Παν άμετρον κάκιστον!

Ο εκ μητρός παππούς μου, όταν οι γονείς μου με οδηγούσαν σ’ αυτόν, για να με συνετίσει, καθότι ήμουν το άτακτο και χαϊδεμένο παιδί-πειραχτήρι, με υποδεχόταν με το στοργικό φιλί και με την έμμετρη και ομοιοκατάληκτη παραίνεση: «Πέτρο-Πέτρο, με το μέτρο»!

Συχνά αντιλαλεί στη συνείδησή μου αυτή η πατρώα παραίνεση που λειτουργεί ως κυμματοθραύστης, στις αναπόφευκτες αναποδιές μιας ζωής που μοιάζει με «τρικυμία γέλιων και θρήνου».

Συνειρμικά η προτροπή αυτή ενός αξιαγάπητου προγόνου μου με παραπέμπει στο απόφθεγμα του Ρόδιου φιλόσοφου, ποιητή και τύραννου Κλεόβουλου «Παν μέτρον άριστον».

Ακριβώς αυτό το επίγραμμα του Κλεόβουλου, ο οποίος κατατάσσεται στους «επτά σοφούς» της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας, θα μπορούσε να αντιδιασταλεί με τον ηθοπλαστικό του αντίποδα: Παν άμετρον κάκιστον!

Οι τρεις αυτές λέξεις ξεπήδησαν στο νου μου, ως απάντηση στην παρατεταμένη καταιγίδα των ημερών μας, με τις ατομικές και συλλογικές αφυπνίσεις πεπιεσμένων συνειδήσεων.

Μέσα στις αναπόφευκτες ανθρώπινες τρικυμίες και τα εναλλασσόμενα χαμόγελα και οι πίκρες. Κάτι σαν τις συναρπαστικές «τέσσερις εποχές» του Antonio Vivaldi. Κάτι ανάλογο σαν τους στίχους του ποιητή και συνθέτη Διονύση Σαββόπουλου. «Θα μας φύγει θα ξανάρθει κι άντε πάλι απ’ την αρχή»…

Η αλλοτρίωση του συμβιβασμού

Αυτός λοιπόν ο νεολογισμός «παν άμετρον κάκιστον» θα μπορούσε να λειτουργεί αποτρεπτικά για κάθε καταπάτηση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων ή και για την μετατροπή των καταπιεσμένων σε τυράννους και θύτες των αθώων. Αλλά ούτε και σε αυτόκλητο κήνσορα, σε τιμητή των άλλων, με βεβαρυμμένο το προσωπικό ηθικό τους μητρώο. Η ποιμενική θυμοσοφία συμπυκνώνει όλον αυτό τον συλλογισμό στο λαϊκό απόφθεγμα: «Εκεί που μας χρωστούσανε τώρα μας ζητούν και το βόδι»…

Ίσως είναι νωρίς ν’ αντλήσουμε παραδείγματα από τα δρώμενα των ημερών μας. Τα συμπεράσματα θα προκύψουν με την αποκρυστάλλωση των καταστάσεων, από την ψυχραιμία και τη σύνεση…

Ο βραβευμένος με Όσκαρ Ιταλός σκηνοθέτης Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, ενσάρκωσε με τη γνωστή σκηνοθετική του μαεστρία στη μεγάλη οθόνη τον «Κονφορμιστή» του Μοράβια ολοκληρώνοντας έτσι τη δραματική σύγκρουση καθηκόντων εκείνων, που συνειδησιακά αναγκάζονται για την επιβίωσή τους, σε ταπεινούς συμβιβασμούς.

Ίσως μια αναδρομή στην πορεία τόσο της καθεστωτικής μεταπολίτευσης της ελληνικής απριλιανής χούντας όσο και της φασιστικής Ιταλίας να μας περιέγραφε εναργέστερα αυτή τη συμπεριφορά της καιροσκοπικής μοιρολατρείας.

Στη δική μας περίπτωση, οι μοιρολατρικά υποταγμένοι στη μετατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος σε στρατοκρατική δικτατορία, στη διάρκεια της μεταπολίτευσης του ’74 και ’75 και μετά με ταχυδακτυλουργική δεξιότητα μετατράπηκαν σε κήνσορες, σε τιμητές ακόμη των κατατρεγμένων αντιφρονούντων του αυτοανατρεπέντος στρατοκρατικού καθεστώτος. Κάποιοι μάλιστα άκαπνοι και λουφαδόροι των μετόπισθεν πήραν και αντιστασιακή σύνταξη, για το λαϊκοαπελευθερωτικό έπος 1941-1945.

Στην καθαυτό περίοδο του μουσολινικού φασισμού οι μοιρολατρικά υποταγμένοι στο δικτατορικό καθεστώς Ιταλοί, ήταν υπόδειγμα υπάκουων πολιτών στους «κανόνες» του δικτατορικού πολιτεύματος, ακόμη και αν οι κανόνες αυτοί έρχονταν σε σύγκρουση με τα βαθύτερα «πιστεύω» τους και τις επιταγές της συνείδησής τους.

Δύο από τους επιφανέστερους διανοούμενους και σκηνοθέτες της Ιταλίας, ο συγγραφέας Αλμπέρτο Μοράβια και ο σκηνοθέτης Μπερνάρτο Μπερτολούτσι, ο πρώτος στο βιβλίο του «Ο κονφορμίστας» και ο δεύτερος στο ομότιτλο κινηματογραφικό του έργο, του δίνουν ανάγλυφα το χαρακτήρα του συμβιβασμένου πολίτη με τον φασισμό, ο οποίος θυσιάζει για την επιβίωσή του ακόμη και τα ιερότερα ιδανικά του…