Τι συμβαίνει με τον κίνδυνο από τον μόλυβδο στο ΚΥΤ Μαυροβουνίου στη Λέσβο;

Το περασμένο Δεκέμβριο η οργάνωση Human Rights Watch είχε εκφράσει την ανησυχία της για ενδεχόμενη παρουσία μολύβδου στο έδαφος όπου έχει διαμορφωθεί το ΚΥΤ Μαυροβουνίου στη Λέσβο και όπου έχουν μεταφερθεί χιλιάδες πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο ύστερα από την καταστροφική πυρκαγιά στο ΚΥΤ της Μόριας.

Ο λόγος ήταν ο συγκεκριμένος χώρος ήταν για πολλά χρόνια ένα πεδίο βολής, πολύ οικείο άλλωστε σε όσους υπηρέτησαν τη στρατιωτική τους θητεία στη Λέσβο. Τα πεδία βολής διεθνώς θεωρούνται χώροι που έχουν υψηλά ποσοστά ρύπανσης από μόλυβδο στο έδαφος γιατί οι σφαίρες και οι κάλυκες έχουν μόλυβδο που καταλήγουν στο έδαφος. Μάλιστα, ο μόλυβδος που βρίσκεται στο έδαφος μέσα σε συνθήκες ξηρασίας και έντονων ανέμων μεταφέρεται και με τον αέρα. Ο μόλυβδος είναι ένα βαρύ μέταλλο, ιδιαίτερα τοξικό για τους ανθρώπους εάν καταποθεί ή εισπνευσθεί, ιδιαίτερα για παιδιά και εγκύους. Επιπλέον, καθιστά μια περιοχή επικίνδυνη για πολλά χρόνια.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ασφαλές επίπεδο ως προς την έκθεση στον μόλυβδο. Ο μόλυβδος συσχετίζεται με νευρολογικά, βιολογικά και γνωσιακά προβλήματα, με προβλήματα συμπεριφοράς, με αναπτυξιακά προβλήματα, με βλάβες σε ζωτικά όργανα και ακόμη και το θάνατο. Επιπλέον, μεταδίδεται μέσω του πλακούντα και του μητρικού γάλακτος. Υπολογίζεται ότι το 2017 1,06 εκατομμύρια θάνατοι παγκοσμίως μπορούν να αποδοθούν στην έκθεση στον μόλυβδο.

Η οργάνωση είχε υποστηρίξει ότι οι διαμένοντες στο καμπ είχαν βρει κάλυκες και άλλα χρησιμοποιημένα πυρομαχικά ακόμη και έναν άθικτο όλμο και είχε υπογραμμίσει ότι υπάρχει κίνδυνος, ιδίως για τα παιδιά που παίζουν μέσα στο χώρο του καμπ.

Στα αρχικά ερωτήματα της οργάνωσης είχε απαντήσει ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου κ. Μηταράκης. Ο αρμόδιος υπουργός είχε υποστηρίξει ότι στο πεδίο βολής χρησιμοποιήθηκε μόνο ελαφρύς οπλισμός, ότι αυτό μικρός του καμπ συμπίπτει με το πεδίο βολής και ότι είχαν τοποθετηθεί νέα στρώματα χώματος και δη πηλού, που συνεπάγεται και μικρότερη σκόνη στην ατμόσφαιρα.

Ωστόσο, η επιστολή αναφέρει ότι παρότι είχαν λάβει διαβεβαιώσεις ότι δεν υπάρχει θέμα ρύπανσης από μόλυβδο, θα γινόταν έρευνα για να εξεταστούν τα σχετικά επίπεδα.

Το υπουργείο υποστηρίζει ότι ελήφθησαν προληπτικά μέτρα, ήδη από την αρχική φάση της εγκατάστασης:

1. Ανίχνευση για υπολείμματα βλημάτων από ειδική μονάδα του Ελληνικού Στρατού
2. Επιχωμάτωση του εδάφους σε ύψος 50cm
3. Επικάλυψη του εδάφους με χαλίκι ύψους 20cm
4. Αξιολόγηση της περιοχής από διεθνή επιτροπή ειδικών, η οποία συστάθηκε από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO)

Στις 24.11.2020 το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανέθεσε στην Ελληνική Αρχή Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ) να πραγματοποιήσει τις σχετικές μετρήσεις, ενώ προληπτικά απομάκρυνε όσες σκηνές υπήρχαν στο χώρο του παλαιού πεδίου βολής.

Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου: κάτω από τα διεθνή όρια τα επίπεδα μολύβδου στους χώρους φιλοξενίας στο προσωρινό ΚΥΤ Μαυροβουνίου

Η ΕΑΓΜΕ έστειλε τα αποτελέσματα των μετρήσεων στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου στις 8 Δεκεμβρίου 2020 και τον Ιανουάριο του 2021 δόθηκε στη δημοσιότητα η σχετική έκθεση.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του υπουργείου στις 23 Ιανουαρίου: «Συνελέγησαν 12 δείγματα, εκ των οποίων τα 11 βρίσκονταν σε χώρους του ΚΥΤ που φιλοξενούνται αιτούντες άσυλο και το 12^ο από χώρο διοίκησης, εκτός οικιστικής χρήσης. Όλα τα δείγματα εντός οικιστικής περιμέτρου (δηλ. τα 11) είχαν δεδομένα συγκέντρωσης μόλυβδου κάτω από τα διεθνή όρια για οικιστική χρήση. Στο 12^ο δείγμα εδάφους, που ελήφθη από σημείο εκτός οριοθετημένης (κατοικημένης) περιοχής, τα δεδομένα συγκέντρωσης μολύβδου ήταν πάνω από τα ανωτέρω αποδεκτά όρια»

Σε αυτή τη βάση το υπουργείο επέμεινε ότι «Μέχρι σήμερα, είμαστε βέβαιοι ότι δεν έχουν προκύψει τέτοια επίπεδα παρουσίας μόλυβδου εντός της οριοθετημένης περιοχής, τα οποία να απαιτούν ειδικότερες παρεμβάσεις και αναθεώρηση του σχεδιασμού των κατασκευαστικών έργων στην προσωρινή δομή. Το επόμενο διάστημα θα γίνει από την πλευρά μας επιτόπια παρέμβαση – ενημέρωση τόσο των αιτούντων άσυλο / μεταναστών, όσο και των εργαζομένων στη δομή».

Διευκρινίσεις από το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου

Πιο αναλυτικά εξέθεσε την επιχειρηματολογία του το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου σε non paper που εξέδωσε άνω στο θέμα όπου υποστηρίζει, μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«[…] • Οι μικροποσότητες που ανιχνεύτηκαν σε ένα σημείο στα όρια της δομής που είναι εκτός κατοικημένης περιοχής είναι κάτω από τα επιτρεπτά όρια βιομηχανικής ζώνης και κάτω από τα όρια που εντοπίζονται σε πολλές περιοχές και δήμους στην Ελλάδα, όπου διαβιούν με ασφάλεια χιλιάδες πολίτες.

• Το δείγμα που ελήφθη έξω από την κατοικημένη περιοχή θεωρείται ότι ξεπερνά τα όρια που έχουν τεθεί για τις οικιστικές ζώνες αλλά εντός των προβλεπόμενων ορίων για τις βιομηχανικές περιοχές, όπως και θεωρείται η περιοχή του δείγματος αυτού.
• Η προσωρινή δομή στο Μαυροβούνι, δεν θεωρείται καν οικιστική περιοχή καθώς οι κάτοικοι διαβιούν προσωρινά για λίγους μήνες και όχι για πολλά χρόνια ή μόνιμα. Όλα όμως τα δείγματα τέθηκαν σε σύγκριση με τα αυστηρά όρια που αφορούν τις οικιστικές ζώνες και είναι πολύ πιο κάτω από αυτά.
• Το συγκεκριμένο δείγμα ελήφθη από πυροβολείο σε λόφο που δεν κατοικείται. Ο μόλυβδος δεν υπάρχει στα βλήματα.
• Κάθε χώρα θέτει τα δικά της επιτρεπτά όρια mg Μολύβδου, πχ Ελλάδα 500mg Ελβετία 1000mg.
• Πουθενά και πότε δεν εκκενώθηκε περιοχή λόγω μολύβδου. Η μόνη «ιατρικής» φύσεως εκκένωση, είναι λόγω ραδιενέργειας.»

Human Rights Watch: χρειάζονται περισσότεροι έλεγχοι

Από τη μεριά της, η οργάνωση Human Rights Watch επέμεινε στις 27 Ιανουαρίου ότι υπάρχει πρόβλημα, ότι χρειάζονται περισσότεροι έλεγχοι, καθώς και το ίδιο το γεγονός ότι υπήρξε δείγμα με υψηλή συγκέντρωση μολύβδου αποτελεί λόγο ανησυχίας.

Επιπλέον, η οργάνωση επεσήμανε ότι μέχρι και τις 10 Ιανουαρίου  υπήρχαν ακόμη σκηνές πάνω στο χώρο του παλαιού πεδίου βολής, όπως και ότι ο χώρος χρησιμοποιείτο από τους διαμένοντες στο καμπ, π.χ. για να παίξουν ποδόσφαιρο.

Ερωτήματα για το ζήτημα έθεσε και η ανθρωπιστική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα: «Μια σειρά ερωτημάτων που προκύπτουν πρέπει να απαντηθούν άμεσα. Γιατί δεν ενημέρωσαν νωρίτερα για τη μόλυνση, καθώς σύμφωνα με την ανακοίνωση του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής είχαν αυτά τα ευρήματα από τις 8 Δεκεμβρίου 2020; Ποια είναι τα ακριβή ευρήματα και ποιες περιοχές έχουν μολυνθεί και σε ποιο βαθμό; Ποια είναι τα διεθνή πρότυπα που χρησιμοποιήθηκαν για αυτή τη μέτρηση; Τα σημερινά στοιχεία δείχνουν ότι δεν υπάρχει ασφαλές επίπεδο έκθεσης σε μόλυβδο. Με βάση ποια επιστημονική ανάλυση, τα μέτρα που ανακοίνωσε το Υπουργείο είναι αρκετά για την προστασία όσων ζουν στον καταυλισμό;»

Τι δείχνουν τα δείγματα

Η έκθεση της ΕΑΓΜΕ αναφέρει ότι οι προτεινόμενες τιμές μολύβδου είναι για χώρους όπως οι παιδικές χαρές, οι παιδικοί σταθμοί και τα σχολεία τα 100 mg/kg Pb και για χώρους οικιστικούς (σπίτια) τα 500 mg/kg Pb.

Τα στοιχεία της έκθεσης αναφέρουν ότι από τα 12 σημεία δειγματοληψίας στην ευρύτερη περιοχή του ΚΥΤ Μαυροβουνίου, στα 7 οι μετρήσεις ήταν κάτω από τα 100 mg/kg Pb, σε τρία παρατηρήθηκαν τιμές 147 mg/kg Pb, 103 mg/kg Pb και 120 mg/kg Pb. Σε ένα δείγμα η μέτρηση ήταν 330 mg/kg Pb και σε ένα άλλο 2233 mg/kg Pb

Το συμπέρασμα της έκθεσης της ΕΑΓΜΕ ήταν ότι:

«Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι, στη μεγαλύτερη έκταση της δομής, τα δείγματα εδάφους εμφανίζουν τιμές ≤147 mg/kg. Το έδαφος του καταυλισμού στις περιοχές αυτές παρουσιάζει τιμές συγκέντρωσης μολύβδου αρκετά χαμηλότερες από τα προτεινόμενα διεθνώς όρια λήψης μέτρων για περιοχές οικιστικής χρήσης (πχ τα 530mg/kg Pb της νέας ολλανδικής λίστας, ή των 500 mg/kg Pb της ελληνικής πρότασης, Κεφάλαιο 7 παράγραφος 7.2 της παρούσας). Συνεπώς με βάσει τα διαθέσιμα στοιχεία δεν τεκμηριώνεται ότι είναι ρυπασμένο με μόλυβδο. […]Σε αντίθεση με τα προηγούμενα, δύο δείγματα (2/12), τα MAV-12 & MAV-01, που λήφθηκαν στην περιοχή πρόσκρουσης των σφαιρών και πτώσης βολών (backstop berm) στους πρόποδες του δυτικού – βορειοδυτικού τμήματος της πλαγιάς του λόφου Μαυροβούνι, ειδικότερα δε το MAV-01 σε μικρή απόσταση και από ανενεργή στρατιωτική δομή (πρώην πολυβολείο), εμφανίζουν υψηλές τιμές συγκέντρωσης μολύβδου. Από αυτά τα δύο το MAV-12 εμφανίζει υψηλή μεν τιμή (330mg/kg Pb), η οποία όμως είναι σαφώς κάτω από τα διεθνώς χρησιμοποιούμενα όρια παρέμβασης για οικιστική χρήση του χώρου. Το MAV-01 λήφθηκε εκτός της χωροθετημένης περιοχής.»

Ωστόσο, εύλογα γεννιέται το ερώτημα γιατί επιλέγεται ως όριο ασφάλειας για τον χώρο μια τιμή που αφορά δομημένους χώρους και όχι το όριο για παιδικές χαρές και σχολικά κτίρια που θα φάνταζε ότι θα αναλογούσε περισσότερο σε έναν χώρο προσωρινού καταυλισμού ανθρώπων σε πιο άμεση επαφή με το έδαφος και μεγάλου αριθμού παιδιών που σε αυτή την έκταση επίσης παίζουν.

Human Rights Watch: η ελληνική κυβέρνηση υποβαθμίζει τον κίνδυνο από τον μόλυβδο

Η Human Rights Watch επανήλθε στο θέμα στις 17 Φεβρουαρίου 2021 εκδίδοντας μάλιστα και σχετικά ανακοίνωση με τη μορφή ερωταπαντήσεων (Q&A).

Η θέση της είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση κακώς υποβαθμίζει τον κίνδυνο και ότι χρειάζονται περισσότεροι έλεγχοι, συμπεριλαμβανομένων και εξετάσεων στους διαμένοντες και ιδίως στα παιδιά για τη μέτρηση των επιπέδων μολύβδου στο αίμα. Επίσης επιμένει ότι η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να απευθυνθεί και σε άλλους διεθνείς ειδικούς στα ζητήματα που αφορούν τις δειγματοληψίες, τους ελέγχους, και τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα.

Η οργάνωση, που υποστηρίζει ότι έχει μεγάλη πείρα στην υπεράσπιση πληθυσμών σε κίνδυνο απέναντι σε περιβαλλοντικά προβλήματα, αναφέρει και το παράδειγμα του Κοσόβου όπου σε καμπ όπου βρέθηκαν υψηλές τιμές μολύβδου στο έδαφος, μετρήθηκαν μετά από λίγους μήνες υψηλές τιμές μολύβδου στο αίμα Γάλλων στρατιωτικών της KFOR που υπηρετούσαν σε αυτά τα καμπ, αλλά και σε Ρομά που φιλοξενούνταν σε εκείνα τα καμπ.

Η έκθεση της ΕΑΓΜΕ υποστηρίζει ότι δεν μπορούν να γίνουν συγκρίσεις με αυτή την περίπτωση γιατί τα καμπ στο Κόσοβο είχαν φτιαχτεί σε χώρο που ήταν πολύ κοντά σε μεγάλη μεταλλουργική βιομηχανία που εξηγεί τις μεγάλες συγκεντρώσεις μολύβδου. Ωστόσο, η Human Rights Watch επιμένει ότι και στο ΚΥΤ Μαυροβουνίου ο κίνδυνος είναι υπαρκτός, καθώς ιδίως τα παιδιά εκτίθενται με διάφορους τρόπους στον μόλυβδο και υποστηρίζει ότι ακόμη και σε αυτές τις τιμές που περιλαμβάνονται στην έκθεση της ΕΑΓΜΕ, με βάση τα παραδεκτά επιστημονικά μοντέλα, υπάρχει κίνδυνος για τα παιδιά κάτω των 7 ετών.