Εστω και χωρίς το δυσθεώρητο ύψος ενός Καποδίστρια

Μετά τη συντριβή του Μεγάλου Ναπολέοντος, το 1815, συγκροτήθηκε από τις νικήτριες δυνάμεις στρατιωτικοπολιτικός συνασπισμός με την ονομασία Ιερά Συμμαχία. Στην ουσία επρόκειτο για ένα διαρκές συνέδριο των νικητριών χωρών, στο οποίο πρωταγωνιστούσαν ο καγκελάριος της Αυστρίας Μέτερνιχ, ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Κάστελρι και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Καποδίστριας. Σκοπός της Ιεράς Συμμαχίας ήταν η διασφάλιση της διεθνούς τάξης από νέες επαναστατικές παρεκτροπές που απειλούσαν τη συνοχή των μεγάλων αυτοκρατοριών, την εξουσία των δυναστικών οίκων και την παγκόσμια γεωπολιτική ισορροπία.

Στο εσωτερικό της Ιεράς Συμμαχίας υπήρχαν ουσιώδεις διαφοροποιήσεις, κυρίως από τη Ρωσία. Με επιμονή του Καποδίστρια διασώθηκε η ηττημένη Γαλλία από τον διαμελισμό της που προωθούσε ο Μέτερνιχ. Γενικότερα ο Καποδίστριας, με τη συγκατάθεση του τσάρου, προωθούσε μια πιο φιλελεύθερη γραμμή, αποσκοπώντας στη δημιουργία ευρωπαϊκού κλίματος ευνοϊκού για την εγκόλπωση αιτημάτων εθνικής αυτοδιάθεσης. Ανάμεσά τους ξεχώριζε η ελληνική υπόθεση, και αυτήν ακριβώς ήθελε να προωθήσει ο Καποδίστριας.

Τον Οκτώβριο του 1820 η Ιερά Συμμαχία συνεδρίασε στο Τροπάου, με αντικείμενο ένα επαναστατικό κίνημα κοινωνικού χαρακτήρα (καρμπονάροι) που είχε εκδηλωθεί στη Νάπολι της Ιταλίας. Παρά την επιμονή του Μέτερνιχ για άμεση καταστολή της εξέγερσης, ο Καποδίστριας προέβαλε βέτο και δεν ελήφθη απόφαση. Η Ιερά Συμμαχία επαναλαμβάνει τις εργασίες της στο Λάιμπαχ τον Ιανουάριο του 1821, όπου ο Μέτερνιχ επιτυγχάνει να επιβάλει την αποστολή στρατευμάτων για την καταστολή της εξέγερσης στη Νάπολι και στο Πεδεμόντιο, όπου εν τω μεταξύ είχε εκδηλωθεί επίσης κίνημα ανατρεπτικού χαρακτήρα.

Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, καταφθάνει στο Λάιμπαχ η συγκλονιστική είδηση της εισέλευσης του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία (24/2/1821) και της Ελληνικής Επανάστασης. Η είδηση προκάλεσε σοβαρό πρόβλημα στη συνοχή της Ιεράς Συμμαχίας, διότι ο Υψηλάντης ήταν υπασπιστής του τσάρου Αλέξανδρου και υπήρχε διάχυτη υπόνοια ρωσικής εμπλοκής. Ο Μέτερνιχ κινείται άμεσα στην κατεύθυνση της ένοπλης καταστολής της Επανάστασης. Ο Καποδίστριας αποκηρύσσει τον Υψηλάντη, διαψεύδει τυχόν ρωσική εμπλοκή, αλλά ταυτόχρονα στις 12 Μαΐου αποκρούει με επιτυχία την εισήγηση του Μέτερνιχ για ένοπλη επέμβαση. Επιβάλλει την εξαίρεση της Ελληνικής Επανάστασης από τα υπόλοιπα επαναστατικά κινήματα, με κύριο (και αντικειμενικά ορθό) επιχείρημα ότι επρόκειτο για επαναστατικό κίνημα εθνικού και όχι κοινωνικού χαρακτήρα.

Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι η διπλωματική δράση του Καποδίστρια διέσωσε την Επανάσταση στο κρίσιμο πεδίο των διεθνών σχέσεων. Η συμβολή του ήταν εξίσου σημαντική με αυτήν των πρωταγωνιστών επί του στρατιωτικού πεδίου, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης και ο Παπαφλέσσας. Την ώρα που ο Κολοκοτρώνης αντιμετώπιζε την επίθεση των Τούρκων στο Βαλτέτσι και διέσωζε την Επανάσταση από την πρώιμη καταστολή της, ο Καποδίστριας έκανε κάτι εξίσου καθοριστικό για την εξέλιξη των γεγονότων: απέτρεψε την επίθεση των αντιδραστικών δυνάμεων της Ευρώπης εναντίον μιας επανάστασης που είχε εθνικό και δημοκρατικό χαρακτήρα.

Το ενδιαφέρον είναι ότι την επιχειρηματολογία του Καποδίστρια ενίσχυσε και υποστήριξε συστηματικά ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις απέτρεψε επιθέσεις οπλαρχηγών εναντίον της πελοποννησιακής δημογεροντίας, με το σαφές επιχείρημα «μη μας περάσουνε για καρμπονάρους». Ο Καποδίστριας υπερασπίστηκε την πατρίδα του με το κύρος τού αξιώματός του, τη σοβαρότητα που τον διέκρινε και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία, κινούμενος όμως από άσβεστο πάθος για την απελευθέρωση της πατρίδας του.

Συμπέρασμα: η παρουσία του Ελληνισμού στα διεθνή κέντρα λήψης αποφάσεων (τότε η Ιερά Συμμαχία, σήμερα το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, ο ΟΗΕ κ.λπ.) είναι απαραίτητη, αρκεί να χαρακτηρίζεται από σοβαρότητα και αίσθηση ευθύνης απέναντι στην πατρίδα. Και αρκεί το ελληνικό κράτος να εκπροσωπείται από προσωπικότητες μεγάλου διαμετρήματος, έστω και χωρίς το δυσθεώρητο ύψος ενός Καποδίστρια.

Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης. Από τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του «Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του»