Διονύσης Σιμόπουλος: «Χρειαζόμαστε καινούργια μοντέλα, νέα πρότυπα»

Eνα πρωινό του περασμένου Ιανουαρίου, όταν τα κρούσματα του κοροναϊού αυξάνονταν δραματικά και το «σκοτάδι» απλωνόταν τριγύρω, διάβαζα στη σελίδα του στο Facebook: «Ερχεται το Σαββατοκύριακο που το πανέμορφο δίστιχο του Γεώργιου Δροσίνη θα μας υπενθυμίσει και πάλι ότι «και στης ζωής τους πιο βαρείς χειμώνες, αλκυονίδες μέρες καρτερούν»». Στο ίδιο πνεύμα έγινε και η συνέντευξή μας. Με άξονα την επικούρεια φιλοσοφία που ενστερνίστηκε από την εφηβική του ηλικία, ο Διονύσης Σιμόπουλος, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες αστροφυσικούς, βαδίζει προς τα 78 του χρόνια γεμάτος ελπίδα για τη ζωή. «Οταν έμαθα για την ασθένειά μου στο πάγκρεας και μου είπαν ότι έχω έξι μήνες ζωή, το θεώρησα μεγάλο κέρδος γιατί πίστευα προηγουμένως ότι μου απέμεναν μερικές μόνο ημέρες. Εκτοτε έχουν περάσει 27 μήνες κι εγώ ακόμη ζω και ελπίζω», λέει. Τα λόγια του αποπνέουν αισιοδοξία· αλλά και ένα αίσθημα πληρότητας. Εχει, άλλωστε, κατορθώσει αυτό που ελάχιστοι κατάφεραν: μπήκε στα σπίτια μας, προσέγγισε με τρυφερότητα ένα ανεξοικείωτο κοινό και το μύησε στα πιο δυσερμήνευτα μυστικά του Σύμπαντος. Αναμφισβήτητα είναι ο θεμελιωτής της εκλαΐκευσης του επιστημονικού λόγου στην Ελλάδα, εκείνος που κατάφερε να μετατρέψει σε «παραμύθι» την ιστορία της ανθρώπινης περιπέτειας στο Διάστημα. Και να τη μεταλαμπαδεύσει σε μας.

Το πέτυχε φτάνοντας στην Ελλάδα το 1973, έπειτα από πολυετείς σπουδές στις ΗΠΑ και έχοντας μια σημαντική καριέρα ως διευθυντής στο Πλανητάριο της Λουιζιάνα, ένα από τα δέκα μεγαλύτερα Πλανητάρια της Αμερικής. Τα εγκατέλειψε όλα χωρίς δεύτερη σκέψη και ήρθε για να αναλάβει τη διεύθυνση του Ευγενίδειου Πλανηταρίου. «Θα το ξαναέκανα», λέει σήμερα. Παρέμεινε στην ίδια θέση επί 40 χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων, χάρη στην καινοτόμο προσέγγισή του, το Πλανητάριο υποδέχτηκε περίπου 10 εκατομμύρια επισκέπτες. «Οταν ανέλαβα τα καθήκοντά μου τον Απρίλιο του 1973, ξεκινήσαμε αρχικά με την εισαγωγή κάποιων καινοτομιών στη μουσική, καλλιτεχνική και σκηνοθετική επένδυση των παραστάσεων. Συγχρόνως, χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον της Μαριάνθης Σίμου που διέθετε τα αναγκαία κεφάλαια, ανακαινίστηκε ο οπτικοακουστικός εξοπλισμός με προβολείς ειδικών εφέ που αναπαριστούσαν δεκάδες αστρονομικά φαινόμενα, χάρη στα οποία οι παραστάσεις μας γίνονταν όλο και πιο θεαματικές, με αποτέλεσμα την εντυπωσιακή αύξηση των θεατών. Ετσι, δημιουργήθηκαν δεκάδες νέες παραστάσεις, ενώ το Πλανητάριο απευθυνόταν πλέον σε όλες τις ηλικίες και σε όλα τα μορφωτικά επίπεδα, από 5 έως 105 ετών! Μια πενταετία αργότερα, το 1978, οι επισκέπτες του Πλανηταρίου είχαν τετραπλασιαστεί, αριθμός ο οποίος με βάση τις θέσεις και τις παραστάσεις που διέθετε τότε το Πλανητάριο ήταν, εκ των πραγμάτων, αξεπέραστος».

«Η εκλαΐκευση είναι καθήκον των ειδικών»

Αυτό για το οποίο αγαπήθηκε, όμως, από τον κόσμο δεν ήταν πάντα αυτονόητο. «Δυστυχώς τα πρώτα χρόνια της επιστροφής μου στην Ελλάδα πολλοί συνάδελφοί μου έλεγαν ότι με την εκλαΐκευση «εκχυδαΐζω την επιστήμη». Αλλά εγώ εκεί, απτόητος, επέμενα. Γιατί ό,τι κι αν έκανα το έκανα επειδή αυτό ήταν η δουλειά μου και γιατί ύστερα από μισό αιώνα ασχολίας με την εκλαΐκευση της επιστήμης θεωρώ φυσικό επακόλουθο να θέλω να είμαι όσο καλύτερος δάσκαλος αυτού που διακονώ. Ολοι μας στο Ευγενίδειο Πλανητάριο έχουμε κάνει πολύ πετυχημένα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι καθήκον των ειδικών να μεταδίδουν αυτά που ξέρουν στους μη ειδικούς με έναν απλό και κατανοητό τρόπο σε καθημερινή βάση», εξηγεί και συνεχίζει: «Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που, σήμερα, ακόμη και οι πιο πετυχημένοι επιστήμονες θεωρούν τιμή τους να ασχολούνται με τη διάχυση της επιστήμης. Κι όχι μόνο αυτοί, αλλά και νεότεροι συνάδελφοι έχουν αδράξει τον δαυλό της σύγχρονης εκλαΐκευσης με τεράστια απήχηση στο YouTube αλλά και στο stand up comedy! Το θεωρώ ιδιαίτερη τιμή όταν αυτοί οι άνθρωποι με αποκαλούν «δάσκαλο»».

Αυτή η σπάνια ικανότητα που τον διακρίνει επιβεβαιώνεται και στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «Η μεγάλη περιπέτεια στο Διάστημα – Από τον Ικαρο στις διαστημικές αποικίες»· μια συναρπαστική έκδοση που ταξιδεύει τον αναγνώστη βήμα βήμα στην εξερεύνηση του Διαστήματος, διανθισμένη με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Διονύση Σιμόπουλου, με λογοτεχνικές αναφορές, κοινωνικά και ιστορικά γεγονότα, από την ανακάλυψη της πυρίτιδας και την ιστορία του Νεύτωνα μέχρι τους πρωτοπόρους της αστρονομίας, από το πρώτο βήμα του ανθρώπου στο φεγγάρι μέχρι τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις που προοιωνίζουν το μέλλον. «Κύριος στόχος μου ήταν να καταγράψω αυτήν τη μεγάλη περιπέτεια με εικόνες. Να δημιουργήσω ένα έντυπο YouTube», εξηγεί. «Γιατί θεωρώ πως αυτό που όλοι αποκαλούμε «Σύμπαν» είναι κάτι κατανοήσιμο. Κι αυτό είναι και το πιο παράξενο, όπως έλεγε ο Αϊνστάιν. Ολοι μπορούν να αντιληφθούν τον κόσμο.

Κι αν ορισμένοι δεν το έχουν καταφέρει, δεν φταίνε αυτοί, αλλά εμείς που ασχολούμαστε με τα ζητήματα αυτά. Είτε γιατί δεν είμαστε σε θέση είτε γιατί δεν θέλουμε να μεταδώσουμε τη γνώση και την πληροφορία στους ανθρώπους ώστε να την κατανοήσουν. Θεωρώ ότι είναι υποχρέωσή μας όχι μόνο να δείχνουμε στον κόσμο ότι μπορεί να κατανοήσει το Σύμπαν, αλλά και να το αγαπήσει. Η μετάδοση της πληροφορίας και της γνώσης δεν αφορά έναν ή δύο ανθρώπους, αλλά όλους μας».

Από το βιβλίο, η συγγραφή του οποίου διήρκεσε, όπως εξηγεί, 50 ολόκληρα χρόνια, ο Διονύσης Σιμόπουλος ξεχωρίζει δύο γεγονότα: «Το πρώτο συνέβη λίγες μέρες μετά το ορθόδοξο Πάσχα του 1961, καθώς με τους φίλους μου κάναμε τη συνηθισμένη μας βόλτα, σταθήκαμε για να χαζέψουμε τους τίτλους των εφημερίδων που κρέμονταν έξω από ένα βιβλιοπωλείο. Και οι πηχυαίοι τίτλοι τους, που εκείνη την Πέμπτη άξιζαν πράγματι το μέγεθός τους και το οκτάστηλο εύρος τους, μας πληροφορούσαν με λεπτομέρειες για την πρώτη πτήση του Γιούρι Γκαγκάριν στο Διάστημα που είχε συμβεί την προηγουμένη. Μην ξεχνάτε ότι την εποχή εκείνη τη λέξη «διαστημόπλοιο» τη βρίσκαμε μόνο στα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, παρόλο που ακόμη κι αυτά ήταν τότε ακριβοθώρητα. Το δεύτερο γεγονός ήταν η εκτόξευση του «Απόλλων 11″ τον Ιούλιο του 1969», συνεχίζει. «Εκείνη την περίοδο είχα την τύχη να βρίσκομαι στις εγκαταστάσεις της NASA καλύπτοντας το ιστορικό αυτό γεγονός για μια αθηναϊκή εφημερίδα.

Αξέχαστη θα μου μείνει η εκτόξευση του «Απόλλων 11». Οταν ο πανίσχυρος πύραυλος «Saturn V» ξεκίνησε από το Διαστημικό Κέντρο του Ακρωτηρίου Κανάβεραλ στη Φλόριντα για το ταξίδι του προς τη Σελήνη, όλοι οι παρευρισκόμενοι βρισκόμασταν για ασφάλεια σε απόσταση περίπου πέντε χιλιομέτρων. Ετσι, παρόλο που βλέπαμε τις φλόγες του πυραύλου, δεν ακούγαμε τίποτε! Μέχρις ότου, σχεδόν 14 δευτερόλεπτα αργότερα, έφτασε και ο ήχος! Ηταν ένας απερίγραπτος ήχος, που χτυπούσε κυριολεκτικά το στήθος και δεν μπορούσες να καταλάβεις εάν τον άκουγες ή τον αισθανόσουν ή και τα δύο μαζί. Δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ το όλο εκείνο συναίσθημα που δεν μπορεί να αποδώσει επακριβώς οποιαδήποτε λεκτική περιγραφή».

«Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση των αστροναυτών…»

Κι όμως, ο ίδιος δεν μπήκε ποτέ στον πειρασμό να επισκεφτεί το φεγγάρι. «Για να ταξιδέψει κάποιος στο Διάστημα χρειάζεται ορισμένα προσόντα που προσωπικά δεν διαθέτω. Ο Tom Wolfe, αναφερόμενος στους αστροναύτες, είχε γράψει το εξής: «Τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να είναι πρόθυμος να καθίσει πάνω σε ένα τεράστιο βαρελότο, όπως είναι οι πύραυλοι «Ατλας», «Τιτάνας» ή «Κρόνος», και να περιμένει κάποιον να ανάψει το φιτίλι;». Προσωπικά δεν ξέρω, αλλά κι εσείς για προσπαθήστε να βάλετε τον εαυτό σας στη θέση των αστροναυτών καθώς περιμένουν την εκτόξευση του πυραύλου τους!».

Παρ’ όλα αυτά, ήταν εκείνος που έμαθε τη χρήση του… κομπολογιού στον διάσημο αστροναύτη Κάρπεντερ κατά τη διάρκεια μιας στάσης κρουαζιέρας στη Μύκονο και ο άνθρωπος που το 1969, την ιστορική ημέρα της εκτόξευσης του «Απόλλων 11», συνάντησε τα παιδιά του αστροναύτη Μάικλ Κόλινς και συζήτησε μαζί τους για την… παγωτόσκονη που θα τους έφερνε ο πατέρας τους από το Διάστημα.

Βραβευμένος πολλάκις από συναδέλφους του στο εξωτερικό, από τη Γαλλική Δημοκρατία, την Ακαδημία Αθηνών και άλλους φορείς, ο Διονύσης Σιμόπουλος επικαλείται – όταν του υπενθυμίζω τις διακρίσεις – τον Jim Peebles «και μια φράση που είπε στην πρώτη του συνέντευξη μετά την ανακοίνωση ότι ήταν ένας από τους ερευνητές που έλαβε το Βραβείο Νομπέλ Φυσικής του 2019: «Δεν πρέπει να κρίνει κάποιος τον εαυτό του από τα βραβεία που έχει πάρει, αλλά από το πόσο καλά τα πήγε στη ζωή του». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κανείς δεν πρόκειται να πάρει μαζί του τίποτε από όλα αυτά, ούτε διακρίσεις, ούτε χρήματα, ούτε πτυχία, ούτε οτιδήποτε άλλο. Γιατί, είτε μας αρέσει είτε όχι, είμαστε καταδικασμένοι να χάσουμε τη μάχη με τον χρόνο. Κατά τη γνώμη μου, λοιπόν, εκείνο που μετράει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στη ζωή είναι η διαδρομή, η πορεία κι ό,τι εκείνη σου προσφέρει, και φυσικά οι ανθρώπινες σχέσεις που δημιουργούνται στη διάρκεια του ταξιδιού».

«Η πληροφορία και η γνώση είναι δύναμη»

Για έναν επιτυχημένο αστροφυσικό η επιστήμη είναι άραγε μονόδρομος; Για παράδειγμα, διαβάζει ποίηση; «Και βέβαια», απαντά. «Θα έλεγα, μάλιστα, ότι οι αστροφυσικοί είμαστε εξ αντικειμένου ρομαντικοί και ως εκ τούτου η ποίηση μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα. Προσωπικά, από τα εφηβικά μου ακόμη χρόνια, έχω μια ιδιαίτερη αγάπη για τα ποιήματα του Κώστα Ουράνη και του Κωνσταντίνου Καβάφη, καθώς επίσης και για την Ανθολόγηση του Δημοτικού Τραγουδιού από τον Νικόλαο Πολίτη». Η ευαισθησία του αντανακλάται και σε κοινωνικά ζητήματα, καθώς προχωρά η συζήτησή μας: «Αυτό που πρέπει να προβληθεί στον κόσμο σήμερα είναι καινούργια μοντέλα, νέα πρότυπα. Δυστυχώς, όλα σχεδόν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και κυρίως η τηλεόραση που έχει σαφώς μεγαλύτερη δύναμη ιδιαίτερα σε μικρά παιδιά, προβάλλουν ως μοντέλο – πρότυπο το εύκολο χρήμα και το πώς θα μπορούσε κάποιος να γίνει επιτυχημένος μέσα σε ένα βράδυ κερδίζοντας πολλά χρήματα, είτε γίνει τραγουδιστής, είτε ηθοποιός, είτε αθλητής, είτε ό,τι άλλο. Αυτά τα μοντέλα αποτελούν στρέβλωση της πραγματικότητας και των στόχων που θα έπρεπε να έχει μια κοινωνία. Η γνώση και η πληροφορία είναι δύναμη κι αυτό θα πρέπει να προβάλλεται από τα ΜΜΕ».

Αλλωστε, «στη Γη μας, στο σπίτι μας, βρίσκονται χωρίς αμφιβολία τα ωραιότερα πράγματα του κόσμου», σημειώνει. «Οπως έλεγε και ο Carl Sagan, πάνω της βρίσκονται όλοι όσοι αγαπάμε, όλοι όσοι γνωρίζουμε, κάθε ανθρώπινο ον που έχει ζήσει μέχρι τώρα, κάθε είδους θρησκεία και ιδεολογία. Και φυσικά μια ατελείωτη λιτανεία διαφορετικών και πανέμορφων γεωλογικών και γεωμορφολογικών τοπίων. Κι όλα αυτά πάνω σ’ αυτήν τη γαλαζόλευκη σφαίρα, πάνω σ’ αυτόν τον απειροελάχιστο κόκκο της άμμου στην απεραντοσύνη του Σύμπαντος. Γι’ αυτό, σε προσωπικό επίπεδο, θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω ότι μου φτάνουν όσα υπάρχουν εδώ πάνω. Και μου περισσεύουν!». Οσο για το υπόλοιπο Σύμπαν, μπορεί απλώς να βελτιώσει τη ζωή μας στη Γη: «Πάντοτε το Σύμπαν μάς βοηθάει να διαπιστώσουμε πόσο μικροσκοπικά είναι τα καθημερινά μας προβλήματα και πόσο μικροσκοπικοί είμαστε ως άνθρωποι», εξηγεί. «Ταυτόχρονα όμως και πόσο μεγάλοι είμαστε γιατί κατορθώσαμε, παρόλο το απειροελάχιστο μέγεθός μας, να κατανοήσουμε τη μεγαλειότητα αυτού που ονομάζουμε Σύμπαν. Οπως λέει κι ο Ελύτης, να κατανοήσουμε «αυτόν τον κόσμο τον μικρό, τον μέγα»!».