Καταφύγια θηραμάτων

Αλήθεια, πότε, στην ιστορία της ανθρωπότητας, γράφτηκε ή εκφωνήθηκε το πρώτο ποίημα; Πριν από την καταραμένη εκείνη ημέρα που το πρώτο ζεύγος της θνητής ανθρωπότητας έφαγε τον απαγορευμένο καρπό στο δέντρο του Παραδείσου και «ντράπηκε» που ήταν γυμνό, το πρώτο Αχ, το πρώτο Βαχ που βγήκε από τα χείλη του, είτε από απελπισία, είτε από έπαρση, είτε από χαρμολύπη, η πρώτη αντίδραση και η πρώτη έκπληξη, το πρώτο αδιέξοδο και η πρώτη ρωγμή στον χρόνο ήταν και τα εγκαίνια της ποίησης. Γιατί όλη η ποίηση της ανθρωπότητας εκατομμύρια χρόνια τώρα εκκίνησε από μια κραυγή, έναν αναστεναγμό και έναν αιφνιδιασμό που αναστάτωσε την πλήξη της καθημερινότητας του ζώου Ανθρωπος. Μόλις ορθώθηκε στα δυο του πόδια και άλλαξε οπτική, προοπτική, εκφώνησε και το πρώτο ποίημα.

Εν παρενθέσει σπεύδω ξανά να θυμίσω τη διαφορά ανάμεσα στα ρήματα «δρω», «πράττω», «ποιώ». «Δρω» σημαίνει «ενεργώ», «πράττω» σημαίνει «δρω» και η δράση μου αξιολογείται βάσει μιας ηθικής, θετικής ή αρνητικής κλίμακας. «Ποιώ» σημαίνει «δημιουργώ» εκ του μηδενός. Οπως έλεγε ο Πλάτων «ποίηση είναι η πορεία από το σκοτάδι στο φως, από το μη είναι στο είναι». Εξού και ο ποιητής Ουρανού και Γης, Δημιουργός του Σύμπαντος. Από το Χάος στον Κόσμο.

Η ποίηση, άρα η ανάδυση από το μηδέν στην ύπαρξη μορφών στην αυγή του πολιτισμού γέννησαν την τέχνη της ποιήσεως, τη μουσική, τα εικαστικά γένη, τον χορό. Εκείνος ο μακρινός, περιδεής άνθρωπος των σπηλαίων, αντιμέτωπος με τη βροχή, τον κεραυνό, την πλημμύρα, την αστραπή, το σκοτάδι, τα ουρλιαχτά των θηρίων, τους βίαιους ανέμους και την αφόρητη κάψα του ήλιου άφησε τις πρώτες κραυγές και έτσι εγκαινίασε τη γλώσσα και τις τέχνες. Μια κραυγή φόβου είχε ήχο, είχε ρυθμό, είχε κίνηση και οδήγησε τον άνθρωπο να χαράξει στο σπήλαιο το ζώο που τον απειλούσε, πιστεύοντας πως το «κατέχει» και το ξορκίζει. Αλλά ας μείνουμε σήμερα στην ποίηση της κραυγής εν ρυθμώ, την απελπισία, τον τρόμο, την ελπίδα, την καταφυγή στο επιφώνημα που εξελίχθηκε σε γλώσσα, δηλαδή σε σύστημα ήχων με νόημα. Ολες οι λέξεις κατάγονται από το «Ω!», το «Αχ», το «Αλίμονο», το «Βαχ» και το «Μη!». Αυτή η αναγκαία επιστροφή στην αυγή του πολιτισμού είναι πάντα απαραίτητη, όταν σήμερα διαβάζουμε ή ακούμε τη σύγχρονή μας «κραυγή», «ηχώ», «κατάρα», «ελπίδα», όπως με χίλιες μορφές, ρυθμούς, εικόνες αποτυπώνεται την ποιητική τέχνη της εποχής μας και της γλώσσας μας. Λέμε συνήθως πως τα ομηρικά έπη είναι η πρώτη ποιητική αναφορά, αλλά στην «Οδύσσεια» υπάρχει ο ραψωδός Φήμιος και το τραγούδι των Σειρήνων!!!

Εχω στο γραφείο μου δύο συλλογές ποιημάτων, με ποιητές δύο εξέχουσες παρουσίες, από διαφορετικούς χώρους της τέχνης. Η Μαρία Λαϊνά είναι μια μείζων ποιητική φωνή του παρόντος στη γλώσσα μας. Και έξοχη πεζογράφος και θεατρική συγγραφέας, αλλά, κυρίως, ποιήτρια μιας βαθιάς κραυγής, συχνά υπόγειας, εκ των εγκάτων, μιας υπαρξιακής οδύνης και μιας ηρωϊκής, παρ’ όλα αυτά, συμβίωσης με τα τραύματά της και το μηδέν. Μόνο που αυτό το μηδέν έχει φωνή, συχνά αγχώδη, μια φωνή που μας φέρνει από τις ρίζες της θλίψης και του πόνου, τον πυρετό της απελπισίας που συχνά σπάζει το θερμόμετρο.

Η συλλογή της Λαϊνά με τίτλο «Ο,τι έγινε, άνθρωποι και φαντάσματα» (Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ) είναι μια ολιγοσέλιδη ποιητική απελπισία του ζην που επιμένει να βιώνει τη θλίψη, την απώλεια, την ακηδία του είναι με την επιμονή ενός ορειβάτη που σκαρφαλώνει σε ένα φανταστικό βουνό που δεν υπάρχει ούτε καν στη φαντασία. Ενα δείγμα: «Ας πάμε τώρα/νεκρός εσύ/κι εγώ στην αγκαλιά σου/ας κοιμηθούμε κάτω/από το φως των αστεριών/που δεν υπάρχουν πια».

***

Ο Δημήτρης Καταλειφός είναι μια μέγιστη αξία στη θεατρική μας, σύγχρονη ιστορία. Με έξοχη τεχνική, αλλά και με πλούσιο κοίτασμα συναισθημάτων ευγενών μετάλλων. Δεν είναι έκπληξη που γράφει ποίηση. Με την ευκαιρία της αγρανάπαυσης του ιού για το θέατρο και, συνάμα, των φετινών του γενεθλίων, μας χάρισε μια εξαίσια ποιητική συλλογή ώριμης ποίησης που αυτομάτως τον κατατάσσει αυτοδικαίως και στην ποιητική, έγκυρη συντεχνία. Η στήλη δεν αντικαθιστά τη σελίδα της κριτικής λογοτεχνίας στην εφημερίδα. Είμαι ένας φανατικός αναγνώστης που, ιδιαίτερα αυτές τις μέρες, καταφεύγω ως θήραμα ανάμεσα σε άλλα θηράματα στο καταφύγιο «που μισούμε», όπως έγραφε και οι Καρυωτάκης.

«Απόψε/κάνω τα παιδικά μου χρόνια μαξιλάρι/όπου γέρνουν τ΄άσπρα μου μαλλιά, και ξαναβλέπω ουρανό μ΄αστέρια» («Συμπληγάδες γενεθλίων», Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ).