Το εφτάψυχο αλαλούμ

Είχα την ευθύνη και έγραψα τα λήμματα σχετικά με το θέατρο στην εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος – Λαρούς – Μπριτάνικα». Ετσι μου δόθηκε για πρώτη φορά στην ελληνική λεξικογραφία η ευκαιρία να εντάξω και όρους της θεατρικής πρακτικής και τελετουργίας, έως τότε ανένταχτους στα λεξικά. Π.χ., «πρεμιέρα», «αγιασμός», «πρόβα», «καρατερίστας». Ανάμεσα σε αυτές τις λέξεις στη θεατρική τους λειτουργία για πρώτη φορά ορίστηκε και ο, πασίγνωστος στα θεατρικά δρώμενα, όρος «Αλαλούμ»! Εξηγούσα ότι η λέξη έχει μολιερική καταγωγή. Στον «Αρχοντοχωριάτη» οι αριστοκράτες που λυμαίνονται την περιουσία του επαρχιώτη νεόπλουτου, που θέλει να ενταχθεί στα σαλόνια, σκαρώνουν μια, τάχα, τελετή υποδοχής στο Παρίσι ενός Πέρση πρίγκιπα (που μασκαρεύτηκε ένας νεαρός κόμης) για να τιμήσουν, τάχα μου, τον ξένο επίσημο επισκέπτη. Αυτός μιλάει, βέβαια, «Περσικά» και επαναλαμβάνει συνεχώς τη λέξη «αλαλούμ, αλαλούμ αγκ»!

Στην ελληνική σκηνή υπήρχε μια «τρομερή» εθιμική τελετή υποδοχής ενός νέου ηθοποιού στη σκηνή από τους έμπειρους συναδέλφους του. Οταν πρωτοανέβαινε στο σανίδι, του σκάρωναν καψώνια (έφευγαν από τη σκηνή, δεν του απαντούσαν στις ατάκες, λέγανε τα λόγια του, αφήνοντάς τον άφωνο και ξεκρέμαστο, του τραβούσαν την καρέκλα, του λύναν τα κορδόνια των παπουτσιών!). Σκοπός, να δοκιμάσουν, τάχα, την ετοιμότητά του, την ευφυΐα του και την αυτοσχεδιαστική του εφευρετικότητα.

Υπάρχουν στην ιστορία του θεάτρου μας νέοι που έπαθαν νευρικό κλονισμό, που εγκατέλειψαν το θέατρο ή αντέδρασαν και ξεπέρασαν την παγίδα, έλαβαν τα διαπιστευτήρια και εντάχθηκαν στη συντεχνία. Απάνθρωπο έθιμο, αλλά παλιότερα ευρέως διαδεδομένο. Ανάλογες πρακτικές ήταν ο έμπειρος ηθοποιός να αλλάζει τα λόγια του και να αποσυντονίζει τον νεαρό συμπαίχτη. Συχνά μιλούσαν ταυτόχρονα ή συνομιλούσαν συνωμοτικά με άλλο πρόσωπο επί σκηνής, αγνοώντας τον συνομιλητή του έργου.

Το «Αλαλούμ» εξαφάνισε ευαίσθητους νέους από το επάγγελμα ή έχρισε πρωταγωνιστές, εκείνους που με θράσος είχαν την ετοιμότητα να αυτοσχεδιάσουν και, συχνά, να αντεπιτεθούν με τα ίδια μέσα στον έμπειρο! Αν σκεφτεί κανείς πως όλα αυτά θυμίζουν ζούγκλα, θα είναι μέσα στα πράγματα. Ηταν, όμως, τραυματικά εγκληματική, όταν η, τάχα μου, μυητική διαδικασία ξεκινούσε από τα καμαρίνια, τις πρόβες και τις περίφημες ακροάσεις.

Εκεί νέοι ηθοποιοί, ανεξαρτήτως φύλου, υποχρεούντο σε ταπεινώσεις, εξευτελισμούς και, βεβαίως-βεβαίως, σεξουαλικές προσβολές έως και βιασμούς. Σε αυτή την περίπτωση λειτουργούσε το σύνδρομο της εξουσιαστικής επιβολής, λόγω θέσεως, εργασιακής εξάρτησης, δημοφιλίας και επαγγελματικών προοπτικών, με σύνηθες επακόλουθο ωμούς εκβιασμούς, βιασμούς, ταπεινώσεις. Παλιότερα αυτή η συμπεριφορά ήταν σχεδόν «θεσμική» στο θέατρο, σήμερα έχει μάλλον ελαττωθεί, αλλά δεν έχει πλήρως εξαφανιστεί, ακόμη και σε επίσημα, επιχορηγούμενα από το κράτος ή τους δήμους θεατρικά σχήματα. Και σήμερα αντιδρούν, και συχνά βίαια, οι νέοι καλλιτέχνες που διαθέτουν άλλου είδους κοινωνική αγωγή και διατίθενται ποικίλα κέντρα να απευθυνθούν. Παρ’ όλ’ αυτά, ένας νέος καλλιτέχνης που υφίσταται μια τέτοιου είδους απαξίωση πνευματική, ηθική ή σωματική, διστάζει να διαμαρτυρηθεί δημόσια, διότι φοβάται ότι θα λειτουργήσει μια ιδιότυπη «ομερτά» στον επαγγελματικό χώρο του θεάτρου, όπου τα σχήματα είναι συνεχώς μεταβαλλόμενα κατά τρόπο κυκλικό!

Βέβαια, η όποια κακοποίηση με λεκτική, χειρονομημένη ή σεξουαλική μέθοδο δεν συναντάται μόνο στο θέατρο. Ολο το επαγγελματικό φάσμα, δημόσιο, ιδιωτικό ή εκκλησιαστικό, από την εκπαίδευση έως τον στρατό και από το γραφείο έως το εργοστάσιο και σε όλο το ηλικιακό φάσμα, από προεφήβους, εφήβους, μαθητές, φοιτητές, υπαλλήλους, καλλιτέχνες και στρατιώτες έχει, σ’ όλους λίγο-πολύ γνωστό, να παρουσιάσει τέτοια σύνδρομα εκμετάλλευσης ανθρώπων από άλλους ανθρώπους που κατέχουν εξουσία.

Δεν είναι μόνο στο θέατρο που συμβαίνουν αυτές οι ταπεινώσεις κάθε είδους. Στο θέατρο, και γενικά σε επαγγέλματα που έχουν δημόσια παρουσία, γίνονται εμφανή. Το θέατρο σήμερα υπηρετείται από υπεύθυνους εργάτες μιας ευαίσθητης τέχνης, που, σε δύσκολες εργασιακές συνθήκες (σε ποιο επάγγελμα ζητάς δουλειά δύο φορές τον χρόνο επί 30 έτη;) παλεύει για τον σεβασμό στην ιστορία της συντεχνίας της και την καθημερινή επιβίωση.

Δυστυχώς, κάποιοι εκμεταλλεύονται αυτές τις συνθήκες και χρησιμοποιούν ως μέσο την αναγνωρισιμότητά τους, τη δημοφιλία τους, αν θέλετε ακόμη και τη γοητεία και το κύρος της τέχνης τους. Βιασμοί λεκτικοί, ηθικοί, σωματικοί, κοινωνικοί, εργασιακοί δυστυχώς είναι αρχαιόθεν εγγεγραμμένοι στο θεατρικό DNA. Εχουν σαφώς μειωθεί, αλλά όσο υπάρχουν, δυστυχώς συντελούν σε μια απαξίωση για μια τέχνη εξαίσια. Πέρασαν πολλοί αιώνες από το Βυζάντιο που ονόμαζε τις πόρνες θυμελικές (θεατρίνες) και κάποιους θιασάρχες προαγωγούς. Το θέατρο στην Ελλάδα αξιώθηκε να λάμψει παγκοσμίως και να καμαρώνει ηθοποιούς βουλευτές και υπουργούς.