Ειρήνη Σταματούδη: Η «Σιδηρά Κυρία» της πνευματικής ιδιοκτησίας

Υπήρξε πρόσωπο κλειδί για τον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η Ειρήνη Σταματούδη η οποία διετέλεσε διευθύντρια του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας από το 2007 έως το 2018, μιλά για τον θολό ακόμη τοπίο των πνευματικών δικαιωμάτων και τοποθετείται στο πως διαμορφώνεται ο χώρος της συλλογικής διαχείρισης στην Ελλάδα σήμερα.

Ποια η σημασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σήμερα;

Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί το κίνητρο για τη δημιουργία. Εξασφαλίζει τα νομικά μέσα προς το ζην. Βέβαια το να κερδίσει κανείς χρήματα από το έργο του εξαρτάται από το πόσο επιτυχημένο είναι.

Σε τι επίπεδο βρίσκεται σήμερα νομοθετικά η χώρα μας;

Ο ελληνικός νόμος συνιστά έναν από τους πιο πλήρεις διεθνώς νόμους από άποψη προστασίας. Δίνει έμφαση στον δημιουργό. Περιέχει ασφαλιστικές δικλείδες για τα αδύναμα διαπραγματευτικά μέρη. Έχει ενσωματώσει όλες τις σχετικές ευρωπαϊκές και διεθνείς διατάξεις. Η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στη διαδικασία ενσωμάτωσης και της τελευταίας ενωσιακής Οδηγίας για την Ψηφιακή Ενιαία Αγορά, η οποία θα θωρακίσει ακόμη περισσότερο τον νομοθετικό μας πλαίσιο.

Οι συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί λόγω της επιδημιολογικής κρίσης  πόσο έχουν δυσκολέψει τον τομέα των πνευτικών δικαιωμάτων;

Η αλήθεια είναι ότι ο κορονοϊός χτύπησε αλύπητα τον χώρο του θεάματος, της ψυχαγωγίας, της διασκέδασης και της εστίασης. Αναφέρομαι στην εστίαση διότι συνδέεται με τα έσοδα των δημιουργών από τη δημόσια εκτέλεση. Είναι σαφές πως και αυτά έχουν μειωθεί αισθητά. Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία που προκύπτουν από μία έρευνα της Ernst & Young που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο. Σύμφωνα με αυτήν υπήρξε μείωση εσόδων στην Ευρώπη της τάξης του 90% στον χώρο του θεάματος και 70% στη μουσική.

Αυτή την στιγμή υπάρχουν δύο Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρησης στον τομέα των δημιουργών μουσικής: η Αυτοδιαχείριση και η ΕΔΕΜ. Είναι αυτό κάτι που συνηθίζεται, δηλαδή να υπάρχουν περισσότεροι από έναν ΟΣΔ σε μία κατηγορία δικαιούχων;

Σίγουρα δεν απαγορεύεται. Ο κανόνας όμως στην Ευρώπη είναι να υπάρχει ένας ΟΣΔ στον τομέα των δημιουργών μουσικής. Ο ΟΣΔ αυτός λειτουργεί από οιονεί μονοπωλιακή θέση. Στην πράξη έχει αποδειχθεί ότι η λειτουργία ενός μόνον ΟΣΔ ανά κατηγορία δικαιούχων ευνοεί και τους χρήστες.

Δεν χρειάζεται να καταβάλλουν δικαιώματα σε περισσότερους ΟΣΔ δεδομένου ότι το ρεπερτόριο δεν κατακερματίζεται. Θα μου πείτε, ίσως, ότι εκτός από τον τομέα των δημιουργών μουσικής, σε άλλες κατηγορίες δικαιούχων στην Ελλάδα έχουμε περισσότερους από έναν ΟΣΔ.

Η διαφορά είναι ότι στις υπόλοιπες κατηγορίες οι ΟΣΔ δεν κατεβαίνουν ενεργά στην αγορά της δημόσιας εκτέλεσης για να συλλέξουν δικαιώματα. Στην μουσική όμως δεν είναι καθόλου έτσι. Η μοναδική χώρα που υπάρχουν δύο ΟΣΔ στον τομέα των δημιουργών μουσικής είναι η Τουρκία. Η παράλληλη παρουσία τους έχει μειώσει δραματικά τα έσοδά τους και δημιουργεί αναστάτωση στην τουρκική αγορά.

Εμείς γιατί ακολουθούμε το λάθος μοντέλο;

Το πρόβλημα ξεκίνησε από την περίοδο της ΑΕΠΙ. Ήταν ένας ΟΣΔ που είχε τη μορφή ανώνυμης εταιρείας. Οι δικαιούχοι δεν είχαν έλεγχο στη διαχείριση των έργων τους. Σε διαχειριστικό έλεγχο που διενήργησε ο ΟΠΙ, ύστερα από εντολή του Υπουργείου Πολιτισμού, εντοπίστηκαν σοβαρές παραβάσεις. Οι τότε μέτοχοι της ΑΕΠΙ παραπέμφθηκαν για σωρεία κακουργημάτων. Μαύρες τρύπες, αδιανέμητα δικαιώματα δεκάδων εκατομμυρίων, υψηλές αμοιβές στελεχών της ΑΕΠΙ, κλπ. Μετά την κατάρρευση της ΑΕΠΙ δημιουργήθηκε μία μοναδική ευκαιρία να συνυπάρξουν όλοι οι δημιουργοί κάτω από μία στέγη. Δυστυχώς προκλήθηκε ένας διχασμός.

Μία μερίδα δημιουργών επιθυμούσε την -έστω προσωρινή- κρατικοποίηση του συστήματος, το οποίο θα ήλεγχαν δημόσιοι λειτουργοί και συνεργάτες της τότε Κυβέρνησης. Την έλλειψη εμπειρίας τους σε ζητήματα συλλογικής διαχείρισης κάλυπτε η στήριξη της τότε πολιτικής ηγεσίας. Μία άλλη μερίδα πίστευε ότι έπρεπε να ακολουθηθεί το μοντέλο που ισχύει σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες: ένας ΟΣΔ, ανεξάρτητος από το Κράτος, και αυτοδιοικούμενος από τα μέλη του. Η τότε κυβέρνηση συντάχθηκε με το αίτημα αυτών που ζητούσαν έναν κρατικό φορέα με αποτέλεσμα εκεί που υπήρχε πλέον ένας ΟΣΔ να δημιουργηθούν δύο. Δημιούργησε την ΕΥΕΔ κάτω από την ομπρέλα του ΟΠΙ.

Τι έγινε τελικά;

Η τότε πολιτική ηγεσία που επέλεξε το μοντέλο της ΕΥΕΔ, πιστεύω ότι θεωρούσε ότι αυτό θα συνιστούσε προσωρινή λύση. Είχε προβλεφθεί χρονικό διάστημα 2 ετών ζωής της ΕΥΕΔ αλλά τουλάχιστον σε εμένα είχε εκφρασθεί η άποψη ότι σε λίγους μήνες θα υπήρχε ένωση των δύο ομάδων. Δεν διχάζεις όμως πρώτα έναν χώρο για να τον ενώσεις μετά. Δημιουργείς εξαρχής τις προϋποθέσεις για την ένωση. Έγιναν και άλλα λάθη, λάθη διοίκησης και αδιαφάνειας, στα οποία δεν θα ήθελα να αναφερθώ στην παρούσα φάση. Είναι εκείνες οι περιπτώσεις που λες «ήταν που ήταν στραβό το κλήμα, το έφαγε και ο γάιδαρος».

Είναι η εποχή που παραιτηθήκατε από τη θέση της Διευθύντριας του ΟΠΙ. Τον Σεπτέμβριο του 2019, όταν γίνατε Πρόεδρος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής του ΥΠΠΟ για τα πνευματικά δικαιώματα, στράφηκε εναντίον σας ο κ. Σκουρολιάκος και ισχυρίστηκε ότι παραιτηθήκατε διότι ο ΟΠΙ είχε δεχτεί δωρεά ύψους 120.000 ευρώ από την ΑΕΠΙ, την οποία όφειλε να ελέγχει.

Τον Οκτώβριο του 2018 παραιτήθηκα από τη θέση μου γιατί διαφωνούσα με τον τρόπο που η διοίκηση του ΟΠΙ διαχειριζόταν το ζήτημα της ΕΥΕΔ. Η διαφωνία μου δεν ήταν με την ΕΥΕΔ αλλά με τη διαχείριση που γινόταν από τον ΟΠΙ. Θεωρούσα αδιανόητο ένα μέρος του ΟΠΙ, το οποίο διηύθυνα, να αναρτά στη Διαύγεια όλα του τα έξοδα, ενώ αντίθετα, το άλλο μέρος του ΟΠΙ που διοικούσε την ΕΥΕΔ δεν αναρτούσε τίποτα.

Είχα αντιδράσει και σε άλλες ενέργειες της τότε διοίκησης, τις οποίες ανέφερα στην επιστολή παραίτησής μου, που δημοσιεύθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2018 στον τύπο. Αντιλαμβάνεστε ότι για την τότε διοίκηση είχα καταστεί το μαύρο πρόβατο. Προσπάθησαν, με προεξάρχοντα τον τότε πρόεδρο του ΟΠΙ, σε συνδυασμό με φίλα προσκείμενα μέσα και φίλους, να με απαξιώσουν. Πιστεύω στόχος τους ήταν να φοβηθώ και να υποχωρήσω.

Έτσι εμφανίστηκαν δημοσιεύματα για την δήθεν δωρεά στον ΟΠΙ από την ΑΕΠΙ και αργότερα δελτίο τύπου του κ. Πάνου Σκουρολιάκου, βουλευτή του Σύριζα. Σκοπός τους ήταν ακόμη να απαξιώσουν τον έλεγχο που είχα κάνει στην ΑΕΠΙ. Μιλούσαν για δωρεά 120.000 € στον ΟΠΙ, η οποία δεν υφίστατο. Υπήρχε δικαστική απόφαση βάσει της οποίας τα συγκεκριμένα χρήματα που είχε καταβάλει η ΑΕΠΙ στον ΟΠΙ ήταν οφειλές. Δεν είχα άλλη επιλογή από το να κινηθώ νομικά.

Τελικά η ΕΥΕΔ κατάφερε να ενοποιήσει τον χώρο;

Δυστυχώς το αντίθετο. Ο χώρος διασπάστηκε ακόμη περισσότερο. Η πλειοψηφία των Ελλήνων δημιουργών παρέμεινε στην ΕΥΕΔ. Χρησιμοποιώ τον όρο «παρέμεινε» διότι η νομοθετική διάταξη για τη σύσταση της ΕΥΕΔ μετέφερε αυτομάτως όλα τα μέλη της ΑΕΠΙ στην ΕΥΕΔ. Μία άλλη μερίδα δημιουργών πήγαν ή εξακολούθησαν να στηρίζουν την Αυτοδιαχείριση, τον έτερο ΟΣΔ που υπήρχε. Παράλληλα, το μεγαλύτερο μέρος αλλοδαπών δημιουργών επέλεξαν μετά από έλεγχο την Αυτοδιαχείριση. Δεν είχαν εμπιστοσύνη σε ένα κρατικό σχήμα, το οποίο μάλιστα δεν είχε καμία πείρα συλλογικής διαχείρισης. Μετά τη λήξη των 2 ετών υπήρξαν αιτήματα να παραταθεί η διάρκεια λειτουργίας της ΕΥΕΔ, κάτι το οποίο τελικά δεν έπραξε το Υπουργείο Πολιτισμού.

Μετά τη λήξη της ΕΥΕΔ δόθηκε άδεια στην ΕΔΕΜ.  

Σωστά. Το Υπουργείο ανταποκρινόμενο σε αιτήματα σημαντικών Ελλήνων δημιουργών αποφάσισε να τους δώσει άδεια για τη δημιουργία νέου ΟΣΔ. Το λυπηρό είναι ότι η άδεια ζητήθηκε χωρίς να γίνει προηγουμένως καμία προσπάθεια από την πλευρά των δημιουργών να ενωθούν και να συμφωνήσουν σε ένα ενιαίο σχήμα παρόλο που υπήρξαν αιτήματα προς αυτήν την κατεύθυνση.

Που βρισκόμαστε σήμερα;

Σήμερα έχουμε δύο ΟΣΔ: την Αυτοδιαχείριση και την ΕΔΕΜ. Η νομιμότητα της άδειας της ΕΔΕΜ εκκρεμεί στο ΣτΕ ύστερα από προσφυγή της Αυτοδιαχείρισης. Αναμένεται να βγει η απόφαση. Έχουν γίνει προσπάθειες από τα δύο μέρη για συνένωση του χώρου ήδη από τον Ιούλιο του 2020. Μέχρι στιγμής τουλάχιστον δεν έχουν τελεσφορήσει.

Γιατί ;

Αν και οι δύο πλευρές εξαγγέλλουν ότι επιθυμούν την ένωση, υπάρχουν ανοιχτές πληγές, προσωπικές ατζέντες και συμφέροντα. Ειδικά εν όψει της απόφασης του ΣτΕ, θα περίμενε κάποιος ότι τα μέρη θα προχωρούσαν σε συμφωνία έτσι ώστε η οποιαδήποτε απόφαση να μην έχει πλέον πρακτικό ενδιαφέρον. Αντίθετα αναλώνονται σε νομικισμούς. Κάποιοι δείχνουν να προτιμούν τη συγχώνευση, που είναι μία μακρόχρονη και δαπανηρή διαδικασία, αντί της άμεσης ένωσης. Ζητούν επανάληψη διαχειριστικών ελέγχων και διαδικασιών, οι οποίες έχουν ήδη συντελεστεί στο μεγαλύτερο μέρος τους. Δεν εστιάζουν στη λύση να συμφωνήσουν πρώτα και στη συνέχεια να ανταλλάξουν τις απαραίτητες πληροφορίες τάχιστα στη βάση τρίτων αντικειμενικών εμπειρογνωμόνων. Είναι αυτό που λέει ο λαός: «όποιος δεν θέλει να ζυμώσει δέκα μέρες κοσκινίζει».

Πως βλέπετε να διαμορφώνεται το τοπίο;

Δυστυχώς, το βλέπω θολό. Φοβάμαι ότι θα υπερισχύσουν οι εγωισμοί και οι προκαταλήψεις. Όσο τα δύο θηρία τσακώνονται κάποιος τρίτος, φαινομενικά μικρός, θα έρθει να κλέψει το θήραμα.

Ποιος είναι ο «φαινομενικά μικρός» τρίτος;

Μπορεί να είναι οποιαδήποτε ιδιωτικά συμφέροντα, όπου οι δημιουργοί δεν θα ορίζουν το μέλλον τους, όπως αυτά που λίγα χρόνια πριν -με μία ιδιαίτερα αρνητική διάσταση τότε- εκπροσωπούσε η ΑΕΠΙ.

Πιστεύετε ότι οι δημιουργοί θα κάνουν τα ίδια λάθη;

Η ελληνική αγορά δεν μπορεί να σηκώσει 2 ΟΣΔ. Θα πρέπει άμεσα ένας εξ αυτών να αποτελέσει την στέγη όλων των δικαιούχων. Να συνεννοηθούν πως μπορούν να συνυπάρξουν όλοι δίκαια και ισότιμα ανταλλάσσοντας μεταξύ τους και τις απαραίτητες πληροφορίες. Οποιαδήποτε άλλη διαδικασία θέλει χρόνο και έχει κόστος που θα αποβεί σε βάρος των δημιουργών, θα εκτοξεύσει τα διαχειριστικά έξοδα, θα δημιουργήσει νέες μεταβατικές περιόδους, και μάλιστα εν μέσω πανδημίας όταν τα έσοδά τους ελαχιστοποιούνται. Εάν δεν το συνειδητοποιήσουν οι δημιουργοί, το μόνο που θα καταφέρουν είναι να διαιωνίζουν τα λάθη του παρελθόντος και να συντηρούν έναν αναίτιο διχασμό. Αποτέλεσμα θα είναι η κατάρρευση του χώρου.

Σας έχουν αποκαλέσει «σιδηρά κυρία» στον χώρο των πνευματικών δικαιωμάτων. Πως εκλαμβάνετε τον χαρακτηρισμό;

Δραστηριοποιούμαι στον χώρο των πνευματικών δικαιωμάτων πολλά χρόνια και έχω δει τις παθογένειες του συστήματος από μέσα. Έχω βοηθήσει υπουργούς πολιτισμού από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους λόγω της θέσης που είχα στον ΟΠΙ με εισηγήσεις μου σε σχέση με το τι θεωρώ σωστό και τι όχι στον χώρο των πνευματικών δικαιωμάτων. Διενήργησα τον έλεγχο στην ΑΕΠΙ προκειμένου οι δημιουργοί να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο αύριο. Οι εξελίξεις μετά την κατάρρευσή της με έχουν απογοητεύσει. Δεν μάσησα τα λόγια μου, δεν δίστασα ποτέ ως προς αυτό που έπρεπε να γίνει, δεν ενέδωσα σε πιέσεις και εκβιασμούς, δεν έθεσα ως γνώμονα το προσωπικό μου συμφέρον. Σήμερα βλέπω ανθρώπους να οχυρώνονται πίσω από καρέκλες, δημιουργούς να στρέφονται εναντίον συναδέλφων τους! Είναι σα να μην θέλει ο χώρος να σωθεί… Στο εξωτερικό έχουν περάσει τα πράγματα σε επίπεδο συνεργειών σε σχέση με τις πολυεδαφικές άδειες για την ψηφιακή χρήση μουσικής και στη χρήση νέων τεχνολογιών στην αδειοδότηση. Εμείς ακόμη έχουμε πρόβλημα επικοινωνίας…

Βιογραφικό

Η Ειρήνη Σταματούδη είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας στα πνευματικά δικαιώματα και επισκέπτρια καθηγήτρια στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος. Συγκαταλέγεται στους διεθνούς φήμης ειδικούς στον χώρο της. Τα βιβλία της αποτελούν σημεία αναφοράς στην βιβλιογραφία τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Διδάσκει σε διεθνή εκπαιδευτικά προγράμματα, συμμετέχει σε ερευνητικά έργα για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και είναι στον κατάλογο των διαιτητών και διαμεσολαβητών του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας, του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων, και της Ουνέσκο.