ήταν τόσο «άντρας» όσο υποστήριζε.

Άλλοι προβάλλουν αντιρρήσεις πιο εύλογες φαινομενικά. Μας ενδιαφέρει, αναρωτιούνται, πώς βιώνει αυτή την κατάσταση ένας άνθρωπος που και ο ίδιος είναι, όπως υποστηρίζουν, σεξιστής;

Ωστόσο, η ταυτότητα του θύματος εκδικητικής πορνογραφίας δεν έχει –και δεν θα έπρεπε να έχει- καμιά σημασία, ακόμη και εκτός του περιβάλλοντος της ποινικής δικαιοσύνης. Και αυτό γιατί το revenge porn, προκειμένου να είναι επιτυχές ως επίθεση στην αξιοπρέπεια ενός ατόμου, απαιτεί τρεις πλευρές: Τον θύτη, το θύμα, αλλά κυρίως το κοινό.

Ας είμαστε ειλικρινείς, πρώτα από όλα απέναντι στους εαυτούς μας. Το κοινό που υποτιμά τη βαρύτητα του συγκεκριμένου περιστατικού κατηγορώντας το θύμα για σεξισμό, είναι το ίδιο κοινό που αναζητά μανιωδώς sex tapes διάσημων γυναικών, που αναρτήθηκαν παρά τη θέλησή τους. Είναι το ίδιο κοινό που χρησιμοποιεί ακόμη και σήμερα ως «αστείο» την ατάκα «Δημήτρη, κλείσε την κάμερα». Είναι το ίδιο κοινό που ενδεχομένως δεν θα ενδιαφερόταν εξίσου για μια πορνογραφική ταινία που δημοσιεύθηκε με τη συναίνεση των διάσημων προσώπων που συμμετέχουν σε αυτή.

Ας μην ξεχνάμε ότι ένα από τα πιο επιτυχημένα διαφημιστικά τρικ για την προώθηση πορνογραφικής ταινίας στη χώρα μας στη διάρκεια των τελευταίων ετών, ήταν ακριβώς η επιλογή της αρχικής κυκλοφορίας της ως «απαγορευμένης».

Μικρές χαραμάδες φωτός

Υπάρχει, όμως, και η θετική πλευρά: Μια στρατιά από πιτσιρίκια, λυκειακής ή και γυμνασιακής ηλικίας, που γράφουν κάτω από τις αναρτήσεις για τον 24χρονο, συχνά προσπαθώντας να αντιληφθούν και οι ίδιοι τι ακριβώς συμβαίνει, και αναρωτιούνται: «Δεν μοιάζει αυτή η υπόθεση με του Βαγγέλη Γιακουμάκη;»

Και αυτά τα παιδιά, ό,τι κι αν συμβεί, θα νικήσουν.