Μάλκολμ Χ: Τι συνέβη πριν από 56 χρόνια

Κυριακή, 21 Φεβρουαρίου 1965, πριν από 56 χρόνια. Ο Μάλκολμ Χ, μια από τις πιο θρυλικές μορφές του κινήματος για τα δικαιώματα των μαύρων (και όχι μόνο) στις ΗΠΑ, βρίσκεται στο Audubon Ballroom της Ουάσιγκτον και ετοιμάζεται να μιλήσει στα μέλη της Οργάνωσης για την Αφρο-Αμερικανική Ενότητα την οποία έχει ιδρύσει. Ανεβαίνοντας στο βήμα, θέλει να επαναλάβει το κάλεσμά του για αντίσταση και αντεπίθεση ενάντια «στην καταπίεση των λευκών», όμως αυτοί που κόβουν το νήμα της ζωής του έχουν το ίδιο χρώμα δέρματος. Είναι πρώην συνοδοιπόροι του στην οργάνωση Εθνος του Ισλάμ, από την οποία είχε αποχωρήσει το 1964 ο Μάλκολμ Λιτλ – όπως ήταν το αρχικό του όνομα -, αφού ήρθε σε ρήξη με τον ηγέτη της Ελάια Μοχάμεντ.

Το δικαστήριο καταδίκασε τρεις σε ισόβια για τη δολοφονία: τον δράστη που συνελήφθη και ξυλοκοπήθηκε από το πλήθος αφότου πυροβόλησε τουλάχιστον 21 φορές κατά του Μάλκολμ Χ και άλλους δύο ως συνεργούς του – τους οποίους όμως ο φονιάς ποτέ δεν αναγνώρισε. Μέχρι πέρυσι δε οι Αρχές θεωρούσαν πως η υπόθεση έχει κλείσει οριστικά, έστω κι αν αρκετοί επέμεναν ότι υπήρχαν κρίσιμα στοιχεία και πρόσωπα που δεν είχαν γίνει γνωστά. Το επίσημο σενάριο, άλλωστε, εξυπηρετούσε πολλούς, καθώς ο θάνατος του Μάλκολμ Χ αποδιδόταν ουσιαστικά σε ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα σε εξτρεμιστικές πτέρυγες του μαύρου κινήματος, χωρίς να εμπλέκονται η πολιτεία, οι θεσμοί της και το παρακράτος – κάτι που δεν ήταν τόσο προφανές στη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ από τον Τζέιμς Ερλ Ρέι σχεδόν τρία χρόνια αργότερα…

Ο «δάκτυλος» του Netflix

Τα πράγματα έδειξαν να παίρνουν άλλη τροπή τον Φεβρουάριο του 2020, όταν, λίγο πριν από την 55η επέτειο από τη δολοφονία, το Netflix κυκλοφόρησε σειρά με τίτλο «Ποιος σκότωσε τον Μάλκολμ Χ;», η οποία έφερε στην επιφάνεια νέες μαρτυρίες και αποδείξεις. Ανάμεσα στα άλλα, η σειρά «δείχνει» τέσσερα άλλα μέλη του Εθνους του Ισλάμ – τονίζοντας χαρακτηριστικά ότι η εμπλοκή τους στην υπόθεση αποτελεί «κοινό μυστικό» για τους κατοίκους του Νιούαρκ στο Νιου Τζέρσεϊ.

Υστερα και από αυτή την εξέλιξη, όπως σημείωναν οι «New York Times» στις 7 Φεβρουαρίου 2020, το γραφείο του εισαγγελέα του Μανχάταν εξέτασε σοβαρά το ενδεχόμενο να ανοίξει εκ νέου τον φάκελο της δολοφονίας του Μάλκολμ Χ. Μέχρι το περασμένο Σάββατο, ωστόσο, τίποτε ουσιαστικό δεν είχε γίνει προς αυτή την κατεύθυνση. Ωστόσο, ένα ακόμη στοιχείο που είδε το φως της δημοσιότητας εκείνη την ημέρα ήρθε να δώσει νέο ενδιαφέρον.

Πρόκειται, όπως ίσως ήδη γνωρίζουν κάποιοι, για μια επιστολή που παρουσίασαν σε συνέντευξη Τύπου οι τρεις (από τις έξι) κόρες του Μάλκολμ Χ και ο δικηγόρος Μπεν Κραμπ. Μια επιστολή η οποία γράφηκε το 2011 και φέρει την υπογραφή του (μακαρίτη πλέον) Ρέιμοντ Γουντ, μυστικού αστυνομικού στο παράρτημα της Νέας Υόρκης την περίοδο της δολοφονίας – η εξαδέλφη του οποίου ήταν επίσης παρούσα στη συνέντευξη. Εκεί κάνει μια καταγγελία-βόμβα, με την οποία εμπλέκει τόσο τους άμεσους προϊσταμένους του στο NYPD όσο και το FBI, τους οποίους πρακτικά κατηγορεί ότι είχαν καταστρώσει σχέδιο για να βγει από τη μέση ο «ενοχλητικός» μαύρος. Οπως γράφει ο Γουντ, είχε λάβει εντολή να φροντίσει ώστε δύο μέλη-κλειδιά της προσωπικής φρουράς του δολοφονηθέντος να μην είναι παρόντα στη μοιραία εκδήλωση της 21ης Φεβρουαρίου, όπου θα ήταν επιφορτισμένα με τον έλεγχο όσων εισέρχονταν στην αίθουσα. Κι αυτός, όπως αναφέρει, το έκανε συλλαμβάνοντάς τους δύο ημέρες νωρίτερα, με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν βομβιστική επίθεση στο Αγαλμα της Ελευθερίας – η οποία, όπως αποδείχθηκε, δεν είχε οποιαδήποτε βάση.

Η ύστατη εξομολόγηση

«Ημουν ένας μαύρος μυστικός αστυνομικός στην πόλη της Νέας Υόρκης στο διάστημα μεταξύ Μαΐου 1964 και Μαΐου 1971» ξεκινά η επιστολή, η οποία συνεχίζει: «Ελαβα μέρος σε δράσεις στο παρελθόν που ήταν αξιοθρήνητες και επιζήμιες για τους δικούς μου μαύρους ανθρώπους (…) Υπό τις οδηγίες των εντολοδόχων μου, όφειλα να παρακινήσω ηγετικά στελέχη και μέλη των οργανώσεων για τα κοινωνικά δικαιώματα να διαπράξουν αξιόποινες πράξεις». Τονίζει δε ότι ανάμεσα στα άλλα καθήκοντά του ήταν και να διεισδύσει σε αυτές τις οργανώσεις, «προκειμένου να βρει στοιχεία εγκληματικών ενεργειών, έτσι ώστε το FBI να είναι σε θέση στη συνέχεια να δυσφημήσει και να συλλάβει τους ηγέτες τους.

Γερνώ και η υγεία μου επιδεινώνεται (…) Ελπίζω ότι οι πληροφορίες θα γίνουν δεκτές με την κατανόηση ότι κουβαλούσα όλα αυτά τα μυστικά με βαριά καρδιά, καθώς και ότι έχω τύψεις και μετανιώνω ειλικρινά για τη συμμετοχή μου σε αυτή την υπόθεση» σημειώνει επίσης ο Γουντ στην επιστολή του, ελπίζοντας προφανώς να είναι αυτή το υστερόγραφο στη ζωή του και τα μέλη της οικογένειάς του να μην ντρέπονται για όσα έκανε.

Από τον μαύρο εθνικισμό στον κοινωνικό ριζοσπαστισμό

Η πορεία του Μάλκολμ Χ στη ζωή δεν ήταν ούτε μακρόχρονη ούτε ευθύγραμμη. Ανήσυχο πνεύμα από μικρός, γνώρισε από πρώτο χέρι το μίσος και τις φυλετικές διακρίσεις. Σε ηλικία μόλις 4 ετών, το 1929, είδε τη Μαύρη Λεγεώνα – μια οργάνωση λευκών ρατσιστών, όμορη της Κου Κλουξ Κλαν – να καίει το σπίτι του, ενώ δύο χρόνια αργότερα σκοτώθηκε ο πατέρας του – ο πάστορας Βαπτιστής και ταυτόχρονα θαυμαστής του Παναφρικανικού Κινήματος, Ερλ Λιτλ – σε ένα δυστύχημα το οποίο, όπως όλα δείχνουν, σκηνοθέτησαν μέλη της ίδιας οργάνωσης. Εχοντας ζήσει στο Χάρλεμ, το Μίσιγκαν και τη Βοστώνη, όπου πήρε μέρος σε αρκετές ληστείες με στόχο λευκούς, ο νεαρός Μάλκολμ συνελήφθη το 1946 και οδηγήθηκε στη φυλακή, όπου έμεινε έξι χρόνια. Στη διάρκειά τους, ήρθε σε επαφή με το Εθνος του Ισλάμ και τις διδαχές του ηγέτη του, Ελάια Μοχάμεντ, στον οποίο απηύθυνε και γράμμα το 1948. Την ίδια περίοδο, μπήκε στο στόχαστρο του FBI, το οποίο του άνοιξε φάκελο εξαιτίας επιστολής του προς τον πρόεδρο Τρούμαν, στην οποία εξέφραζε την αντίθεσή του στον Πόλεμο της Κορέας.

Μετά την αποφυλάκισή του, το 1952, επισκέφθηκε τον Μοχάμεντ στο Σικάγο και εντάχθηκε στις γραμμές του Εθνους του Ισλάμ. Σύντομα, εκμεταλλευόμενος το επικοινωνιακό του ταλέντο και την επιβλητική του εμφάνιση, έφτασε ουσιαστικά να γίνει υπαρχηγός της οργάνωσης, συμβάλλοντας στην κατακόρυφη αύξηση της επιρροής και των μελών της. Η φήμη του είχε ξεπεράσει τα σύνορα και, τον Σεπτέμβριο του 1960, προσκλήθηκε στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, όπου συναντήθηκε με διάφορες προσωπικότητες, όπως τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και τον Φιντέλ Κάστρο.

Η ισχυροποίησή του φαίνεται πως, εκτός από το FBI, τον έβαλε στο στόχαστρο και του Μοχάμεντ, ο οποίος φοβήθηκε πως θα χάσει την πρωτοκαθεδρία – σε μια στιγμή, μάλιστα, που είχαν αρχίσει να αποκαλύπτονται και σεξουαλικά σκάνδαλα σε βάρος του. Η ρήξη δεν άργησε να έρθει και η αφορμή δόθηκε από μια επίμαχη δήλωση του Μάλκολμ Χ μετά τη δολοφονία του Τζον Κένεντι, στις 22 Νοεμβρίου 1963 – «τα κοτόπουλα επιστρέφουν σπίτι για να ψηθούν», είχε πει. Ετσι, το 1964 αποχώρησε και ακολούθησε τον δικό του δρόμο, τονίζοντας ότι «το Εθνος πήγε όσο μακριά μπορούσε». Την ίδια χρονιά, πραγματοποίησε προσκύνημα στη Μέκκα, ενώ δήλωσε πίστη στον Σουνιτισμό. Τον Μάρτιο είχε την πρώτη και μοναδική του συνάντηση με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ενώ άρχισε να έρχεται σε επαφή και με άλλους αγωνιστές των κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων. Αρχισε δε να εντάσσει στη θεωρία του και τους λόγους του περισσότερα κοινωνικά και ταξικά στοιχεία, παίρνοντας αποστάσεις από τον τυφλό εθνικισμό των μαύρων.

Παράλληλα, οι απειλές από τους πρώην συνοδοιπόρους του πολλαπλασιάστηκαν. Ηταν φανερό ότι οι μέρες του ήταν μετρημένες. Και το γνώριζε. Η κληρονομιά του, όμως, δεν πήγε χαμένη, όπως έδειξε η ίδρυση των Μαύρων Πανθήρων το 1966, αλλά και των Black Lives Matter τo 2013.