Το αβίαστο συμπέρασμα που μπορούμε να συναγάγουμε από τη χθεσινή συζήτηση στο κοινοβούλιο με θέμα –φευ– την ποιότητα της δημοκρατίας και του δημόσιου διαλόγου είναι ότι κυρίαρχα στοιχεία του πολιτικού βίου στη χώρα μας παραμένουν και σήμερα ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία, η εμφανέστατη απόκλιση από το μέτρο και τη μετριοπάθεια.

Ο τυφλός δογματισμός, η περισσή αλαζονεία και η επιθετική διάθεση, από όλες κατά το μάλλον ή ήττον τις πλευρές, ναρκοθέτησαν εξαρχής κάθε προσπάθεια καλοπροαίρετης κριτικής και γόνιμου διαλόγου, που θα έπρεπε να αποτελούν το ζητούμενο μιας σημαντικής συζήτησης όπως η χθεσινή.

Την πολιτική πρακτική αυτού του είδους είχε στηλιτεύσει κατ’ επανάληψιν, με κείμενα και δημόσιες τοποθετήσεις του, ο αείμνηστος Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902-1986), εξέχων διανοούμενος, πολιτικός και ακαδημαϊκός.

Ο εμβριθής αυτός μελετητής της ελληνικής ιστορίας, μέλος μιας γενιάς που γνώρισε στο πετσί της τον επάρατο εθνικό διχασμό και τις αδελφοκτόνες συγκρούσεις, υπήρξε ένα από τα λιγοστά στο διάβα των χρόνων επιφανή δημόσια πρόσωπα που δεν ακολούθησαν έως το τέλος του βίου τους την πεπατημένη, των ακροτήτων και του αλληλοσπαραγμού.

Τουναντίον, έχοντας συνειδητοποιήσει την αξία και την αναγκαιότητα της ανοχής και της συνδιαλλαγής, ο Κανελλόπουλος τάχθηκε ευθαρσώς υπέρ του σεβασμού των αντιπάλων, της ευπρέπειας, της πραότητας και της ομοψυχίας, των συστατικών αυτών στοιχείων της δημοκρατίας.

Αποκαλυπτική των αντιλήψεων του Κανελλόπουλου είναι η ακόλουθη αυτοβιογραφική εκμυστήρευσή του («Τετράδια Ευθύνης», τχ. 17, 1982), τέσσερα χρόνια πριν από το θάνατό του:

«Διδάχθηκα πολλά, προπάντων την καρτερία και την ανεκτικότητα. Κατάλαβα γρήγορα, από το 1924, ότι και στις εμφύλιες έριδες καμιά πλευρά δεν έχει –μόνη αυτή– δίκιο ή, αυτό είναι απόλυτα βέβαιο, ότι και στις δύο πλευρές υπάρχουν καλοί και κακοί, τίμιοι και ασυνείδητοι, ανιδιοτελείς και έμποροι των εμφύλιων παθών. Όταν οι εμφύλιες έριδες έφθασαν σε αιματηρή σύγκρουση, πήρα θέση, τάχθηκα με την μια από τις δύο πλευρές, όχι μόνο παθητικά, αλλά ενεργά και υπεύθυνα. Πριν μου το διδάξει αυτό ο Σόλων, μου το είχε επιβάλει η ίδια μου η συνείδηση. Αλλά, βοηθημένη από τη βαριά μνήμη των εφηβικών και πρώτων ώριμων χρόνων της ζωής μου, η συνείδησή μου με εδίδαξε επίσης ότι οφείλω, όταν κοπάζει η θύελλα, να ατενίζω και τους χτεσινούς αντιπάλους με κατανόηση και με πνεύμα αμεροληψίας, να σέβομαι και τις δικές τους θυσίες, να καταλογίζω λάθη ή και αδικίες όχι μόνο σ’ εκείνους, αλλά και στον εαυτό μου. Και τώρα που η μνήμη μου πλησιάζει στο όριο, που –είτε το θέλω είτε όχι– θα απαλλαγεί για πάντα από κάθε βάρος, θεωρώ χρέος μου να αγωνισθώ, όσον καιρό μού το επιτρέπει ακόμα ο Θεός, για την αποτροπή ενός νέου εθνικού διχασμού, που τον αισθάνομαι να υποβόσκει στις ψυχές πολλών Ελλήνων».

Είμαι της γνώμης ότι η προσεκτική ανάγνωση του ανωτέρω κειμένου, από την πρώτη έως την τελευταία γραμμή, μπορεί να αποδειχθεί καρποφόρα και ψυχωφελής για όλους, πολίτες και πολιτικούς.

Headlines