Η χρονιά που η Αθήνα μίκρυνε

Κάθε πρωί, ακριβώς στις 9.25, κλειδώνω την εξώπορτα του σπιτιού μου στο Αιγάλεω και ξεκινάω για το γραφείο, που βρίσκεται κοντά στο Νομισματοκοπείο. Η διαδρομή διαρκεί συνολικά ακριβώς 20 λεπτά, γεγονός που μου αφήνει ένα πολύτιμο τέταρτο για να πάρω τον καφέ μου, να πω δυο λόγια με τους συναδέλφους μου και να ξεκινήσω τη μέρα χωρίς πίεση. Δεν αργώ ποτέ, όμως αυτό δεν είναι και κανένα κατόρθωμα. Πριν από εικοσιένα χρόνια, για να διανύσω την ίδια διαδρομή, χρειαζόμουν πολλαπλάσιο χρόνο και ταλαιπωρία -και ποτέ δεν ήξερα τι ώρα θα φτάσω στο τέλος. Η αχανής αυτή διαφορά, οφείλεται σε μια και μόνο ριζική αλλαγή: Στα εγκαίνια του αττικού μετρό.

Ταξίδι στο πλούσιο αττικό υπέδαφος

Το έργο της κατασκευής του Αττικού μετρό, δεν ολοκληρώθηκε από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάστηκε να μεσολαβήσουν σχεδόν οκτώ χρόνια διαδρομών του «μετροπόντικα» στο αθηναϊκό υπέδαφος, ένα τιτάνιο έργο με τεράστιες δυσκολίες, που εντείνονταν ακόμη περισσότερο από τις ιδιαιτερότητες της περιοχής. Τα σπλάχνα της Αθήνας, πλούσια σε αρχαιότητες κάθε περιόδου, απαιτούσαν ξεχωριστή μεταχείριση και οδήγησαν στη διάνοιξη των σηράγγων σε μεγαλύτερο βάθος.

Πριν ακόμη από την έναρξη των εργασιών, για την ακρίβεια ολόκληρες δεκαετίες νωρίτερα, είχαν αρχίσει τα πρώτα όνειρα για τη δημιουργία μιας υπόγειας συγκοινωνίας στην Αθήνα, ανάλογης με εκείνες που διευκόλυναν τη ζωή εκατομμυρίων πολιτών στις μητροπόλεις της Δύσης. Τα πρώτα σχέδια ξεκίνησαν ήδη από το 1963, στη συνέχεια η χούντα έβαλε στον πάγο τα όνειρα για υπόγειο σιδηρόδρομο, και τελικά όλα άρχισαν να ξαναπαίρνουν τον δρόμο τους κατά τη μεταπολίτευση. Οι πρώτες διερευνητικές εργασίες ξεκινούν το 1977, όμως διακόπτονται και πάλι στη δεκαετία του 1980, ως αποτέλεσμα της τότε κυβερνητικής πολιτικής που είχε θέσει άλλες προτεραιότητες.

Εντέλει, το 1992 ψηφίζεται στη βουλή σχετικό νομοσχέδιο και τα κυρίως έργα ξεκινούν επισήμως.

Θυμάμαι ακόμη τις πρώτες διαφημίσεις που μας ενημέρωναν για τα οφέλη της νέας προσθήκης στις αθηναϊκές συγκοινωνίες. Όταν ακούγαμε τη φράση «Εθνική Άμυνα – Σύνταγμα σε 8 λεπτά», οι περισσότεροι γελούσαμε, κι όμως εντέλει η υπόσχεση αποδείχθηκε αληθινή. Όσοι δεν έχουν ζήσει την Αθήνα πριν την έλευση του μετρό, είναι αδύνατον να συνειδητοποιήσουν τι σημαίνει κυκλοφοριακό χάος και διαδρομές σε βήμα… σημειωτόν.

Μέχρι και σήμερα, συχνά αναρωτιέμαι αν αυτό το έργο, που έδωσε πνοή στην πόλη μας – σχεδόν κυριολεκτικά, λαμβάνοντας υπόψη τη θετική του επίδραση στην ποιότητα του αθηναϊκού αέρα – θα πραγματοποιούνταν ποτέ, αν δεν ανήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξάλλου, το ελληνικό δημόσιο διέθεσε τους πόρους μόλις για το 10% του κυρίως έργου, που χρηματοδοτήθηκε κατά 50% από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά 40% από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Και που, πραγματικά, μας άλλαξε τη ζωή.

Οι θησαυροί του μετροπόντικα

Η οκταετία που μεσολάβησε από την έναρξη των εργασιών μέχρι τα πρώτα εγκαίνια, δεν ήταν μια οκταετία αναμονής: Άλλωστε, ένας από τους βασικότερους λόγους της σχετικής καθυστέρησης του έργου, δεν ήταν άλλος από τους αμέτρητους αρχαίους θησαυρούς που έπρεπε να προστατευτούν – και που μέσω του μετρό, κατόρθωσαν και να αναδειχθούν. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές, το πρώτο στάδιο του έργου, αποτελούν το μεγαλύτερο σχετικό έργο που έχει υλοποιηθεί ποτέ στην Αττική, καλύπτοντας συνολικά 79.000 τετραγωνικά μέτρα και φέρνοντας στο φως 50.000 ευρήματα που καλύπτουν όλο το διάστημα από τη νεολιθική μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

Μέρη αρχαίων τειχών, πηγάδια, αγωγοί, δεξαμενές, υδραγωγεία, αλλά και χυτήρια χάλκευσης αγαλμάτων της κλασικής εποχής, νεκροταφεία, λουτρά και αρχαίες οδοί συγκαταλέγονται μεταξύ των σημαντικότερων ευρημάτων. Και φυσικά, δεν έλειψαν και τα μαρμάρινα γλυπτά, τα ψηφιδωτά, οι τοιχογραφίες, τα αγγεία, τα νομίσματα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα που πλέον στολίζουν τους χώρους των σταθμών. Η παρουσία τους, που πλέον έχουμε συνηθίσει τόσο ώστε να μας περνά σχεδόν αδιάφορη, έχει χαρίσει στο Αττικό μετρό μια θέση σε διεθνείς ταξιδιωτικές λίστες. Αξίζει να ακολουθήσουμε κι εμείς την στρατηγική των τουριστών: Έχετε κάνει ποτέ μια βόλτα στους σταθμούς μόνο και μόνο για να απολαύσετε τα αρχαία και σύγχρονα εκθέματα;

Η μέρα που μεταμόρφωσε την καθημερινότητά μας

Η πρώτη μέρα που το έργο δόθηκε στους πολίτες, θα μείνει για πάντα χαραγμένη στη μνήμη όλων όσων βρεθήκαμε εκεί: Πρώτα από όλα, αν και το ημερολόγιο έγραφε 29 Ιανουαρίου, η μέρα ήταν απολύτως ανοιξιάτικη και φωτεινή. Έτσι, αμέτρητοι Αθηναίοι, ανάμεσά τους κι εγώ, κατευθυνθήκαμε στο Σύνταγμα και τους υπόλοιπους 13 σταθμούς που είχαν ανοίξει τις πύλες τους, εκμεταλλευόμενοι τον καιρό και τις δωρεάν διαδρομές που μας παραχωρούνταν στις δύο πρώτες ημέρες, προκειμένου να «εξοικειωθούμε με τη χρήση του».

Δεν ξέρω αν προλάβαμε να εξοικειωθούμε σε αυτό το διήμερο, όμως μπορώ να πω με σιγουριά ότι ο ενθουσιασμός μας ήταν δύσκολο να κρυφτεί. Αρκεί να αναφέρω ότι μέχρι το μεσημέρι της πρώτης μέρας, περίπου 1.000.000 άνθρωποι είχαμε κατέβει με περιέργεια τις κυλιόμενες σκάλες. Οι υπάλληλοι του μετρό αναγκάζονταν να ανοίγουν και να κλείνουν τους σταθμούς, ώστε να αποφευχθούν τα ατυχήματα. Αυτές οι πρώτες μας διαδρομές ήταν η επιτομή των ταξιδιών στα οποία ο προορισμός δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο. Θέλαμε απλώς να θαυμάσουμε.

Χρειάστηκε να περιμένω κάποια χρόνια ακόμη μέχρι το μετρό να φτάσει κοντά μου – ο Σταθμός Αιγάλεω, που με εξυπηρετεί καθημερινά, παραδόθηκε το 2007 σε μια από τις αμέτρητες επεκτάσεις που έχουν γίνει έκτοτε στις γραμμές, πάντα με τα ευρωπαϊκά κονδύλια να καλύπτουν το ίδιο μέρος του κόστους. Όμως από τη στιγμή που άνοιξε τις πόρτες του, οι φορές που έχω επιλέξει το αυτοκίνητό μου για να μετακινηθώ μέχρι το γραφείο, είναι μετρημένες στα δάχτυλα.

Το μετρό σε αριθμούς

Και δεν είμαι μόνο εγώ. Υπολογίζεται ότι εξαιτίας του μετρό, καθημερινά κυκλοφορούν στην πόλη μας 71.000 λιγότερα οχήματα – και διανύονται 335.000 λιγότερα οχηματοχιλιόμετρα. Μια επίδραση που ευνοεί τόσο εκείνους που εξακολουθούν να χρειάζονται αυτοκίνητο για τη μετακίνησή τους, όσο και όλους τους υπόλοιπους που απολαμβάνουμε τη βελτίωση στην ποιότητα της αθηναϊκής ατμόσφαιρας. Σκεφτείτε ότι εκτιμάται πως οι εκπομπές ρύπων από τα οχήματα εντός του αστικού ιστού εξαιτίας του μετρό αγγίζει το 8%. Άλλος ένας εντυπωσιακός αριθμός; Καθημερινά με το μετρό μετακινούνται κατά μέσο όρο 614.000 άτομα.

Μεταμορφώνοντας τις ελληνικές υποδομές

Φυσικά, η επίδραση του μετρό στις ζωές μας, θα πρέπει να συνεκτιμάται και με εκείνη των αμέτρητων άλλων σημαντικών έργων υποδομής που πραγματοποιήθηκαν εντός των τελευταίων σαράντα ετών, δηλαδή στο διάστημα που η χώρα μας εντάχθηκε στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Θα αναφέρω ορισμένα σε… τίτλους: Πρώτα από όλα, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών – κατά κόσμον, Ελ. Βενιζέλος – που ήρθε να αντικαταστήσει επιτέλους το παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού. Η Αττική Οδός, που μας επέτρεψε να μετακινηθούμε ταχύτερα από τη μια πλευρά του Λεκανοπεδίου στην άλλη. Ο σταδιακός εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού δικτύου της ΕΡΓΟΣΕ, που εκμηδενίζει την απόσταση Αθήνας – Θεσσαλονίκης. Τα έργα στην Εγνατία Οδό – για να πιάσουμε και τους… βόρειους φίλους μας. Την υλοποίηση του οράματος του Χαρίλαου Τρικούπη, με τη δημιουργία της γέφυρας Ρίου – Αντιρρίου. Το οριστικό αντίο στο διαβόητο «Πέταλο του Μαλιακού», που καθιστούσε κάποτε επικίνδυνη τη διαδρομή από την Αθήνα μέχρι τη Λαμία, και τη δημιουργία του σύγχρονου, ασφαλούς αυτοκινητοδρόμου που γνωρίζουμε σήμερα.

Αμέτρητες βελτιώσεις των ελληνικών υποδομών, που εκτός από την καθημερινότητά μας διευκολύνουν και τις εμπορικές ροές, καθιστώντας τη χώρα μας πιο ανταγωνιστική σε διεθνές επίπεδο, έχουν πραγματοποιηθεί μέσα σε αυτά τα 40 χρόνια. Και είναι πραγματικά δύσκολο να φανταστούμε πώς θα έμοιαζαν οι ζωές μας χωρίς τα εκατομμύρια ευρώ που διοχετεύονται κάθε χρόνο στην ελληνική οικονομία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με στόχο ακριβώς την βελτίωση των υποδομών, των προοπτικών και των ζωών μας.

Εξάλλου, οι μεταφορές βρίσκονται εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της ΕΕ, που έχει συντάξει δύο «Λευκές Βίβλους» από το 2001 μέχρι και σήμερα, με στόχο την επίλυση των προβλημάτων και των προκλήσεων της ευρωπαϊκής πολιτικής μεταφορών. Με προτεραιότητα την αποτελεσματικότητα, τη βιωσιμότητα και τη δική μας καθημερινή εμπειρία ως χρήστες, η ΕΕ έχει καταφέρει να μεταμορφώσει τις υπόγειες, επίγειες, θαλάσσιες και εναέριες μεταφορές μας, μειώνοντας τον χρόνο και εξαφανίζοντας τις αποστάσεις. Μια κατάσταση που αναμένεται να συνεχιστεί, τόσο με την επέκταση των ήδη υπαρχουσών γραμμών του μετρό, όσο και με τη δημιουργία της Γραμμής 4 στην Αθήνα, αλλά και την παράδοση του μετρό της Θεσσαλονίκης.

Αν αναρωτιέστε ποια άλλα έργα πνοής πραγματοποιήθηκαν μέσω ευρωπαϊκών κονδυλίων στην περιφέρεια Αττικής, μπορείτε να ακολουθήσετε αυτόν εδώ το σύνδεσμο, ενώ εδώ μπορείτε να ενημερωθείτε για την πολιτική μεταφορών της ΕΕ.