Άρης Λάσκος: Πλέον δεν θα μπορεί να πει κανείς ότι δεν ήξερε – Η ευθύνη της Πολιτείας

Καταγγελίες για σεξουαλικές επιθέσεις, αναφορές για αντιεπαγγελματική συμπεριφορά, καταθέσεις δεκάδων ηθοποιών ότι υπέφεραν από καταξιωμένους σκηνοθέτες και ηθοποιούς, ότι τους έκαναν τη ζωή δύσκολη και αναγκάστηκαν να παραιτηθούν, να αλλάξουν δουλειά, να κουβαλούν για χρόνια κρυφά τραύματα.

Ο χώρος του θεάτρου αυτές τις μέρες κατακεραυνώνεται. Σκοτάδι και άγρια σκηνικά έρχονται στο φως και η λίστα των ηθοποιών που όχι μόνο δεν τιμούσαν το επάγγελμά τους αλλά και έκαναν ποινικά αδικήματα μεγαλώνει επικίνδυνα και με ταχύτητα.

Τι συνέβη όμως τα τελευταία πολλά χρόνια και φτάσαμε σε αυτό το σημείο;

Χειμμαρώδης ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Άρης Λάσκος, γενικός γραμματέας του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών μιλά στο in.gr για τα τελευταία γεγονότα που έχουν συνταράξει το πανελλήνιο.

Χωρίς να χαρίζεται μιλά για τις ευθύνες του ίδιου του κλάδου, αλλά και της Πολιτείας που απαξιώνει το επάγγελμα του ηθοποιού, και τον Πολιτισμό εν γένει, στρώνοντας πρόσφορο έδαφος για εκμετάλλευση και κακοποίηση. Ποιος και πως ελέγχει τις Δραματικές Σχολές;  Ποιοι και με τις πλάτες ποιων λυμαίνονται τον χώρο του θεάτρου;

Κρίσιμα ζητήματα που εν όψει της αυριανής, Πέμπτη, συζήτησης στη Βουλή για το ελληνικό #metoo πρέπει να μελετηθούν και να απαντηθούν εάν ο στόχος είναι η πραγματική «κάθαρση» και όχι η συνέχιση της τραγωδίας με άλλους πρωταγωνιστές.

Κάθε μέρα νέες καταγγελίες για κακοποιητικές συμπεριφορές στο θέατρο και το ΣΕΗ στο επίκεντρο. Καταρχάς πώς νιώθεις για όλο αυτό;

Τον Mάιο, την εποχή του Black Lives Matter, με είχε συγκλονίζει η εικόνα των ανθρώπων στο Λονδίνο που αποκαθήλωναν αγάλματα και τα πετάνε μέσα στο ποτάμι.

Έχει ένα μεγάλο κρότο και πάταγο αυτό που ζούμε. Και η εικόνα της σύλληψης και ο πολιτικός σεισμός που έχει ξεκινήσει από μια επώνυμη καταγγελία σε μια πρωινή εκπομπή πριν τρεις εβδομάδες και οδηγηθήκαμε σε αυτές τις εικόνες σήμερα.

Είμαι λίγο σοκαρισμένος, και κυρίως επειδή έχω έρθει και σε γνώση των καταγγελιών που οδήγησαν στην σημερινή εικόνα. Μένω αποσβολωμένος.

Έγινε όμως μια αρχή…

Νομίζω πως ναι. Η αρχή έχει γίνει πολλές εβδομάδες τώρα. Αυτό είναι η κορωνίδα των υποθέσεων που προς το παρόν έχουν ακουστεί γιατί υπάρχουν και άλλες.

Ο κόσμος πιθανολογώ από την αγανάκτησή του και τον εγκλεισμό του στο σπίτι έχει απηυδήσει και μιλάει και η κοινωνία είναι έτοιμη να ακούσει. Δεν είναι τυχαίο ότι πριν 2-3 χρόνια είχαμε επίσης περιστατικό βίας σε θέατρο και δεν είχε την ίδια αντιμετώπιση. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές από τις ηθοποιούς που κατήγγειλαν κακοποιητές έχουν προσπαθήσει να το πουν κατά καιρούς σε συνεντεύξεις τους και δεν είχαν την ίδια απήχηση.

Όπως έγινε και με την ίδια περίπτωση από την οποία ξεκίνησε όλο αυτό στην Ελλάδα, με την Σοφία Μπεκατώρου, που το είχε πει τον Οκτώβριο πρώτη φορά και χρειάστηκε να το πει δεύτερη φορά για να πάρει την έκταση που πήρε και να ξεκλειδώσει όλο το υπόλοιπο κομμάτι.

Υπάρχουν και άλλες τόσο σοβαρές υποθέσεις που έχουν καταγγελθεί στο ΣΕΗ;

Τόσο βαριές υποθέσεις προς το παρόν δεν υπάρχουν. Υπάρχουν περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης και προσβολής της γενετήσιας αξιοπρέπειας, αυτό είναι σίγουρο, τώρα σε τέτοιο επίπεδο και με μικρές ηλικίες δεν έχω κάτι στο νου μου μέχρι στιγμής.

Μιλάμε για κατάχρηση εξουσίας, για κακοποιητικές συμπεριφορές και σεξουαλικές παρενοχλήσεις αλλά σε ενήλικες. Σοβαρές υποθέσεις αλλά όχι με την ειδέχθεια και την κοινωνική απαξία που έχουν αυτά τα τελευταία που συζητάμε σήμερα.

Πολλοί αναρωτιούνται γιατί ηθοποιοί ανέχθηκαν τέτοιες συμπεριφορές, δεν μίλησαν, δεν έφυγαν. Γιατί τόσος φόβος και ανασφάλεια; Σχετίζεται με τον τρόπο που αντιμετωπίζονται από την κοινωνία και την Πολιτεία;

Νομίζω πως ναι. Αν μελετήσουμε την κάθε υπόθεση από αυτές που έχουν ακουστεί και δούμε πώς ανελίχθηκαν στις οποίες θέσεις είχε ο καθένας από όσους κατηγορούνται -εννοώ και σε κοινωνικό στάτους γιατί δεν είναι απαραίτητο να έχει δημόσιο αξίωμα- παρατηρούμε ότι υπάρχει ένα πράγμα που έχει να κάνει σίγουρα με την συγκέντρωση εξουσίας και από κάτω έναν πολύ μεγάλο αριθμό, την συντριπτική πλειοψηφία των συναδέλφων μου, που δεν έχουν  πρόσβαση σε αυτό που λέμε οικονομική αποδοχή, εργασιακή ασφάλεια, παραγωγούς.

Μοιραία η πλάστιγγα γέρνει υπέρ πολύ λίγων, οι οποίοι μέσα από την εξουσία που έχουν και τη δύναμη που αποκτούν σταδιακά -και επειδή κανένας δεν τους εγκαλεί στην τάξη- μπορεί να γίνονται ολοένα πιο κακοποιητικοί και οι πιο πολλοί που είναι από κάτω να υπομένουν. Είναι  αλληλένδετα αυτά τα πράγματα.

Εδώ και δέκα χρόνια οι ηθοποιοί δουλεύουν χωρίς συμβάσεις στα θέατρα. Δεν τολμούν να ζητήσουν το συμβόλαιο τους, υπογράφουν μόνο την αναγγελία πρόσληψης στον ΟΑΕΔ και στο ΙΚΑ, το έγγραφο 3, και δεν έχουν συμβόλαιο που αναγράφει τις δικές τους υποχρεώσεις και του παραγωγού, το πότε θα πληρωθούν, το τι ακριβώς θα πληρωθούν.

Τα «οικονομικά σχήματα» που επικρατούν είναι δύο: η πληρωμή στο τέλος της παράστασης βάσει ποσοστών ή το θέατρο της ομάδας που όλοι μαζί συμμετέχουμε στο κεφάλαιο της παράστασης και εφόσον βγουν τα έξοδα της παραγωγής τότε αρχίζουμε και πληρωνόμαστε.

Και ταυτόχρονα για να αντισταθμίσουμε όλη αυτή την χασούρα την οικονομική δουλεύουμε σε πολλές άλλες δουλειές είτε κοντινές του θεάτρου είτε παντελώς άσχετες. Και πλέον έχουμε ανεχτεί και σαν ανέκδοτο το ‘είμαι ηθοποιός’, ‘ωραία και σε ποιο μπαρ δουλεύεις;’.

Αν σκεφτούμε αυτό είναι η αρχή της κακοποίησης. Η υποτίμηση της επαγγελματικής ταυτότητας. Η απαξία της επαγγελματικής ταυτότητας. Ότι οι ηθοποιοί δεν είναι επαγγελματίες, είναι χομπίστες. Δείτε τι έγινε στο ξέσπασμα της πανδημίας. Δεν μπορούσαμε να βρεθούμε πουθενά, γιατί δεν είχαμε συμβάσεις, δεν είχαμε υπογράψει τα συμβόλαια, δεν έτρεχαν οι προσλήψεις και έμειναν χιλιάδες ανθρώπων μαζί με τις οικογένειές του εκτός του επιδόματος ειδικού σκοπού.

Επίσης κάθε χρόνο ανοίγει και από μια Δραματική Σχολή με άδεια του υπουργείου Πολιτισμού. Βγαίνουν περίπου 700 ηθοποιοί τον χρόνο σε αυτή την αγορά εργασίας και θυμηθείτε ότι μέχρι πέρυσι δεν υπήρχε ελληνική μυθοπλασία στην τηλεόραση.

Με αυτές τις συνθήκες θα ανεχτεί πράγματα ο εργαζόμενος. Θα ανεχτεί μια κακοποίηση και μπορεί να μην έχει καν καταλάβει ότι την έχει δεχτεί.

Η εικόνα που περιγράφεις είναι ο κανόνας στην θεατρική παραγωγή;

Ναι. Είναι ελάχιστος ο κόσμος κυρίως παλαιότερων γενιών που μπόρεσε να έχει μεγάλες απολαβές αλλά και αυτοί έχουν χάσει τεράστια ποσά. Να σκεφτούμε κανάλια και εταιρείες παραγωγής που κλείσανε και οι άνθρωποι έχουν φορολογηθεί για χρήματα που δεν εισέπραξαν ποτέ. Να σκεφτούμε τις αποπληρωμές των καναλιών που γίνονται έξι μήνες μετά την προβολή του επεισοδίου στην τηλεόραση που ενδιάμεσα μπορεί να έχει κλείσει η εταιρεία παραγωγής. Ο ηθοποιός θα έχει κόψει το τιμολόγιο θα πληρώσει το ΦΠΑ και χωρίς να εισπράξει χρήματα ποτέ.

Ποιο είναι το καθεστώς ίδρυσης μιας δραματικής σχολής;

Υπάρχει ένα πρόγραμμα σπουδών από το υπουργείο Πολιτισμού, γιατί οι δραματικές σχολές υπάγονται στο υπουργείο Πολιτισμού και όχι στο Παιδείας, και απαιτείται και  άδεια λειτουργίας του χώρου, την οποία παίρνουν από την Περιφέρεια και πολλές φορές δίνεται για μη ακατάλληλους χώρους.

Θεωρητικά είναι τελείως business όλο αυτό. Όποιος θέλει ανοίγει μια σχολή με κάποια τυπικά κριτήρια και μένει στην κρίση κάθε σπουδαστή τι θα αποφασίσει να κάνει.

Έχει δημιουργηθεί ένα τεράστιο πρόβλημα από το 2003 και έπειτα όποτε τα ΤΕΙ στα οποία αντιστοιχούσαμε σταμάτησαν να υπάρχουν. Από τότε τα πτυχία μας αντιστοιχούν στα απολυτήρια Λυκείου. Αυτό που λέμε Ανώτερη Σχολή Δραματικής Τέχνης δεν υπάρχει, είναι ένας ευφημισμός.

Δεν υπάρχει ανώτερη εκπαίδευση στην Ελλάδα, υπάρχει μόνο ανώτατη πια. Παίρνουμε και λιγότερο επίδομα ΟΑΕΔ όταν βγούμε στην ανεργία. Δεν το καταλαβαίνει πολύς κόσμος. Καταρχήν έχουμε το πρόβλημα ότι οι σπουδές είναι τριετής και όχι τετραετής. Δεν υπάρχει ανώτερη εκπαίδευση πρακτική στην Ελλάδα. Όλες οι σχολές είναι σχολές που τα απολυτήριά τους αντιστοιχούν σε ένα απολυτήριο Λυκείου.

Τι ισχύει με τις συλλογικές συμβάσεις;

Υπάρχουν τρεις συλλογικές συμβάσεις στο Εθνικό, στο Κρατικό και στο ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας και τίποτα πέρα από αυτό. Συζητάμε ξανά τώρα για συλλογική σύμβαση του ελεύθερου θεάτρου. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι τον περασμένο Μάιο δεν υπήρχε Ένωση Παραγωγών. Καταλάβανε και αυτοί ότι δεν έχουν στήριξη από το κράτος και συνασπιστήκανε, πολύ σωστά, για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Έτσι έχουμε έναν συνομιλητή. Η παλιά ένωση παραγωγών διαλύθηκε το 2012 οπότε και κατέρρευσε η συλλογική σύμβαση ηθοποιών.

Αυτά είναι γνωστά σε ένα νέο ηθοποιό που ξεκινάει την πορεία του στον χώρο;

Ναι αλλά δεν ξεκινάς με πεσιμισμό στα 25 σου όταν μπαίνεις στο επάγγελμα. Γνωρίζεις την δυσκολία αλλά έχεις μια ελπίδα και μια ακόμα και αυταπάτη ότι εγώ θα το ξεπεράσω ή εγώ θα τα καταφέρω. Η μια συναποδοχή ότι ξέρω ότι είναι έτσι τα πράγματα και προσπαθώ να κατοχυρωθώ με άλλα μέσα. Να έχω μια άλλη δουλειά, ένα άλλο πτυχίο, μια παράλληλη δραστηριότητα που θα με στηρίξει στην κακοτοπιά.

Τι οδήγησε στην ομερτά στον καλλιτεχνικό χώρο;

Υπάρχει το γνωστό πρόβλημα που έχουμε στην τέχνη, και κυρίως λόγω παλιών προτύπων, ότι οι καλλιτέχνες μπορεί να είναι ιδιαίτεροι άνθρωποι, ευέξαπτοι, με τα νεύρα τους, με τις ιδιαιτερότητές τους που πρέπει να τις ανεχόμαστε στο επαγγελματικό πεδίο.

Γιατί ακριβώς και η δουλειά δεν είναι μετρημένη. Έχει να κάνει με την ψυχή, με την σύνδεση των σωμάτων, με πρόβες, με σωματική επαφή. Όταν υπάρχουν κακοποητικές συμπεριφορές σε δικηγορικά γραφεία, σε δημοσιογραφικά γραφεία, που θεωρητικά η δουλειά είναι πιο μετρημένη, πόσο μάλλον στην τέχνη.

Αυτό είχε αμβλύνει λίγο και τα όρια και είχε χαθεί το κριτήριο και το αντανακλαστικό στο όταν βλέπεις μια συμπεριφορά κακή και κακοποιητική συμπεριφορά να την καταγγείλεις.  Είχαμε φτάσει στην ομερτά.

Μετά έρχεται και το κυβερνητικό κομμάτι, που βλέπεις παραδείγματος χάριν άνθρωποι με αυτές τις συμπεριφορές να αναλαμβάνουν σημαντικές θέσεις. Οπότε εκεί και πολιτικά πια επιβάλλεται μια σιωπή. Λες ‘εφόσον η καριέρα αυτού προχωράει τι να πω εγώ;’.

Υπήρχε μια αίσθηση ακαταδίωκτου μέχρι τώρα. Ότι μερικά πράγματα δεν τα αγγίζουμε. Για αυτό μίλησε και στην αρχή συμβολικά για τα αγάλματα. Έχει να κάνει και με την πατριαρχία, για να το συνδέσουμε με το #metoo. Νομίζω ότι είναι και ένας πόλεμος νέας αντιμετώπισης των πραγμάτων.

Η παραίτηση της υπουργού θα είναι μια σωστή κίνηση;

Όπως αναφέραμε και στην ανακοίνωση που βγάλαμε σαν ΣΕΗ δεν ξέρουμε αν η παραίτηση μιας υπουργού είναι αρκετή για να καθαρίσει το τοπίο γιατί είναι ζήτημα πολιτιστικής πολιτικής. Δεν είναι θέμα του σημερινού υπουργείου.

Ο πολιτισμός είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Το υπουργείο Πολιτισμού συνολικά έχει τον χαμηλότερο προϋπολογισμό από όλα τα υπόλοιπα υπουργεία στην Ελλάδα και τον χαμηλότερο προϋπολογισμό σε ποσοστό ΑΕΠ σε όλη την Ευρώπη. Και πρόσωπο να αλλάξει αν έχει τον ίδιο προϋπολογισμό και την ίδια στόχευση στην ιδιωτική πρωτοβουλία τα ίδια θέματα θα έχουμε.

Σίγουρα έχει γίνει λάθος χειρισμός από την συγκεκριμένη υπουργό. Για να πάρουμε  κάθε επίδομα έπρεπε να κάνουμε παράσταση διαμαρτυρίας κάθε μήνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι πήραμε τα χρήματα του Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου στις 10 Φεβρουαρίου. Και δεν έχει βγει ακόμα, δεν ξέρω αν έχει ψηφιστεί, για τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο.

Θα ήταν σίγουρα μια κίνηση ανακούφισης για να ακούσει η κοινωνία ένα συγγνώμη ακόμα και αν είναι ‘συγγνώμη δεν ήξερα’. Θα μας πάει όλους παρακάτω. Αλλά επιμένω ότι αν αλλάξει το πρόσωπο αλλά όχι η πολιτική, η οποία αντιμετωπίζει όλα αυτά που είπαμε πριν, τα εργασιακά, τις δραματικές, τις απευθείας αναθέσεις, τις χωρίς διαγωνισμό διαδικασίες, την διαφάνεια στα πράγματα, την ταχύτερη αντιμετώπιση πραγμάτων και την ενδυνάμωση των αδυνάμων να μιλήσουν και πρόσωπο να αλλάξει θα μιλάμε μια τρύπα στο νερό. Πέρα από τις προσωπικές αστοχίες που έχουν παρατηρηθεί, όπως της δήλωσης που μπέρδεψε ηθελημένα την υποκρισία με την υποκριτική. Που είναι και προσβολή προς τον κλάδο.

Τι μπορούμε να κάνουμε την επόμενη μέρα;

Ένα μέρος ευθύνης πιθανολογώ πρέπει να το κοιτάξουμε όλοι τώρα που η κοινωνία αλλάζει σιγά σιγά. Να μετρήσουμε όλοι ξανά τι κάναμε μπροστά σε μια φήμη ή όταν είδαμε κάτι μπροστά κάτι σε ένα θίασο. Το καταγγείλαμε; Τι σχέση είχαμε με το Σωματείο όλοι μας; Γιατί φταίνε και οι δύο πλευρές για την απαξίωση. Και το Σωματείο και οι ηθοποιοί.

Είναι μια αρχή, σαν να μηδενίζει το κοντέρ και πρέπει να ξαναδούμε τους εαυτούς μας από την αρχή και να έχουμε πιο οξυμένα κοινωνικά. Πλέον δεν μπορεί κανείς να πει δεν ήξερα.