Ζαν-Μισέλ Ζαρ: Από τις πυραμίδες της Γκίζας στο Ηρώδειο

Ο Μορίς-Αλεξίς Ζαρ (1924-2009) ήταν γαλλοϊταλός συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας, που χαρακτηρίστηκε ως «ένας από τους γίγαντες της κινηματογραφικής μουσικής του 20ού αιώνα». Μεταξύ πάρα πολλών άλλων είχε συνθέσει soudtracks για τις ταινίες «Ο Λόρενς της Αραβίας» (1962), «Δόκτωρ Ζιβάγκο» (1965), «Ο άνθρωπος που θα γινόταν βασιλιάς» (1975), «Το πέρασμα στην Ινδία» (1984), «Μάρτυρας εγκλήματος» (1985), «Γορίλες στην ομίχλη» (1988), «Ο κύκλος των χαμένων ποιητών» (1989) και «Αόρατος εραστής» (1990), έχει κερδίσει τρία Οσκαρ, 4 Χρυσές Σφαίρες, 2 BAFTA και ένα Grammy.

Οταν ο πατέρας σου είναι ο παραπάνω δημιουργός και αποφασίζεις και εσύ να γίνεις συνθέτης, τότε, θέλοντας και μη, το βάρος (της σύγκρισης) είναι μεγάλο. Εν τούτοις, ο Ζαν-Μισέλ Ζαρ, σήμερα στα 72 του χρόνια, έχει επαξίως κατακτήσει τον τίτλο του «μαέστρου των μαζών», ενώ παράλληλα θεωρείται και είναι ο «μεγάλος μάγιστρος» της ηλεκτρονικής μουσικής. Ο γάλλος συνθέτης, μουσικός, περφόρμερ και μουσικός παραγωγός υπήρξε πρωτοπόρος στην ηλεκτρονική μουσική, όπως και στα είδη της Ambient και της New Age και είναι γνωστός ως οργανωτής υπαίθριων υπερθεαμάτων που συνοδεύουν τη μουσική του με φωτισμούς λέιζερ και πυροτεχνήματα.

Η πρώτη του επιτυχία ήταν το άλμπουμ του 1976 «Oxygène». Ακολούθησε το 1978 το «Équinoxe», και το επόμενο έτος ο Ζαρ έδωσε συναυλία μπροστά σε πάνω από ένα εκατομμύριο θεατές στην πλατεία Κονκόρντ του Παρισιού, στην Ημέρα της Βαστίλης, στις 14 Ιουλίου του 1979. Ενα ρεκόρ που έχει από τότε καταρρίψει τρεις φορές, ενώ με αυτό μπήκε για πρώτη φορά στο Βιβλίο Γκίνες. Με το μεγαλειώδες υπερθέαμα ήχου και φωτός στις πυραμίδες της Γκίζας σφράγισε τον ερχομό της νέας χιλιετίας. Στη περυσινή, ιδιαίτερη Πρωτοχρονιά, παρουσίασε με φόντο την Παναγία των Παρισίων ένα virtual υπερθέαμα με τίτλο «Welcome to the Οther Side». Ακτίνες λέιζερ φώτισαν το ύψους 35 μέτρων εσωτερικό του τραυματισμένου από την πυρκαγιά του 2019 ναού. Επίσης, ο Ζαν-Μισέλ Ζαρ υπήρξε ο πρώτος δυτικός μουσικός στον οποίο επιτράπηκε να πραγματοποιήσει συναυλίες στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (στην πλατεία Τιενανμέν και στην Απαγορευμένη Πόλη του Πεκίνου). Και ο κατάλογος με τις πρωτιές και τα ρεκόρ δεν έχει τέλος. Αρα, όχι μόνο μπορεί να συγκριθεί με τον πατέρα του αλλά, τηρουμένων των αναλογιών και των εποχών, μπορεί και να τον έχει ξεπεράσει.

Από τον Στραβίνσκι στα συνθεσάιζερ

Επηρεάστηκε επίσης από το έργο του μεγάλου γάλλου εικαστικού Πιερ Σουλάζ, από μία έκθεση έργων του στο Παρίσι. Οι πίνακες του Σουλάζ είχαν πολλαπλά στρώματα χρώματος και ο Ζαρ αναγνώρισε ότι με τη σύγχρονη τεχνολογία «για πρώτη φορά στη μουσική μπορούσες να ενεργήσεις ως ζωγράφος με τις συχνότητες και τους ήχους». Αλλά και η παλαιότερη μουσική άσκησε επίδραση επάνω του: σε μια συνέντευξή του το 2004 μίλησε για την επίδραση μιας εκτέλεσης της «Ιεροτελεστίας της Ανοιξης» του Ιγκόρ Στραβίνσκι: «Υπήρξε ένα τεράστιο σοκ… Αμέσως μετά άκουσα το «Georgia on My Mind» του Ρέι Τσαρλς και συνειδητοποίησα πως η μουσική μπορεί να μιλήσει απευθείας στα σπλάχνα σου. Δεν υπήρχε διανοητική διαδικασία και αυτό ήταν υπέροχο».

Από εκεί και πέρα τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους. Ο Ζαν-Μισέλ Ζαρ, παράλληλα με τη συμμετοχή του σε κάποια συγκροτήματα, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 είχε αρχίσει να πειραματίζεται με την ανάμειξη των μουσικών οργάνων αναζητώντας νέους δρόμους. Στράφηκε στο συνθεσάιζερ και στην κουζίνα του διαμερίσματός του στη Rue de la Trémoille στο Παρίσι, κοντά στα Ηλύσια Πεδία, έστησε ένα μικρό στούντιο για ηχογραφήσεις, με τα πρώτα του συνθεσάιζερ συνδεδεμένα με μαγνητόφωνα. Το χαμηλού κόστους άλμπουμ «Oxygène» έχει πουλήσει μέχρι σήμερα περί τα 15.000.000 αντίτυπα, γεγονός που το καθιστά τον γαλλικό δίσκο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις όλων των εποχών (βρέθηκε στο Νο 2 των βρετανικών charts). Επιπλέον, περιέχει το πλέον αναγνωρίσιμο single του καλλιτέχνη, το «Oxygène IV», που έφθασε στο Νο 4 στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Το Διάστημα, η Ελλάδα, 4 γάμοι και ένας αστεροειδής

Ο πολυσχιδής γάλλος καλλιτέχνης μεταξύ άλλων έχει συνεργαστεί με αστροναύτες από το Lyndon B. Johnson Space Center του Χιούστον, ανάμεσά τους ο Μπρους Μακ Κάντλες και ο πρώην τζαζίστας Ρόναλντ Μακ Νάιρ, ο οποίος επρόκειτο να παίξει σαξόφωνο στο κομμάτι «Rendez-Vous VI», ηχογραφημένο στο Διάστημα, σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας (υπήρξε ένα από τα θύματα της τραγωδίας του «Challenger»). Η επετειακή συναυλία «Rendez-vous Houston» του 1986 μπήκε στο Βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες για το πλήθος των παρευρισκομένων που ξεπέρασαν το 1,5 εκατομμύριο, καταρρίπτοντας το προηγούμενο ρεκόρ του ίδιου του Ζαρ από το 1979. Τον Σεπτέμβριο 1997 ο Ζαρ δημιούργησε το τέταρτο ρεκόρ του για το πολυπληθέστερο κοινό σε υπαίθρια συναυλία παγκοσμίως, με ένα κοντσέρτο στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 850 χρόνια από την ίδρυση της πόλης: περί τα 3,5 εκατομμύρια παρακολούθησαν το ιστορικό γεγονός.

Γνωστός και ιδιαιτέρως αγαπητός στο ελληνικό κοινό, ο Ζαν-Μισέλ Ζαρ είχε εμφανιστεί το καλοκαίρι του 2001 στο Ηρώδειο, σε δύο συναυλίες για την ενίσχυση της τότε προσπάθειας του Συλλόγου Φίλων Παιδιών με καρκίνο «ΕΛΠΙΔΑ» για τη δημιουργία του πρώτου Ογκολογικού Παιδιατρικού Νοσοκομείου, έπειτα από πρόσκληση από την πρόεδρο του Συλλόγου, κυρία Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη.

Ο Ζαν-Μισέλ Ζαρ μετρά τέσσερις γάμους. Ο πρώτος ήταν με τη Φλορ Γκιγιάρ το 1975. Εναν χρόνο αργότερα, σε μία δεξίωση στο Σεν Τροπέ, συνάντησε την πιο διάσημη ίσως από τις συζύγους του, την αγγλίδα ηθοποιό Σάρλοτ Ράμπλινγκ. Και οι δύο ήταν παντρεμένοι τότε, αλλά χώρισαν προκειμένου να είναι μαζί. Τελικά και ο δικός τους γάμος έλαβε τέλος, το 2002, αν και ζούσαν χωριστά ήδη από το 1996. Στη συνέχεια ο Ζαρ είχε μια σύντομη σχέση με την ηθοποιό Ιζαμπέλ Ατζανί, αλλά τελικά νυμφεύθηκε τη συνάδελφό της Αν Παριγιό τον Μάιο του 2005. Τον Νοέμβριο του 2010 ανακοίνωσαν το διαζύγιό τους και το 2019 ο Ζαρ παντρεύτηκε άλλη μία ηθοποιό, την Κινέζα Γκονγκ Λι. Μεταξύ των δεκάδων τιμητικών τίτλων που έχει αποσπάσει ξεχωρίζουν αυτοί του ιππότη του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής από τη γαλλική κυβέρνηση και του πρεσβευτή καλής θέλησης της UNESCO, ενώ ο αστεροειδής 4422 Jarre ονομάστηκε προς τιμήν του. Οι πωλήσεις των δίσκων του ενδεχομένως να πλησιάζουν σήμερα τα 100.000.000 αντίτυπα.